HnR. Bu yerda h-vodorod atomi, r-kislota qoldig’i, n

KISLOTALAR
Kislotalar deb – metalga o’rnini bera oladigan vodorod atomi va kislota qoldig’idan iborat bo’lgan murakkab moddalarga aytiladi.
Umumiy formulasi H_nR . Bu yerda H-vodorod atomi, R-kislota qoldig’i, n-kislota qoldig’i oksidlanish darajasi.
Kislotalar quyidagi sinflarga bo’linadi:
-Kislota tarkibida kislorod atomi bor yoki yo’qligiga ko’ra: ● kislorodli kislotalar - H₂SO₄, H₃PO₄; ● kislorodsiz kislotalar - HCl, HJ, H₂S;
Tarkibidagi vodorod atomi soniga ko’ra: ● bir negizli kislotalar - HCl, HF, CH₃COOH, HNO₃,HClO₂; ● ikki negizli kislotalar - H₂SiO₃, H₂SO₄, H₂C₂O₄, H₂S, H₂CrO₇; ● uch negizli kislotalar - H₃PO₄,H₃AsO₄, H₃BO₃; ● to’rt negizli kislotalar - H₄P₂O_7, H₄SiO₄, H₄MnO₄, H₄PbO₄; ●besh negizli kislotalar - H₅IO₆
Kislotalar kuchli va kuchsiz kislotalarga bo’linadi.(1-jadval)Kislotalarning struktur formulalari ularning tarkibidagi vodorod atomlari soniga qarab tuziladi. .(2-jadval)
Kislotalarning nomlanishi
Kislotalar 1979 yilda IYUPAK qabul qilgan nomenklaturaga asosan nomlanadi. 1. Kislorodsiz kislotalar kislota hosil qilgan element nomiga “id” qo’shimchasi qo’shib nomlanadi: HF – ftorid, HCl – xlorid, HBr – bromid, H₂S – sulfid, HCN – tsianid, HN₃ – azid, H₂Se – selenid, H₂Te–tellurid, HCNS-rodonid va h.z.
2. Kislorodli kislotalar kislota hosil qiluvchi elementning oksidlanish darajasiga (valentligiga) asoslanib nomlanadi: a) Eng past oksidlanish darajasida bo’lsa “gipo” old qo’shimchasi qo’shiladi: HClO – gipoxlorit, HBrO-gipobromit, HIO – gipoyodit va h.z. b) O’rtacha oksidlanish darajasida bo’lsa “it” qo’shimchasi qo’shib nomlanadi: HNO₂ – nitrit, H₃PO₃ – fosfit, H₃AsO₃ – arsenit, H₂SO₃ – sulfit, H₂SeO₃ – selenit, HClO₂ – xlorit, HBrO₂ – bromit va h.z. c) Yuqori oksidlanish darajasida bo’lsa “at” qo’shimchasi qo’shib nomlanadi: HNO3 – nitrat, H₃PO₄ – fosfat, H₃AsO₄ – arsenat, H₂SO₄ – sulfat, H₂SeO₄ – selenat, HClO₃ – xlorat, HBrO₃ – bromat va h.z. d) Bir element bir xil oksidlanish darajasida turli kislotalar hosil qilsa, vodorod atomlari kamiga “meta”, ko’piga “orto” old qo’shimchasi qo’shib nomlanadi: HBO₂ – metaborat, H₃BO₃ – ortoborat, H₂SiO₃ – metasilikat, H₄SiO₄ – ortosilikat, HPO₃ – metafosfat, H₃PO₄ – ortofosfat va h.z. e) Kislota hosil qiluvchi element juda yuqori oksidlanish darajasida bo’lsa “per” old qo’shimchasi qo’shiladi: HClO₄ – Perxlorat kislota, HBrO₄ – perbromat kislota, HIO₄ (H₅IO₆) – peryodat kislota, HMnO₄ – permanganat kislota va h.z. f) Ikki molekula bir xil kislota birikib, bir molekula suv chiqib ketishidan hosil bo’lsa, bunday kislotalar “piro” old qo’shimchasi qo’shib nomlanadi: H₄P₂O₇ -pirofosfat (Bifosfat) kislota, H₂S₂O₅ - pirosulfit kislota, H₂S₂O₇ – pirosulfat kislota va h.z.