Ha’zirgi ku’nde kishi biznes ha’m isbilermenlikti rawajlandırıw elimizde

 
2. Marketing izertlewleri, onın’ maqset ha’m wazıypaları 
 
Marketingnin’ tiykarg’ı printsipleri – bul bazardı biliw, bazarg’a iykemlesiw 
ha’m bazarg’a ta’sir o’tkiziwden ibarat. Marketingnin’ tiykarg’ı wazıypası – bazar 
kontseptsiyasının’ strategiya ha’m taktikasın islep shıg’ıwdan ibarat. En’ ulıwma 
ko’riniste marketing strategiyası ka’rxana imka’niyatlarına bazar talaplarının’ 
da’rejesine iykemlesiw. Taktika degende strategiyalıq maqsetlerge erisiw ushın 
marketing printsipleri ha’m wazıypalarına muwapıq islegen ka’rxananın’ xızmeti 
tu’siniledi. 
Ka’rxana qarıydardı ku’tip otırmaydı, ba’lki bazardı ha’r ta’repleme u’yrenedi 
ha’m sog’an muwapıq o’nim islep shıg’arıw boyınsha za’ru’r qarar qabıl qıladı. 
Marketingnin’ ulıwma printsipleri ha’m wazıypalarına qarap marketing xızmetinin’ 
mazmunı belgilenedi. Olardın’ arasında en’ a’hmiyetlileri: marketingti qollanıw 

---

38 
menen baylanıslı ma’selelerdi kompleksli ra’wishte u’yreniw; o’nim assortimentin 
rejelestiriw, talap ha’m sawdanı rawajlandırıw ilajların islep shıg’ıw; sawda ha’m 
bo’listiriw, marketing xızmetin basqarıw ha’m qadag’alaw. 
Marketingnin’ ulıwma ha’m arnawlı maqsetleri bar. Marketing izertlewlerinin’ 
tiykarg’ı wazıypaları, anıq bazardı u’yreniw, og’an shıg’ıw ha’m ol jerde bekkem 
orın iyelew ushın ka’rxanalar o’z imka’niyatların izertlep shıg’adı.
Marketing izertlewleri, kommertsiyalıq izertlewlerden ibarat bolıp, bir qatar 
izertlew kompleksin o’z ishine aladı: bazardı izertlew; tovardı izertlew; sawdanı 
izertlew; ka’rxananın’ ishki imka’niyatların izertlew; reklamanı izertlew; nıshandı 
tallaw; sırtqı marketingti izertlew.
Bazardı izertlew: bazardın’ ko’lemin anıqlaw, onın’ rawajlanıwı ha’m 
ma’wsimligi; bazardın’ subektlerin, bazardag’ı sawdanın’ tu’rlerin ha’m usılların 
u’yreniw; tutınıwshılardın’ quramın, jasın, aymaqlar boyınsha jaylasıwın, sotsiallıq 
jag’dayın, jınısın, semyalıq jag’dayın, qarıydardın’ minez-qulqın anıqlaw; bazardın’ 
du’zilisine ta’sir etetug’ın ulıwma ekonomikalıq ha’m basqa da faktorlardı tallaw; 
o’nimdi satıwda ha’m bazardag’ı ulıwma sawda summasında onın’ geografiyalıq 
ha’m demografiyalıq salıstırma u’lesin, bo’listiriw kanalların, tovar aylanısının’ 
ko’lemin ha’m baha du’zilisin tallaw.
Tovardı izertlew: nishang’a alıng’an jan’a tovardı tallaw, sınaw ushın tan’law, 
tutınıwshılarg’a 
qolaylıg’ı, 
tovarlardın’ 
fizikalıq 
o’zgeshelikleri 
ha’m 
xarakteristikası, oraw ha’m jaylastırıw; ba’sekiles tovarlardın’ jetiskenlik ha’m 
kemshiliklerin tallaw; assortiment quramın a’piwayılastırıw imka’niyatların 
u’yreniw; islep shıg’arılg’an o’nimlerdi qollaw ha’m isletiwdin’ jan’a usılların 
izlew. 
Sawdanı izertlew: ayırım aymaqlar boyınsha satılg’an o’nim ko’lemindegi 
ayırmashılıqlardı anıqlaw. Sawda aymaqların belgilew ha’m onı qayta ko’riw, jan’a 
aymaqlardag’ı qosımsha imka’niyatlardı izertlew; sawda xızmetkerlerinin’ jumıs 
na’tiyjeliligin tallaw, ka’rxananın’ abırayın ha’m onın’ ba’sekilesleri haqqındag’ı 
pikirlerdi u’yreniw; sawda ha’m ko’rgizbe o’tkiziw usılların tallaw ha’m bahalaw;
tovarlardın’ ha’reket usılların, bo’listiriw jolların tallaw; usaqlap satıw tarawındag’ı 
awısıq tovarlardı dizimnen o’tkiziw. 
Ka’rxananın’ ishki imka’niyatların izertlew: ka’rxananın’ xojalıq xızmetinin’ 
juwmag’ın tallaw; qarjı jag’dayın bahalaw; firmanın’ infrastruktura, investitsiya 
ko’lemin bahalaw; firma o’nimlerinin’ ba’sekige shıdamlılıg’ın tallaw; ka’rxananın’ 
ba’sekige shıdamlılıg’ın tallaw ha’m ba’seki imka’niyatların bahalaw. 

---

39 
Reklamanı izertlew: reklama tarqatıw qurallarının’ na’tiyjeliligin ha’m 
salıstırma qunın tallaw; reklamag’a xabarlasıw, reklama dizayni, su’wretlew ha’m 
tayarlaw jumısların tallaw; reklama jumısın sho’lkemlestiriwdi u’yreniw. 
Nıshanlardı tallaw: keleshek ha’m da’wirli-aralıq maqsetlerdi a’melge asırıw 
boyınsha alıp barılatug’ın izertlewler; nıshanlardın’ xarakterine qaray olardı 
u’yreniw boyınsha o’tkiziletug’ın izertlewler quramı ha’r qıylı bag’darlarda bolıwı 
mu’mkin. 
Marketing izertlewlerinde en’ ko’p tarqalg’anı talaptı yamasa marketologlar tili 
menen aytqanda «tutınıwshını tallaw» a’hmiyetli orın tutadı. Tutınıwshını tallaw 
bazardın’ jag’dayın izertlewdegi birinshi basqısh esaplanadı. Ol 3 bo’limnen turadı: 
bazar 
segmentatsiyası, tutınıwshı talabının’ sebeplerin u’yreniw ha’m 
qanaatlandırılmag’an mu’ta’jlikti anıqlawdan ibarat.