I. B. Isabayev, F. U. Suvanova, Q. H. Majidov

2-rasm.Moyli uruq’larning mevali 
va uruq’li qobiqlari to’qimalarining 
tuzilishi 
a-kungaboqarning mevali qobig’i:
1- epidermis; 2-gipoderma; 3-pantsirli 
qatlam; 4-sklerenxima; 5-parenxima qatori; 
6-yupqa devorli parenxima; 7-uruq’ qobiq’i; 
8-endosperm; 9-tashqi epidermis; 10-
parenxima;
b-kanakunjut uruq’ining uruq’li qobiq’i: 
1-tericha; 2-parenximli qatlam; 3-yupqa 
devorli palisad qatlami; 4-qalin devorli 
palisad qatlami; 
v- ziq’irning uruq’li qobiq’i: 1-epidermis; 
2-yuqori qavat qatlami; 3-qalin devorli 
peranxim; 4-tuksimon qatlam; 5-ko`ndalang 
to`qima; 6-pigmentli qatlam; 7-endosperma. 

---

33 
to`qimasi – po’kak hosil bo`ladi. Bu mustahkam to`qima hujayralari havo yoki 
yelimsimon moddalar bilan to`ldirilgan bo`shliqlarni o`rab turadigan qalin 
devorlardan iborat (2-rasm). Hujayra devorlari tarkibida suberin moddasi bo’lib, 
suv va havo o’tkazmaydi, to’qimasi mustahkam va qayishqoq. Pishib yetilgan 
davrda bunday po‘st to‘qimalari qotib, nihoyatda mustahkam bo‘ladi. 
Urug’ qobig’ida va meva devorlarida o`sishning ingibitorlari joylashgan 
bo`lib, bu to`qimalarni olib tashlash urug’larning o`sishiga yordam beradi.
Turli moyli urug‘lar meva po‘stlari tarkibiga kiruvchi ayrim kimyoviy 
moddalari bilan ham farq qilishadi. To`qimalarda fenollarning bo`lishi 
o`tkazmaslik xossasini kuchaytiradi. Ayrim o`simliklarning urug’ qobig’ida, 
masalan, zig’irda, yelimsimon moddalar to`planadi. Suv bilan ta'sirlashishda qobiq 
yelimlari bo`kadi va urug’lar yelimsimon bo`lib qoladi. Bu urug’larni tuproqda 
ushlab turadi va ularni suv va shamol bilan olib ketilishiga yo`l qo`ymaydi. 
Bo`kkan yelim qatlami kislorodni ham o`tkazmaydi va ortiqcha namlik mavjud 
bo`lgan kuzgi sharoitlarda ham murtakka kislorod kelishini oldini oladi va o`sishni 
qulay sharoit tug’ilgunicha to`xtatib turadi.
Agar yetilgan urug’larda meva qobig’i yetilish va yig’im-terim vaqtida ham
buzilmasa, urug’ qobig’i asosiy to`qima - murtak yoki endosperm tuzilishiga 
o’xshash tuzilishga ega bo`ladi. Masalan, kungaboqarda urug’ qobig’i ikki qavatli 
yupqa pardadan iborat. Tashqi qavatning to’qimasi popukli, ichki - endosperm.
Agar urug’lar yetilganidan keyin urug’ qobig’i saqlanib qolmasa, ularning 
urug’ qobig’i mustahkam va meva qobig’iga o’xshash bo`ladi. Ayrim hollarda 
urug’ qobig’i o`zakning moyli to`qimalariga yopishib ketgan bo`ladi, va urug’ 
buzilganda ham bu aloqa saqlanib qoladi. Ko`pincha urug’ qobig’i o`zakka tegib 
turadi (soya, xantal, paxta, kanakunjut).