I. B. Isabayev, F. U. Suvanova, Q. H. Majidov

Xloroplastda asosan yashil rangli xlorofill, sariq rangli karotin va qizg’ish 
rangli ksantofill pigmentlari sintezlanadi. 
Xloroplastning asosiy vazifasi aynan xlorofill bilan bog‘liq. U fotosintez 
jarayoniga qatnashib anorganik moddalardan organik moddalar hosil qiladi. 
Xlorofill - o‘simlik hujayrasida uchraydigan eng muhim pigment - yashil rang 
beruvchi modda hisoblanadi. Xlorofill moddasi halqa bo‘lib birikkan bir talay 
karbon va azot atomlaridan tashkil topgan, unda halqaning markazida magniy 
atomi turadi. 
Xloroplastda fotosintez jarayoni natijasida kraxmal hosil bo‘ladi. Fermentlar 
yordamida bu kraxmal shakarga aylanadi va glyukoza ko‘rinishida bargdan boshqa 
organoidlarga tarqaladi.
Leykoplastlar oq rangli yumaloq tirik tanachalar shaklida uchraydi 
Leykoplastlarning asosiy vazifasi kraxmal, oqsil va yog‘ moddalarini to‘plashdan
iborat. Leykoplastlar fotosintez jarayonida hosil bo‘lgan glyukozani ikkilamchi 
kraxmalga - amiloplastlarga aylantirib, zaxira kraxmalga o‘tkazish xususiyatiga 
ega.
Xromoplastlar - karotinoidlar lipoidlar jumlasiga kiruvchi pigment 
(karotin, ksantofill)lardan iborat. Bu pigmentlar kimyoviy tuzilishi jihatidan 
uglevodorodlarning izoperenoidi bo‘lib, 40 ta uglerod atomidan iborat.
Yadro - bu irsiy belgilarni saqlaydigan va oqsil sintezini boshqaradigan 
markazdir. Hujayra yadrosiz yashay olmaydi, agarda uni hujayradan ajratib olinsa 
darhol nobud bo‘ladi. 
Hujayra yadrosidan so‘ng eng yirik organoid - endoplazmatik retikulum. 
Ular membranalardan hosil bo‘lgan kanalchalar bo’lib, uch o‘lchamli labirintlar 

---

44 
ko‘rinishiga ega. Labirintlar orasidagi bo‘shliqlar tsisternalar deyiladi. Ikki xil 
retikulumlar bo‘lib, g‘adir-budir retikulumda organoidlardan ribosomalar 
joylashadi va ular oqsil sintezini ta’minlaydi. Silliq retikulumda, ya’ni 
tsisternalarda lipidlar va boshqa moddalar sintezi boradi. 
Elektron mikroskopda qaralganda, endoplazmatik kanalchalarning tashqi 
yuzasida va bevosita sitoplazma qavatida yumaloq, mayda tanachalarni ko‘rish 
mumkin. Ular ribosomalar deb ataladi. Ular ribonuklein kislota (RNK)ning 
spiralsimon shaklli bir necha molekulasidan tashkil topgan. RNK spirali o‘rami 
orasida oqsil molekulalari joylashadi va ular oqsil moddalarini sintezlab, muhim 
vazifani bajaradi. 
Diktiosomalar yoki Goldji apparati deb nomlangan biomembranalar 
to‘plamining funksiyasi hujayrada sintezlangan mahsulotlarni hujayra tashqi 
biomembranasiga tashishdan iborat. Ular retikulum va hujayraning chiqaruvchi 
tizimiga bog‘langan. Goldji apparatida organik moddalar vaqtincha to‘planadi va 
keyin hujayraning boshqa qismlariga tarqaladi. 
Mikrotanachalar - hujayra organellalari sferik yoki yumaloq diametri 
0,2...1,5 mkm va bir qavat biomembrana bilan o‘ralgan o‘simlik hujayrasining 
tarkibiy qismidir. Bulardan sferasomalarda zaxira lipidlari sintezlanadi va 
to‘planadi, glikosomalarda esa lipidlar uglevodlarga aylanadi. Turli moyli 
o‘simliklar sferasomalari bir-biriga yaqin kimyoviy tarkibga ega. Triglitseridlar 
ularning 80-90 foizini tashkil qiladi. Sferosomalarda triglitseridlarning sintezini 
ta’minlovchi fermentlar mavjud. 
O‘simlik tanasining boshqa hujayralaridan farqli pishgan moyli urug‘ moyli 
to‘qimalari hujayralarining butun hajmi zich taxlangan sferosomalarga to‘lgan. 
Quruq urug‘larda esa vakuollar umuman yo‘q.