Hunarmandchiligi texnologiyasi umumiy tushunchalar 1-2-mashg'ulot
Download 65.48 Kb. Pdf ko'rish
|
|
1-2-mashg'ulot “Texnologiya va dizayn” va “Servis xizmati” yo’nalishlari uchun Mavzu: Xalq hunarmandlari tomonidan eksport va ichki bozor uchun ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar Darsning maqsadi: a) ta ’limiy - o’quvchilarga xalq xunarmandlari tomonidan eksport va ichki bozor uchun ishlab chiqarilayotgan maxsulotlar va “Belanchak” yasash xaqida ma’lumot berish; b) tarbiyaviy - o’quvchilarda, g’urur va nafosat tuyg’ularini rivojlantirish; c) rivojlantirnvchi - o’quvchilarda iqtisodiy bilimlami chuqurlashtirish.
o’z-o’zini mablag’ bilan ta’minlashga oid bilimlarini kengaytirish orqali ularni iqtisod va savdo-sotiq hamda hunarmandchlik kasblariga qiziqtirish.
- hunarmandlarning ishlari bilan tanishtirish;
bozorni o'rganish hamda hunarmandlarning mahsulotlarini sotuvga chiqarish haqida tushuncha berish;
oldi-sotti, marketing, iqtisod haqida tushuncha berish;
“Belanchak” yasash uchun tehnalogik xarita tuzishni o'rgatish. Dars tipi: yangi bilimlar berish.
I. Tashkiliy qism. II. So'rash. O'tilgan mavzu yuzasidan savol-javob o'tkazish.
Yangi mavzu bayoni. Reja:
Hunarmandchilik ishlari va ularning ahamiyati.
Hunarmandlar tomonidan ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar.
butin dunyoda mashhurdir. Yog'ochga, misga, qog'ozga, motoga, ganchga chizib, o'yib, tirnab, zarb bilan ishlangan naqshu nigoralar, ularning go'zalligi, nafisligi va tasirchanligi kishini o'ziga maftun etadi. Xalq amaliy bezak san'ati an'analari avloddan avlodga o'tib kelishi bilan birga taraqqiyotning yangi sifatiga ega bo'lmoqda, bu jarayon, ayniqsa, hozirgi qayta qurulish davrida yanada yuqori samaralarga erishuv imkoniyatiga ega bo'lib bormoqda. Binobarin
3 amaliy bezak san'atlarini o'rgatish mashg'ulotlarida xalq, ustalari yaratgan asarlarining beqiyos ma'naviy qiymatlarini namoyish etish orqali yosh avlodda estetik didni shakllantirish, ularga zarur bilimlar va axloqiy tarbiya, berish, mehnat, ko'nikma va malakalarini rivojlantirish, kasb tanlashga ruhiy va amaliy tayorlash vazifalari e'tiborda turadi. O'zbek amaliy bezak san'ati turlarining ko'pligidan kelib chiqadigan o'ziga xos ta'lim va tarbiya imkoniyatlari yaxshi natijalar beradi. Birinchidan, yakka kishi hech qachon amaliy bezak san'atining hamma turlarini to'liq o'zlashtira olmaydi. Lekin umumiy darajada tanishish shaxsning yuqori madaniy darajaga erishuvida zarur shartdir. Bundan kelib chiqadiki, ushbu san'atlarni o'rgatish ikki xil shaklda amalga oshirilishi mumkin: umumiy nazariy ma'lumotlarga ega bo'lish yoki biror turini amaliy jihatdan to'liq eqallash. Ikkinchidan, har bir murabbiy-usta o'zi chuqur egallagan san'at turini shogirtlariga chuqur o'rgatish bilan cheklanishi mumkin. Uchinchidan har turli mahaliy sharoitlaridan kelib chiqqan holda ushbu san'atlaming u yoki bu turi bo'yicha mashg'ulotlar tashkil etishda tanlash uchun keng imkoniyatlari mavjud. Lekin har qanday biiim va hunar o'rgatishdan asosiy maqsad kelgusi amaliy, zarur vazifalami hal etishga qaratilishi lozim. Mashg’ulotlarida o'quvchilar bajaradigan har turli topshiriqlar ularning botānikā, biologiya, tarix, adabiyot va boshqa fan sohalaridagi bilimlaridan foydalanishni taqoza etadi, ya'ni bu mashg'ulotlarda predmedlararo bog'lanishni hisobga olish zarur. Bolalikda bo’lgan qiziqish bora-bora bir umrlik kasbga aylanishi mumkin. Shu bilan birga yoshlikda birorta san'at bilan qiziqib shug'illangan bo’lib, lekin keyinchalik boshqa kasb egasi bo'lib ketish hollari ham ma’lum. Bunda har ikki holda ham san’at olamining kishi shaxsining takomillashtirishidagi vazifasi etarlicha bajarilgan deb hisoblash mumkin. Chunki har ikkala holda ham estetik did va ma’naviy darajaning zarur taraqqiyotiga erishiladi. Shuni unitmaslik kerakki, yaqin o’tmishda o’zbek amaliy bezak san’atining eng rivojlangan ganchkorlik, naqqoshlik, yog’och, tosh va suyak o’ymakorligi, kandakorlik, pichoqchilik, zargarlik, kashtachilik, zarduzlik, gilamchilik, savatchilik, bo’yrachilik kabi turlarining o’ziga xos bajarish texnologiyalari, haqiqiy milliy nomlari, ularga xos atamalar, bu san’atlarga xos maktablar, uslublar hamda shu soxalarda nom qozongan ustalarning unuta borilib, yo'qolib ketish xavfi ostida qolgan edi. Bunday holat hozirgi kunda san'atkorlar xalq ustalari, muallimlar va san'at havaskorlari oldiga amaliy bezak san'atini saqlab qolish ulami har tomonlama o'rganish va rivojlantirish, yosh avlodga san'atda sir-asrorlarini o'rgatish orqali o'rinbosarlar tayorlash san'at asarlarini keng targ'ib qilish orqali jamoatchilikning estetik didni vazifalarini qo'yadi. Biroq mustaqillik tufayli qadriyatlarimiz tiklandi, hunarmandchilik qayta rivojlanmoqda. Bu maqsadlar yo'lida olib boriladigan ishlar halq ustalari, san'atkorlar uchun eng qulay shart- sharoitlar yaratish, yoshlarning badiiy ta'lim olishlari, san'atlarni egallashlarini tashkil etish va to'g'ri ilmiy-metodik yo'nalishda olib borish, san'atkor-pedagoglar tayorlashni yo'lga qo'yish, tegishli ilmiy tadqiqodlarni olib borishdan iborat bo'lishi kerak. Ma'lumki, xo'jalik ishlarini yuritish, mahsulot ishlab chiqarish masalalari bevosita bozor munosabatlari bilan uzviy bog'langandir. Chunki bozordagi talab va taklifni o'rganmasdan ishlab chiqariladigan mahsulot o'z egasini topmasdan, ya'ni bozorda sotilmasdan to'xtab qoladi. Bu esa xo'jalik yoki korxonani iqtisodiy tomondan inqirozga olib keladi. Shu jumladan bu hoi xalq hunarmandchiligi sohalariga ham tegishlidir. Hozirgi paytda halq hunarmandlari ichki bozor va eksport uchun ko'plab turli hil ko'rinishdagi mahsulotlarini ishlab chiqarmoqdalar. Ayniqsa kundalik extiyoj uchun zarur bo'lgan idish tovoqlar (kulolchlik), kiyim-kechaklar, poyabzallar(tikuvchilik to'quvchilik), gilam va boshqa poyondozlar(to'quvchilik), o'ymakorlik va naqqoshlik usullarida ishlangan qutichalar, stol stul, kursi, sandiq, darvoza va shu kabilar xaridorgirligi bilan ajralib turadi. Yurtimizga tashrif buyurgan chet ellik mehmonlar o'z yurtlariga estalik sifatida nimanidir olib ketishni xohlaydilar. Bunda ularga qutichalar, zardo'zlik buyumlari, ko'za, lagan, lavx, cholg'u asboblari, uy ro'zg'or va boshqa shu singari bejirim va chiroyli ishlangan buyumlar, ayniqsa, ma'qul keladi. Keyingi paytda respublikamizda teriga rangli rasm ishlash san'ati ham rivojlandi. Mazkur xujjatni to’liq holda olish uchun +998902295952 telefon raqamiga qo’ng’iroq qiling va arzon narx evaziga unga ega bo’ling! Xujjatni e-mailingizga yoki telegram orqali olishingiz mumkin. P.S. Sizning to’lovingiz www.entt.uz
Hunarmandlar bozordagi taklif va talabni hisobga olgan holda mana shunday mahsulotlarni ichki bozor va eksport uchun ko'plab ishlab chiqarilmoqdalar, respublikamizning dovrug'ini yanada kengroq yoyishga xizmat qilmoqdalar. I. Amaliy mashg'ulot. O'quvchilarga «Belanchak» yasash uchun eskiz chizish, texnologik xarita tuzish va texnologik xarita asosida yasashni o'rgatish. Belanchak tayorlash texnologiyasi. Belanchak - bu kichkina bolalami yotqizib tebratadigan buyum. Belanchakni yasashga mo'ljallangan yog'ochning ko'zi va boshqa nuqsonlari bo'lmasligi kerak. Asosiy detallari silindr shaklida bo'ladi. Shakldor sirtlar tokarlik dastgohida yo'niladi. Ko'p detallarning sirti silindrsimon va konussimon elementlardan hamda dumaloqlangan qismlardan tashkil topadi. Buyumlarni yo'nishda tekis va yarim aylana shaklidagi iskanalardan kertikli yarim aylana iskanalardan va mahsus keskichlardan foydalaniladi. Kerakli asbob va materiallar: Xom ashyo, STD-120 markali stanogi, qirquvchi keskichlar, botiq sirtli keskichlar, iskanalar, murakkab sirtli keskichlar, chizg'ich, qalam, shtangensirkul va arralar.
1.
Tegishli o'lchamdagi xom ashyoni tanlash. 2.
Buyumning silindrsimonligini nazarda tutib, randalab ishlov berish. 3.
Detallarni chizma bo'yicha rejalash. 4.
Detallarni tegishli asboblardan foydalanib qavariq, botiq va tekis sirtlarga ishlov berish. 5.
Detallarni yig'ish va biriktirish. 6.
Buyumlarni jilvirlash va pardozlash. Mehnat xavfsizligiga rioya qilish! 1.
Ishlatiladigan asboblarning sozligini tekshirish. 2.
Dastgoh va moslamalarning tehnik holatini tekshiring. 3.
Ishlash vaqtida kesuvchi asboblarni ikkala qo'I bilan ushlang. 4.
Dasgoh ushlab turgan paytda ishlov berilayotgan detalni o'lchash uchun intilish mumkin emas. 5.
Dastgohning nuqsoni sezilsa darrov o'qituvchiga aytish lozim. 6.
Detallarni jilvirlashda ustiga jilvir o'raglan mahsus shakldagi taxtachalardan foydalanish kerak.
I
Yangi mavzu yuzasidan o'quvchilar bilimini mustahkamlash. Hunarmandlar tomonidan ishlab chiqarilayotgan buyumlarni klaster usulida ifodalash. Uyga vazifa berish. Uylarida qanday hunarmandchilik buyumlari borligini anic kelish. 1.
Ish o'nini yig'ishtirish.
Darsni yakunlash.
3-4-mashg'ulot “Texnologiya va dizayn” va “Servis xizmati” yo'nalishlari nchun Xalq hunarmandchligida foydalanilayotgan nodir materiallar, asbob-uskunalar Darsning maqsadi: a)
ta'Iimiy - o'quvchilarga xalq hunarmandchiligida, xususan, zargarlikda ishlatiladigan nodir matirallar, asbob-uskunalar haqida ma' lumot berish; b)
o'stirish; c)
ruvojlantiruvchi - o'quvchilarning hunarmandchilik ishlari va mahsulotlari haqidagi tasavvurlarini kengaytirish. Kasbga yo'naltiruvchi maqsad: o'quvchilarni hunarmandchilik ishlariga qiziqtirish. Darsning vazifalari: -
o'quvchilarga qimatbaho va nodir matirallarning ishlatilishi va xususiyatlari haqida ma'lumot berish: -
o'quvchilarda qimmatbaho va nodir metallar haqida tushuncha hosil qilish. Dars tipi: yangi bilimlar berish. Dars tnri: nazariy. Darsda qo'IIaniladigan o'qitish metodlari: ma'ruza, tushuntirish, taqdimot, savo-javob. Fanlararo bag'Ianish: kimyo, biologiya, miniralogiya, tasviry san'at, chizmachilik, matematika, fizika, iqtisodiy bilim asoslari, tehnika, texnalogiya va b. Dars jihozi: tarqatma materiallar, kampyuter, proyektor, ekran, slaydlar, xalq hunarmandchiligiga oid ishlar va ko’rgazmalar, asbob-uskunalar. Darsning borishi: I. Tashkiliy qisim. II. So’rash. O’tilgan mavzu yuzasidan savol-javob o’tkazish. III. Yangi mavzu bayoni. Reja: 1.
Zargarlikda ishlatiladigan qimmatbaho metal lar. 2.
Zargarlikda ishlatiladigan toshlar. 3.
Zargarlikda ishlatiladigan asboblar. I
Oliven - tarkibida magniy sirkasi bilan temir bo'ladi. Oliven ko'kimtir sariq rangda oyna kabi, yaltiroq va mo'rt bo'ladi. Oliven zargarlik toshi sifatida ishlatiladi. Xrizolit sarg'ish, ko'kish, shishasimon yaltiroq tiniq rangda va mo'rt bo'ladi. Xrizolit zargarlikda mayda
toshlar
sifatida qo'llaniladi. Shpinel - tarkibi magniy va alyuminiy brikmalardan iborat yaltiroq, qattiq va mo'rt tosh. Shpinel turlicha qirralanadi. U yuqori probali zargarlik buyumlariga qo'yiladi. Turmalin - tarkibi alyuminiy silikat, kalsiy, magniy va buradan iborat birikma. U murakkab kimyoviy tarkibiga ega, yoltiroq va qattiq tosh. Axroit - rangsiz, turlicha turmalindan iborat och yashil rangdagi yosh. Axroit aralash, pona va pag'ona shakili qirralanadi. Sirkoniy - granata guruhiga kiruvchi tosh. Sirkoniyning tarkibi sirkoniy va kremniy oksiddan iborat. Sirkoniy so'zi - “oltinrang” ma'nosini anglatadi. U yaltiroq tiniq tosh. Zargarlikda ko'k hamda yashil sirkoniy ishlatiladi. Topaz - granata guruhiga kiruvchi tosh. U birinchi marta Qizil dengizning Topaz orolidan topilgan. Topazrangsiz sarg'sh, somonsimon oqish rangda, oynasimon yaltiroq bo'ladi. Topaz aralash, brilliand va pog'ona shaklida qirralanadi. U oltin va kumushdan yasalgan zargarlik buyumlariga qo'yiladi.
g/sm
3 . Nefrit kabatosh va yapasqi dumaloq shaklda qirralanadi. U asosan kumushdan yasalgan zargarlik buyumlariga qo'yiladi. Ba'zan oltindan yasalgan buyumlar ham o'matiladi. U o'tsimon, yashil, sarg'ish, oq, to'q yashil rangli yaltiroq tosh. U turlicha tovlanadi. Malaxit- tarkibi mis oksididan tashkil topgan tosh. Zicligi 3,6 g/sm'. Malahit yaltiroq emas, ammo jilvalanadi. U yashil rangli, mustahkamlilgi past tosh, Malahit kabatosh va yapasqi dumaloq shaklda qirralanadi. Oltingugurt kislotasida eriydi. Oltin va kumushdan yasalgan zargarlik buyumlarida kam miqdorda ko'z sifatida ishlatiladi. Kamroq marjon suftida taqiladi.
toshlar sinfiga qahrabo, marjon, gagar kiradi. Qahraboning tarkibi qum, daraht parchalari, bargi, gul yaproqchalari hamda hasharot yaproqlaridan iborat bo'ladi. Qahrabo shaffof, mo'rt tosh, kimyoviy turg'un emas, 300°C da eriydi, zinchligi 1,1 g/sm 3 . Marjon - tarkibi daraxtsimon tuzilishiga ega bo’lgan temir oksididan iborat organik jism. Oq, qizil, pushti ayrim hollarda qorasi xam uchrab turadi, zinchligi 2,5 g/sm ’ Marjon qahrabo qaraganda musthkamroq, lekin shaffof emas. Sun'iy toshlar. Zargarlikda ishlatiladigan sun'iy toshlar 4 turga bo'linadi: sun'iy karund, o'stiriladigan toshlar, qimmatbaho va o'rtacha qiymatli tosh rangini beruvchi toshlar, oyna plastmassa rangini beruvchi toshlar. Umuman olganda xalq hunarmandchiligida ishlatiladigan materiallarning hammasi ham o'ziga xos qimmatga ega, chunki ular katta, mashaqqatli mehnat evaziga olinadi. Masalan misni olaylik. Mis - qadimdan insonga ma'lum bo'lgan metall. Mis va uning qotishmalari insonning moddiy madaniyatini o'stirishda katta ahamiyatga ega. Qadimda yunonlar mis rudasini birinchi bo'lib Kipr orollaridan qazib olganlari uchun uning nomi lotincha kiprit deb ataladi. U tabiyatda tarkibida temir, kumush hattoki oltin bo'lgan ruda holida uchraydi. Mis hayotiy fizalogik jarayonda qatnashadigan muhim element. U yumshoq, cho'ziluvchan, bolg'alanuvchan qizil yoki qizg'ish metall. Mis issiqlik va elektr tokini juda yaxshi o'tkazib kumushdan keyin ikkinchi o'rinda turadi. U havoda tez oksidlanib qorayadi. Nam havoda mis gidroksid karbonat hosil qilgani uchun ko'karadi. Mis rudalarni qayta ishlashdan olinadi. Undan lagan, oftoba, jom, samovar va boshqalar, shuningdek sun'iy ipak olinadi. Qadimda misgarlar sof misni sovuqlayin ishlaganlar, shuning uchun ham mis buyumlar yumshoq va mo'rt bo'lgan. Keyinchalik mis va qalay qotishmasidan hosil qilingan bronzani ishlaganlar. Bronzadan ishlangan buyumlar birmuncha pishiq bo'ladi. O'zbek xalq amaliy san'ati turlari ichida zeb-ziynat san'ati bo'lmish zargarlik, alohida o'rin egallaydi (milliy taqinchoqlar va h). Shuningdek, yog'och o'ymakorligida ishlatiladigan yong'oq daraxti materiallari, zardozlikda ishlatiladigan zar iplarni ham qimmatbaho materiallar qatoriga kiritish mumkin. Bunday misollami ko'plab keltirish mumkin.
Loyli o'choq, charm, o'tga chidamli loylar, payvand, naycha, metall qisqichlar, bolg'achalar, metall taxta, pargor, zubilolar, misgarliklar ishlatiladigan ba'zi bir kesgich asboblar, charx tosh, kichikina qisqichlar, qoliplar, metaldan qilingan har hil diametrli yarimsharsimon chuqurchali qolipchalar, tunukalarni qirqish uchun qaychilar, ombirlar, payvandlovchi asbob va boshqalar ishladi. Punson - (puanson) zargarlikda ishlatiladigan asbob bo'lib metallga naqsh ishlashda ishlatiadi. Kurya - temir yoki po'latdan yasalgan. Uning bir hecha kattalikdagi teshigi bo'lib, oltin yoki kumush oldin kattaroq, keyin kichikroq, so'ng yanada kichikroq teshikdan o'tkazib tortiladi. Oltin yoki kumush sini hozir shu hilda tayyorlanadi. Sim kuryaning naqsh o'yilgan joyga qo'yib bog'lansa naqsh hosil bo'ladi. Hosil qilingan sim kirkira deb ataladi. U bezak buyumlarida ishlatiladi. IV. Darsni yakunlash. 1. Yangi mavzu yuzasidan o'quvchilar bilimini mustahkamlash. Nodir va qimmatbaho materiallarni klaster usulida ifodalash, ish qurollari haqida suhbat. 2. Uyga vazifa berish. Zargarlik ishlarida qo'llaniladigan qimmatbaho materiallarni o'rganib kelish. 3. Ish o'rnini yig'ishtirish. Download 65.48 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|