Hoshimov, S. S

MUSTAQIL QO‘ZG‘ATISH CHULG‘AMLI O‘ZGARMAS TOK DVIGATELI MAYDONI

KUCHSIZLANGANDAGI MEXANIK TAVSIFLARI

Dvigatellar asosan nominal magnit oqimida ishlaydi, ya’ni mashina to‘yinishga yaqin bo‘lib, uning magnit oqimini oshirib bo‘lmaydi. Chunki bunda qo‘zg‘atish chulg‘amida kuchlanish ortishi va u

qizishi mumkin. Dvigatel magnit oqimini faqat kamayish tomonga o‘zgartirish mumkin.
Dvigatelning rostlash imkoniyatlaridan to‘liq foydalanish maqsadida ko‘pincha magnit oqimi kamaytiriladi.
Magnit oqimi nominal qiymatidan farqli bo‘lgan F_x uchun
U = U_nom= const holatda dvigatelning mexanik tavsiflarining tenglamasi quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi:

^{w= U} -
C_E _x
^R M = w_ox- b_x M .

x
C_EC_M ²

Bu tenglamadan ko‘rinib turibdiki, maydonning har bir F_x < F_nom qiymatiga ideal salt yurish tezligi mos keladi va mexanik tavsiflarning qiyalik koeffitsiyentlarining b_x qiymati to‘g‘ri keladi. Bunda F_x kamayishi bilan w_ox va b_x ning qiymatlari ortadi.
Oqimning F_nom qiymatida tabiiy mexanik tavsifdagi tezlikning
og‘ishi:

Dw = w - w=  M
₌ C_ER_ya w² _M

0 x

q
q o q q
C_MU ²
(2.46)

Oqim F_x bo‘lgandagi sun’iy tavsif uchun

Dw = w - w =  M
₌ C_E R_ya w² _M

0 x

q
bo‘ladi, bundan
q ox x q q
C_M U ²
(2.47)

 _w ²
Dw_х= Dw_{q } ^0x _

 ^w0 
(2.48)

Shunday qilib, oqim kamaytirilganda tezlikning tushishi ideal salt yurish tezliklari nisbatining kvadratiga mutanosib ravishda ortar ekan.

Endi dvigatelning elektromexanik va mexanik tavsiflarini oqimning turli qiymatlarida ko‘rib chiqamiz.


2.14- rasm. Mustaqil qo‘zg‘atishli dvigatelning magnit oqimini kamaytirilgan holatidagi mexanik va elektromexanik tavsiflari.
]Agarda F₁ = F_nom bo‘lsa yakor toki va momenti uchun mos masshtablar tanlanadi. Bu holda elektromexanik va mexanik tavsiflar ustma-ust tushadi (2.14- rasmdagi 1 to‘g‘ri chiziq). Yakordagi tok I_q.t. tezlik w = 0 bo‘lganda I_q.t.= UR^-1 bo‘lganligi uchun I_q.t. qiymati magnit oqimi qiymatiga bog‘liq emas. Bundan kelib chiqadiki, magnit oqimlar F₂ < F₁ F₃ < F₂ bo‘lganida dvigatelning elektromexanik

tavsiflari 2, 3 punktir chiziqlarda tasvirlanganidek bo‘ladi hamda ularga mos keladigan mexanik tavsiflar 2 va 3 chiziqlar ko‘rinishida bo‘ladi. Bu yerda quyidagini e’tirof etish mumkin:

М = С Ф I =С
^{Ф 2} Ф I

= j М

q.t.2 М 2 q.t. М
^Fnom
nom q.t. 2 q.t.1

shunga o‘xshash


^Mq.t.3 ^{= j}3^Mq.t.1^,
bu yerda: j₂ va j₃ —kamaytirilgan magnit oqimlarining nisbiy qiymatlari. Har qanday ikkita mexanik tavsif kesishish nuqtasiga ega. Kesishish nuqtasining chap tomonida joylashgan statik moment qiymatlarida (masalan, M₁) magnit maydonining kamayish, dvigatel tezligining ortishiga olib keladi (mexanik tavsifdagi A, B va C nuqtalar). Agar yuklama momentining qiymati kesishish nuqtasining o‘ng tomonida joylashgan bo‘lsa, u holda magnit oqimining kamayishi dvigatel tezligining pasayishiga olib keladi (a, b va c nuqtalar). (2.45) tenglamaga muvofiq mashina magnit oqimining kamayishi ideal salt yurish tezligini ko‘paytiribgina qolmay, balki yakor tokining ortishi hisobiga
momentning bir xil qiymatida tezlikning statik tushishiga olib keladi.
Normal dvigatellar uchun mexanik tavsiflarning bir-biri bilan kesishish nuqtasi odatda katta toklarda amalga oshadi. Lekin ko‘pgina zamonaviy mashinalarda tok bo‘yicha o‘ta yuklanish oshirilgan. Zamonaviy mashinalar uchun magnit oqimining pasayishidagi tezlik bo‘yicha rostlash turlicha bo‘ladi. Masalan, 2P rusumidagi mashinalar uchun u (1,5—3,0) w_nom ni tashkil etadi. Shu bilan birga oqim

bo‘yicha keng rostlash diapazoniga ega bo‘lgan maxsus mashinalar ishlab chiqarilgan bo‘lib, ular tezlikni (5—10) w_nom gacha oshirishi mumkin. Masalan, ДШД rusumli mashina (5—50) kW quvvat diapazonida 500 ayl/min nominal tezlik bilan aylansa, oqimni pasaytirib uning tezligini 5000 ayl/min gacha ko‘tarish mumkin.
2.15- rasm. Mustaqil qo‘zg‘atishli dvigatelning magnit oqimi pasaytirilgandagi mexanik tavsiflari.
Magnit oqimini kamaytirib olingan mexanik tavsiflar to‘plami 2.15- rasmda keltirilgan. Bundan ko‘rinib turibdiki, magnit oqimi kamaytirilganda bir tavsifdan ikkinchi tavsifga o‘tish dvigatelni generator rejimiga o‘tkazib energiyani tarmoqqa qaytarish bilan olib boriladi (eDS va CBa siniq chiziqlar).