I. B. Isabayev, F. U. Suvanova, Q. H. Majidov

Mingta urug’ning massasi. Urug’larning o’lchamlari, xususan qalinligi
ularning massasi bilan bog’liq bo’ladi. Urug’lar massasini tavsiflash uchun 
“absolyut massa” – namligi nolga teng bo’lgan 1000 ta urug’ massasi tushunchasi 
kiritilgan. U urug’larning amaldagi namligida aniqlanadi va quruq moddalarga 
nisbatan hisoblanadi (g): 
100
/
)
100
(
c
b
a
A


 
bu yerda a – 1000 ta urug’ning amaldagi massasi, g; b
c
– urug’larning namligi, %. 

---

68 
Absolyut massa qiymatiga ko’ra urug’lar og’ir, o’rta va yengil turlarga 
bo’linadi (11-jadval). 
11-jadval 
Moyli o’simliklar 1000 ta urug’i massasi, g 
O’simlik 
A 
O’simlik 
A 
Og’ir 
 
Yengil 
 
Eryong’oq 
1000-1200 
Oq xantal 
3,5-6,0 
Soya 
140-200 
Qora xantal 
1,6-2,2 
Kanakunjut 
160-300 
Indov (raps) 
1,9-5,5 
Chigit 
110-165 
Rijik 
0,7-1,6 
Kungaboqar 
45-100 
Kunjut 
2,0-5,0 
O’rta 
Ko’knor 
0,25-0,7 
Maxsar (saflor) 
20-50 
Zig’ir 
3-15 
Nasha 
12-26 
Nisbiy zichlik. Bu ko’rsatkich urug’lar turli to’qimalarining kimyoviy 
tarkibi, namligi va nisbiy zichligi bilan bog’langan. Urug’lar nisbiy zichligi 
qiymati urug’ to’qimalaridagi havo miqdoriga ham bog’liq bo’ladi. Masalan, 
kungaboqar urug’ida havoli to’qimalar 20-35% hajmni egallaydi. 
Ko’pchilik moyli o’simliklar urug’larining nisbiy zichligi 1 dan (suvning 
zichligidan) kichik. Ularda zichligi 0,92 bo’lgan lipidlar ko’pchilikni tashkil 
qiladi. 
Lipidlarning zichligidan tashqari urug’larning nisbiy zichligi anatomik 
tuzilishining xususiyatlari, to’qimalarning zichligi va qoplovchi hamda asosiy 
to’qimalar orasida havoli bo’shliqning mavjudligiga ham bog’liq bo’ladi.
Agar quruq urug’larning nisbiy zichligi 1 dan kichik bo’lsa u urug’larni 
namlash vaqtida ortadi; agar 1 dan katta bo’lsa, urug’larni namlash vaqtida nisbiy 
zichlik kamayadi.
Urug‘larning fizik xossalari - absolyut og‘irligi, nisbiy zichligi va geometrik 
shakli ularning kimyoviy tarkibi bilan bog‘liq (12-jadval). 

---

69 
12-jadval