Huquqiy munosabatlar va huquq tizimi

Huquq institutlari -huquq sohasida bu o’zaro boglangan jamiyatda kishilar o’rtasidagi bir turdagi ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi bir qancha huquq normalaridan iborat. Huquq institutlari huquqning asosi hisoblangan O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida ham mavjud. Masalan,»Inson va fuqarolaring asosiy erkinliklari, huquqlari va burchlari», «jamiyat va shahs», «ma’muriy-hududiy va davlat tuzilishi» va boshqalar.
Huquq institutlari huquqninp barcha sohasiga taalluqlidir. Jumladan, fukoralik huquqi sohasida mulk huquqi instituti, jinoyat huquqi sohasida davlatga qarshi institut mavjud. Bu huquq institutlari, tegishli huquq sohalarining ichki tarkibiy qismini tashkil qiladi. O’z navbatida birinchisi- mulkiy munosabatlarni, ikkinchisi davlatga qarshi qaratilgan jinoyat q’ilishdan kelib chiqadigan ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi normalardir.
Huquq normalarini institutlarga bo’lishdan maqsad hayotda iavjud bo’lgan, juda ko’pgina huquq normalari bilan turli ijtimoiy munosabatlarni tartibga solib, ularni huquq sohlariga birlshtirib amaliyotda huquq normalaini to’g’ri tatbiql qilib foydlanishdir.
Huquq sohasi - hayotda o’ziga hos bir turdagi ijtimoiy munosabatlarning muayyan sohasini tartibga soluvchi mahsus huquq normalari va huquq institutlarining yig’indisidir. Masalan; moiyaviy munsabatlar ioliya huquqi sohasi bilan, mehnat huquqi sohasi bilan esa mehnat munosabatlari tartibga solinadi.
Huquq sohasi- hukuk tizimining asosiy qismi va mustaqil bo’ginidir. Har bir huquq sohasi umumiy va mahsus qismdan iborat bo’ladi. Bulardan shu sohaga tegishli ijtimoiy munsabatlarni tartibga solishning umumiy va mahsus tamoiylari bayon etiladi. Huquq normalari, huquq institutlari va huquq sohalari birlashib-huquq tizimini tashkil qiladi. Huquq tizimi huquqning mohiyati bilan ya’ni tabiiy huquq tabiat tomonidan berilgan, Masalan; insonning yashash huquqi, har bir shahsning mulkdor bo’lishlik huquqi va pozitiv huquq davlat tomonidan chiqarilgan huquq bilan belgilanadi.
Huquq tizimi O’zbekiston Respublikasida bozor iqtisodiga utish vazifalariga, jamiyatning siyosiy tizimini mustahkamlab, demokratiyai amalga oshirishda va huquqiy davlat ko’rish uchun hizmat qiladi.
Demak, huquq tizimi jamiyatning iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy tuzilishi bilan belgilangan, ob’yektiv harakterga ega bo’lgan, bir turdagi ijtimoiy munosabatlarning tartibga soluvchi huquq normalari, huquq institutlari va ukuk sohalarining tartib bilan to’g’ri joylashtirilishidir.
Hozirgi zamon jamiyati xuquq tizimi quyidagi soxalarni birlashtiradi:
- davlat(konstitutsiyaviy) xuquqi - davlatning ijtimoiy va davlat tizimi asoslarini mustaxkamlaydi, fuqarolarning xuquqiy xolatlari asoslarini, davlat orgnlari tizimi asoslarini va ularning vakolatlarini mustaxkamlaydi;
- ma'muriy xuquq- davlat orgnlarining faoliyatini amalga oshirish jarayonida mujassamlashadigan ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladi;
- fuqarolik xuquqi - mulkiy va nomulkiy munosabatlarni tartibga soladi;
- mexnat xuquqi- kishilarning mexnat faoliyatlari bilan bog’liq munosabatlarni tartibga soladi;
- oila xuquqi- oila,nikox munosabatlarini tartibga soladi va xakozo.
- 6,7,8,9,10,11) yer xuquqi, fuqarolik-protsessual, jinoyat xuquqi, jinoyat- protsessual xuquqi, jinoyat ijroya xuquqi va boshqa tegishli munosabatlarni tartibga soladi.