Hisob kitob valyuta va maxsus schotlardagi pul mablag'larini hisobga olish

Bankdagi valyuta schyoti muomalalarining hisobi

Bankdagi valyuta schyoti korxonaning respublika xududidagi va xorijdagi banklarda valyuta schyotlarida xorijiy valyutadagi pul mablag`lari mavjudligi va xarakati xakidagi axborotni umumlashtirish uchun muljallangan.
Valyuta schyotlari buyicha muomalalarni amalga oshirish va rasmiylashtirish tartibi Uzbekston Respublikasi Moliya vazirligi, Davlat Solik kumitasi va Uzbekiston Respublikasi Markaziy bankining me`yoriy hujjatlari bilan tartibga solinadi. Valyuta schyotlari buyicha muomalalarni hisobga olish uchun schyotlar rejasida 52 "Valyuta schyoti" belgilangan. 52 "Valyuta schyoti"ning debetida korxonaning hisob-kitob schyotlariga pul mablag`larining kelib tushishi aks ettiriladi. Ushbu schyotning kreditida esa korxonaning valyuta schyotlaridan pul mablag`larining hisobdan chiqarilishi aks ettiriladi. Korxonaning valyuta schyotlari krediti yoki debetiga xato yozilgan va bankning ko`chirmalarini tekshirishda aniklangan summalar 63 "Da`volar buyicha hisob-kitoblar" schyotida aks ettiriladi. Valyuta schyotlari buyicha muomalalar buxgalteriya hisobida bankning ko`chirmalari va ularga ilova kilingan pulli hisob-kitob hujjatlari asosida aks ettiriladi. Amaldagi konun va meyeriy hujjatlarda xar kanday korxonaga chet el valyutasidagi pul mablag`lariga ega bulish va u bilan xujalik muomalalarini amalga oshirishga ruxsat etilgan.
Chet el valyutasidagi muomalalarni rasmiylashtirish bankda joriy valyuta schyotini ochish zarur. Korxonaga valyuta muomalalarini amalga oshirishga xizmat kiluvchi bank Uzbekiston Respublikasi Markaziy bankidan valyuta muomalalarini amalga oshirish uchun maxsus ruxsatnomaga (litsenziyaga) ega bulishi shart. Shunday ruxsatnomaga ega bulgan banklarni vakillik banklari deyiladi. Korxonalar uzlarining valyuta schyotlarini fakat Uzbekiston Respublikasi Markaziy banki byuletenida boriladigan chet el valyutalarida ochish mumkin.
Valyuta schyotini ochish uchun korxona bankka kuyidagi hujjatlarni topshirishi zarur:

1. 
   Valyuta schyotini ochish uchun ariza.
   
2. 
   Tasis hujjatlarining nusxasi (ustav, tasischilar shartnomasi, ular notarial idoralar tomonidan tasdiklangan bulishi shart).
   
3. 
   Registratsiyadan utganligi xakidagi hujjatlarning notarius tomonidan tasdiklangan nusxasi.
   
4. 
   Korxona solik inspeksiyasida hisobga olganligi va pensiya fondida registratsiyadan utkanligi tugrisida ma`lumotnoma.
   
5. 
   Korxona boshligi va bosh buxgalterning imzolari va aylanma muxr bosilgan kartochka. Ushbu kartochka notarius tomonidan tasdiklangan bulishi zarur.
   

Valyuta schyoti ochilgandan sung bank va uning mijozi urtasida hisob-kitob kassa xizmatini kursatish buyicha shartnoma imzolanadi. Unda bank kursatilgan xizmat turlari, kursatiladigan xizmatlar uchun tulanadigan xaklar, mablag`larni joylashtirish shartlari, tomonlarning xukuk va burchlari va boshqalar kursatiladi.
Barcha korxonalar mulkchilik shaklidan kat`iy nazar Uzbekiston Markaziy banki tomonidan urnatilgan kurslar buyicha Respublika valyuta fonliga eskport operatsiyalaridan tushgan valyuta tushumlaridan 15 foizini sotishlari majburiydir.
Shuningdek, tashki iqtisodiy faoliyat bilan shugullanuvchi korxonalar eksport operatsiyalaridan tushgan tushumlarning 15 foizini valyuta bozorida sotishlari zarur. Korxonaning valyuta schyoti ochilgan tijorat banki kelib tushgan valyutaning yukorida ta`kidlangan 15 foizini Uzbekiston Respublikasi Markaziy bankining korschyotiga utkazib berishi kerak. Valyuta muomalalaridagi ushbu xususiyat tranzit valyuta schyotida kelib tushgan valyutalar hisobini aks ettirishga bevosita ta`sir kiladi.
Valyutani majburiy sotish tugrisidagi topshirikka sotilgan valyutaning sumdagi ekvivalentini koplash va uni korxonalarning hisob-kitob schyotiga utkazishni ta`minlovchi tulov topshirigi ilova kilinadi. Shunday kilib, chet el valyutasidagi barcha tushumlar 2 kismdan iborat buladi: chet el valyutasining 85 foizini joriy valyuta schyotiga, kolgan 15 foizini esa bankdagi hisob-kitob schyotiga sumdagi ekvivalenti buyicha utkazib beriladi.
Sumdagi ekvivalent bu Uzbekiston Markaziy banki tomonidan urnatilgan kurslar buyicha chet el valyutasini kayta hisoblashdir. Bunday katta hisoblash xar xaftada bir marta Uzbekiston Markaziy banki e`lon kilgan kurslar buyicha amalga oshiriladi.
Valyuta muomalalarining buxgalteriya hisobini yuritish uchun 52 "Valyuta schyoti"da kuyidagi subschyotlarni ochish mumkin:

1. 
   "Tranzit valyuta schyoti"
   
2. 
   "Joriy valyuta schyoti"
   
3. 
   "Cheteldagi valyuta schyoti".
   

Korxona uzining valyuta mablag`larini nafakat majburiy balki uz xoxishi bilan xam sotishi mumkin. Ushbu muomalalar korxonaning valyuta schyoti ochilgan bank orkali amalga oshiriladi va ularning buxgalteriya hisobi 48 "Boshqa aktivlarni sotish" schyoti orkali amalga oshiriladi. Korxona uzining chet el valyutasini majburiy ravishda sotganda ushbu xujalik muomalasi buxgalteriya hisobining schyotlarida kuyidagicha aks ettiriladi.
Korxona ixtiyorida kolgan valyutalarni uz xoxishi bilan sotganda xam yukoridagi buxgalteriya yozuvlari amalga oshiriladi.
Chet el valyutasini sotishga doir xujalik muomalalalrini buxgalteriya hisobida aks ettirilishining mazmunini kurib chiqamiz.

1. 
   Chet ellik xaridor korxonaning tranzit valyuta schyotiga tovar (ish, xizmat) kiymatini utkazib beradi.
   
2. 
   Tranzit valyuta schyotidan majburiy sotishga tegishli 30% valyutani utkazib berdi. Ammo bu bankdan tegishli hujjatlar olgunga kadar 57 "Yildagi utkazishlar" schyotida hisobga olinadi.
   
3. 
   Sotilgan valyutaning tranzit valyuta schyotidagi kiymati 48 "Boshqa aktivlarni sotish" schyotining debetiga utkaziladi.
   
4. 
   Sotilgan valyutaning sumdagi ekvivalenti bankdagi 51 "Hisob-kitob" schyotiga kelibtushadi.
   
5. 
   Valyutaning ijobiy kursdagi farki foyda sifatida 80 4 "Moliyaviy faoliyatdan kurilgan foyda va zararlar" schyotida aks ettiriladi.
   
6. 
   Valyutaning salbiy kursdagi farki zarar sifatida 80/4 "Moliya-viy faoliyatdan kurilgan foyda va zararlar" schyotida aks ettiriladi.
   
7. 
   Valyutaning kolgan 85%i "Tranzit valyuta" schyotidan joriy valyuta schyotiga utkaziladi. Korxonalar muomalalarini tartibga soluvchi konunga muvofik Uzbekiston Respublikasining ichki valyuta bozoridan konunda ruxsat etilgan maksadlar uchun chet el valyutasini tegishli banklar orkali sotib olishlari mumkin. Korxonaning bankga chet el valyutasini sotib olish tugrisidagi iltimosi zayavka orkali rasmiylashtiriladi. Chet el valyutasini olish buxgalteriya hisobi schyotlarida kuyidagicha sxemada aks ettirilgan.
   

Chet el valyutasini buxgalteriya isobida schyotlarida aks ettirilishining mazmunini kurib chiqamiz.
Zayavkaga asosan bankdagi hisob-kitob schyotidan va chet el valyutasini sotib olish uchun pul utkazildi va uning hisobi 76 "Xar xil debitor va kreditorlar bilan hisob-kitoblar" schyotida to chet el valyutasi kelib tushgunga kadar hisobga olinadi.
Bankdagi joriy valyuta schyotidan ko`chirma olindi va unga asosan kelib tushgan chet el valyutasi 52 "Valyutaning schyoti"da hisobga olinadi.
Chet el valyutasining sotib olish bilan boglik bulgan bankning komissiya xarajatlari 80 4 "Moliyaviy faoliyatdan kurilgan foyda va zararlar" schyotiga utkaziladi.
4 va 5 "Valyutaning ijobiy kurs uzgarishlari (foyda) va salbiy kurs uzgarishlari (zarar) 80 4 schyotda aks ettiriladi.
Korxonaning buxgalteriyasida 52 "Valyuta schyoti"ning hisobi uchun 2 juranl-order va 2 vedomostda yuritiladi. Valyuta schyoti buyicha analitik hisob valyutalarning turlari buyicha aloxida kartochkalarda yuritiladi. 52 "Valyuta schyoti"ning analitik hisob kartochkasi
Valyutaning nomi valyuta kursi
oy boshiga koldik buyicha