Hayot faoliyati xavfsizligi” kafedrasi qo‘l yozma huquqida Haydarov Nodirbek Jo‘Ra o‘g‘li

Elektr-uskunalar bilan ishlaydigan ishchilarni elektr jarohatlanishdan, elektr yoyi va elektrmagnit maydonlaridan himoyalash uchun elektr himoya vositalari (E.X.V.) qo’llaniladi. E.X.V. qo’lda va avtomobilda eltib yuruvchi buyumlar mavjud.
Himoyalovchi vositalar shartli ravishda uch turga bo’linadi: izolyatsiyalovchi, to’suvchi va yordamchi. Insonni elektr kuchlanish ostida bo’lgan elektr uskunalarini qismlaridan va yerdan izolyatsiyalash uchun xizmat qiladigan vositalarizolyatsiyalovchi vositalar deb ataladi. Unga quyidagi buyumlar kiradi:
Izolyatsiyalovchi va o’lchovchi shtangalar; vaqtincha yerga ulash qurilmalari; izolyatsiyalovchi va elektr o’lchov qisqichlar;
Kuchlanish ko’rsatkichlari; monter asboblarini izolyatsiyalangan dastalar; dielektrik qo’lqoplar;
etiklar va kalishlar;
rezinali gilamchalar va poyandozlar;
izolyatsiyalangan narvonlar.
Izolyatsiyalovchi E.X.V. ikki xilga bo’linadi: asosiy va yordamchi. Kuchlanishga ishonchli bardosh beradigan va ular yordamida tok o’tkazuvchi qismlarga tegishiga ruhsat beradigan vositalar asosiy vositalar deb ataladi.
Ishchilarni havfsizligini ta’minlab bera olmaydigan va qo’shimcha bo’lib asosiy E.X.V. bilan birgalikda qo’llaniladigan vositalar qo’shimcha vositalar deb ataladi. To’siqli himoya vositalar deb, vaqtincha tok o’tkazuvchi qismlarni to’sish uchun qo’llaniladigan vositalarga aytiladi.
Bunga olib yuruvchi to’siqlar (shirmalar, qo’lqoplar, qafaslar) va tepaga ko’tarilish uchun (narvonlar, tirnoqchalar) hamda vaqtinchalik yerga ulash qurilmalariga aytiladi. Yordаmchi himоya vоsitаlаrigа shartli ravishda ogohlantiruvchi plakatlar, yozuvlаr, bеlgilаr ham kiradi. Insonni yeqilib tushishini oldini olish uchun hamda yorug’lik, issiqlik, mehaniqa va kimyoviy ta’sirlaridan himoyalanish uchun shahsiy himoya vositalari (ko’zoynak, protivogaz, mahsus kiyimlar va shunga o’xshash turli buyumlar) qo’llanib kelinadi.
Elektr qurilmadan foydalanishda ishlayotganning xavfsizligini ta’minlamaydigan, xatto eng mukammal ijro sharoitlari vujudga keladi va maxsus himoya vositalaridan foydalanishni talab qiladi. Masalan, kommunikatsiya apparatlari bilan jarayonlarda o’chiruvchi, aloqani uzuvchi apparatlar bilan ishlayotganda apparatlar simlarida kuchlanish paydo bo’lish extimoli bor, shuning uchun simdan insonni izolyatsiya qiluvchi himoya vositasi (dielektrik qo’l qoplar) yoki yerdan izolyatsiya qiluvchi (izolyatsion poyafzal, qo’shimcha taxtacha va hokazo) vositalardan foydalanish zarur.
Elektr qurilmada ta’mirlash uchun ish joyini xozirlashda ish olib boriladigan tok o’tuvchi qismlar xatoga yo’l qo’yilib, kuchlanish ostida qoldirilgan bo’lishi mumkin, shu bois tegishli kochma asboblar (kuchlanish ko’rsatkichlari) bilan ularda kuchlanish bor-yo’qligini avvaldan tekshirish zarur.
Elektr qurilmada ishda ishlayotganlarning mo’ljalni yo’qotish xavfi bor, shuning uchun ish qilinadigan joylar va qurilmaning qo’shni uchastkalari, qolaversa, yaqinlashish yoki tegib ketish xavfi bo’lgan joylarni (ogohlantirish plakatlari) maxsus belgilar bilan avvaldan belgilab qo’yish zarur.
Elektr tarmog’idan uzilgan elektr qurilmaning tok yuruvchi qismlarida ishlashda ularda tasodifan kuchlanish paydo bo’lish xavfi vujudga keldi, shuning uchun kuchlanishni ish joyiga xatoli zatishni mustasno etadigan va qo’lqoplar; etiklar va kalishlar; rezinali gilamchalar va poyandozlar; izolyatsiyalangan narvonlar.
Izolyatsiyalovchi E.X.V. ikki xilga bo’linadi: asosiy va yordamchi. Kuchlanishga ishonchli bardosh beradigan va ular yordamida tok o’tkazuvchi qismlarga tegishiga ruhsat beradigan vositalar asosiy vositalar deb ataladi. Ishchilarni havfsizligini ta’minlab bera olmaydigan va qo’shimcha bo’lib asosiy E.X.V. bilan birgalikda qo’llaniladigan vositalar qo’shimcha vositalar deb ataladi. To’siqli himoya vositalar deb, vaqtincha tok o’tkazuvchi qismlarni to’sish uchun qo’llaniladigan vositalarga aytiladi.
Bunga olib yuruvchi to’siqlar (shirmalar, qo’lqoplar, qafaslar) va tepaga ko’tarilish uchun (narvonlar, tirnoqchalar) hamda vaqtinchalik yerga ulash qurilmalariga aytiladi.
Yordаmchi himоya vоsitаlаrigа shartli ravishda ogohlantiruvchi plakatlar, yozuvlаr, bеlgilаr ham kiradi. Insonni yeqilib tushishini oldini olish uchun hamda yorug’lik, issiqlik, mehaniqa va kimyoviy ta’sirlaridan himoyalanish uchun shahsiy himoya vositalari (ko’zoynak, protivogaz, mahsus kiyimlar va shunga o’xshash turli buyumlar) qo’llanib kelinadi.
Elektr qurilmadan foydalanishda ishlayotganning xavfsizligini ta’minlamaydigan, xatto eng mukammal ijro sharoitlari vujudga keladi va maxsus himoya vositalaridan foydalanishni talab qiladi. Masalan, kommunikatsiya apparatlari bilan jarayonlarda – o’chiruvchi, aloqani uzuvchi apparatlar bilan ishlayotganda apparatlar simlarida kuchlanish paydo bo’lish extimoli bor, shuning uchun simdan insonni izolyatsiya qiluvchi himoya vositasi (dielektrik qo’l qoplar) yoki yerdan izolyatsiya qiluvchi (izolyatsion poyafzal, qo’shimcha taxtacha va hokazo) vositalardan foydalanish zarur.
Elektr qurilmada ta’mirlash uchun ish joyini xozirlashda ish olib boriladigan tok o’tuvchi qismlar xatoga yo’l qo’yilib, kuchlanish ostida qoldirilgan bo’lishi mumkin, shu bois tegishli kochma asboblar (kuchlanish ko’rsatkichlari) bilan ularda kuchlanish bor-yo’qligini avvaldan tekshirish zarur. Elektr qurilmada ishda ishlayotganlarning mo’ljalni yo’qotish xavfi bor, shuning uchun ish qilinadigan joylar va qurilmaning qo’shni uchastkalari, qolaversa, yaqinlashish yoki tegib ketish xavfi bo’lgan joylarni (ogohlantirish plakatlari) maxsus belgilar bilan avvaldan belgilab qo’yish zarur. Elektr tarmog’idan uzilgan elektr qurilmaning tok yuruvchi qismlarida ishlashda ularda tasodifan kuchlanish paydo bo’lish xavfi vujudga keldi, shuning uchun kuchlanishni ish joyiga xatoli zatishni mustasno etadigan va