I-bob. Ekologik turizmning rivojlanishida tabiiy rеsurslarning ahamiyati

Tabiat turizmi -tabiiy resurslardan nisbatan o'zgarmagan holatda, jumladan, landshaftlar, tabiiy resurslar, suvlar, o'simliklar va yovvoyi hayvonlardan foydalanishga nisbatan ekalogik turizm bilan chambarchas bog’liqdir.
Tabiiy turizmning bir turi sifatida ba'zan Bioturizm va yovvoyi tabiatga sayohatlar ba'zan tabiat turizmining bir turi sifatida ajralib turadi, ularning maqsadi har qanday yovvoyi tabiat ob'ektlari bo'lishi mumkin.
Ba’zi manbalarda ekoturizm sarguzasht turizmi bilan bog'lashadi. Biroq, ekologik turizm har doim ham sarguzasht fenomenini nazarda tutmaydi. Boshqa tomondan barcha sarguzasht sayohatlari ekologik mezonlarga javob bermaydi, ayniqsa tabiiy resurslardan noto’g’ri foydalanish jihatidan. Ekologik turizm boshqacha ko’rinishlari ham mavjud:
Yashil qishloq turizmi yoki agroturizm deb ham nomlanadi. AQSh va G'arbiy Yevropa mamlakatlarida mashhur bo'lib, qishloq joylarida (qishloqlarda, fermer xo'jaliklarida, dehqon uylari tashkil etilgan) dam olishdilar. Sayyohlar bir muncha vaqt tabiat o'rtasida qishloq turmush tarzini olib boradilar, xalq madaniyati, amaliy san'at qadriyatlari, milliy qo'shiqlar va raqslar, mahalliy urf-odatlar bilan tanishadilar, an'anaviy qishloq ishlarida,xalq bayramlariva festivallarida qatnashadilar. Yashil turizm sanoatida ekologik toza usul va texnologiyalardan foydalanishni nazarda tutadi.
Barqaror turizm ekologik turizmning eng yosh tushunchasidir. Bu qaror qabul qilish va amaliy faoliyatda ijtimoiy, iqtisodiy va ekologik jihatlarning integratsiyasini nazarda tutadigan barqaror rivojlanish kontseptsiyasining o'ziga xos dasturidir. 1987 yilda ishlab chiqilgan barqaror rivojlanish kontseptsiyasi BMTning atrof-muhit va rivojlanish bo'yicha konferentsiyasining asosiy g'oyasiga aylandi (Rio-De-Janeyro, 1992) va vakillari barqaror rivojlanish kontseptsiyasini amaliy amalga oshirish bilan bevosita bog'liq bo'lgan bir qator xalqaro hujjatlarni imzolagan mamlakatlarning aksariyati tomonidan samarali rivojlanish modeli sifatida tan olindi.
Hozirgi vaqtda jamiyatda barqaror rivojlanishga yo'naltirilgan yangi fikrlash shakllanmoqda, bu allaqachon turizmda yangicha qarashlarning paydo bo'lishiga olib keldi, bu ekologik va ijtimoiy mas'uliyatli turistik tajribaga ega bo'lish zarurati bilan bog'liq.
UNWTO ma'lumotlariga ko'ra, barqaror turizm turizmni rivojlantirishning shunday yo'nalishi bo'lib, u mezbon mintaqaning manfaatlarini hisobga olgan holda sayyohlarning ehtiyojlarini qondirishga imkon beradi va kelajakda ushbu imkoniyatni saqlab qolishga harakat qiladi. Shu bilan birga, iqtisodiy, ijtimoiy va estetik ehtiyojlar madaniy va ekologik yaxlitlikni saqlash bilan, biologik xilma-xillik va hayotni qo'llab-quvvatlash tizimlariga zarar etkazmasdan barcha resurslarni boshqarish ta'minlanadi.⁶
1996 yilda UNWTO jahon turizm va sayohat kengashi, yer masalalari bo'yicha Kengash (Earth Council) tomonidan "XXI asrda turizm va sayohat sanoati uchun harakat dasturi - "ekologik barqaror rivojlanish sari" hisoboti e'lon qilindi. Bu asosiy dastur bo'lib xizmat qiladi va hukumatlar va boshqa ishtirokchilarning turizm sohasi uchun asosiy qadamlarni ko'rsatadi. Unda barqaror rivojlanishga erishish maqsadida turizm sohasi uchun o'nta asosiy ustuvor yo'nalishlari sanab o'tilgan. Turizmda barqarorlik tamoyillari ekologik, madaniy, iqtisodiy barqarorlikka, shuningdek, mahalliy jamoalar uchun barqarorlikka to'g'ri keladi. Amalda, bu barcha sayyohlik kompaniyalari uzoq muddatli barqaror rivojlanishga erishish uchun taklif qilingan tadbirlarni amalga oshirishlari kerakligini anglatadi.
Shunday qilib, tur dasturining mazmunini va qisman uni tashkil etish shaklini belgilaydigan asosiy ob'ektga ko'ra, ekoturlarning bunday turlari farqlanadi:

• 
  botanika, zoologik, geologik va shunga o'xshash turlar;
  
• 
  ekologik-etnografik yoki arxeologik, ekologik-madaniy sayohatlar;
  
• 
  agroturalar;
  
• 
  speleologik, suv, tog ' sayohatlari va boshqalar.
  

Ekologik turizm o'ziga xos xususiyatlariga yoki sayohat maqsadlariga ko'ra shartli ravishda ilmiy, kognitiv va rekreatsion turizmga bo'lish mumkin.
1.Ilmiy ekoturizmga olimlarning ekspeditsiyalari, talabalarning ekskursiya va boshqa sayohatlar, shu jumladan tashrif buyurilgan mintaqa to'g'risida ilmiy ma'lumotlarni to'plashlar kiradi. Ilmiy turizm odatda umumiy ekologik turizm oqimida nisbatan kichik ulushga ega, ammo uning roli juda katta. Xususan, u kam o'rganilgan hududlar va ob'ektlar haqidagi ma'lumotlarni sezilarli darajada to'ldirishi mumkin. Olingan ma'lumotlar nafaqat ilm-fanni rivojlantirish uchun, balki mintaqada barqaror ekologik turizmni yanada rivojlantirish uchun ham foydali bo'lishi mumkin.
Turizmning ushbu turi turli mamlakatlar o'rtasidagi ijtimoiy -iqtisodiy va ilmiy aloqalarini kengaytirishga yordam beradi, xayriya jamg'armalari grantlari asosida amalga oshiriladigan muhim xalqaro loyihalarni boshlaydi. O‘zbekistonning muxofaza etiladigan qo'riqxonalari ilmiy turizmni ular uchun eng maqbul va tashkil etish eng oson xalqaro ekologik turizm turlaridan biri deb bilishadi. Xorijida maxsus muhofaza etiladigan tabiiy hududlar yuqori malakani talab qilmaydi ko'pincha "oddiy" ko'ngilli sayyohlarning yordamidan foydalanadilar. Masalan, Kosta-Rikaga sayohat paytida ko'plab ekoturistlar qushlar va sut emizuvchilar sonini hisobga olgan holda noyob toshbaqa turlarining himoya qilish bilan shug'ullanishadi.

• 
  2. Kognitiv ekoturizm-bu "klassik ma'noda ekoturizm". Uning turlarini qushlar, kitlar yoki ekzotik kapalaklarni kuzatish bo'yicha sayohatlar, botanika ekskursiyalari, arxeologik, etnografik va paleontologik sayohatlar, ekosafari, video va fotosuratlarni sevuvchilar uchun sayohatlar deb hisoblash mumkin.⁷
  
• 
  3.Rekreatsion ekoturizmning asosiy maqsadi ochiq havoda dam olishdir, garchi u, albatta, ma'lum kognitiv maqsadlarga ega. Rekreatsion turizm odatda faol va passivga bo'linadi.
  

Faol rekreatsion ekoturizm sarguzasht turizmi deb ataladigan narsaning bir qismidir. Odatda bu turli xil sayohatlar (chang'i, piyoda, otda), tog'larga chiqish, speleoturizm, shuningdek, suv bo'ylab sayohatlar, masalan, turli xil suzish vositalarida qotishmalar.
Passiv rekreatsion ekoturizm odatda tabiatda turli xil pikniklar, turli xil lagerlarda dam olish. Passiv rekreatsion ekoturizm yaqin masofalarga piyoda yurishni ham o'z ichiga oladi.
Ekologik turizmning ushbu turiga baliq ovlash, qo'ziqorin, terishlar va boshqa tabiiy sovg'alarni yig'ish kabi ochiq havoda dam olish turlari kiradi. Bu yerda muhim shart ekologik barqarorlik tamoyillariga rioya qilishdir. Agar ularga rioya qilinsa, bunday dam olish turlarini rekreatsion ekologik turizm deb hisoblash mumkin.
Biroq, ushbu tasnif ma'lum bir mintaqa uchun ekologik turizmning eng jozibali turlarini ajratib ko'rsatish va kelajakda ushbu mintaqada ekologik turizmni rivojlantirishda ushbu turlarga alohida e'tibor qaratish uchun asosdir.
Ekologik turizmning barcha turlarini o'tkaziladigan joy bo'yicha uning ikkita asosiy sinfiga bo'lish mumkun:
1. Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar (Qo’rixonalar) (Milliy bog’lar) yoki ozgina o'zgartirilgan tabiat sharoitida eko hududlar.
Bunday turlarni ishlab chiqish va o'tkazish ayniqsa, Avstraliya yoki Shimoliy Amerika hududlarida ekologik turizm modeliga kiritish mumkin.
Alohida muhofaza qilinadigan tabiiy hududlar tipik va noyob tabiiy landshaftlarni, hayvonot va o'simlik dunyosining xilma-xilligini, tabiiy va madaniy meros ob'ektlarini saqlash uchun mo'ljallangan. Iqtisodiy foydalanishdan to'liq yoki qisman olib tashlangan, ular maxsus himoya rejimiga ega va ularga tutash er va suv maydonlarida tartibga solinadigan iqtisodiy faoliyat rejimiga ega bo'lgan xavfsizlik zonalari yoki okruglar yaratilishi mumkin. Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar umummilliy meros obyektlariga tegishli.
OOPTNING quyidagi asosiy toifalari mavjud:

• 
  ? davlat tabiat qo'riqxonalari, shu jumladan biosfera qo'riqxonalari;
  
• 
  ? milliy bog'lar;
  
• 
  ? tabiiy bog'lar;
  
• 
  ? davlat tabiiy qo'riqxonalari;
  
• 
  ? tabiat yodgorliklari;
  
• 
  ? dendrologik bog'lar vabotanika bog'lari;
  
• 
  ? davolash va sog'lomlashtirish joylari va kurortlari.
  
• 
  2. Ekoturizm alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar va akvatoriyalar chegarasidan tashqarida, madaniy yoki madaniy landshaft (ko'pincha qishloq) makonida. Ushbu tur sinfiga agroturizmdan tortib to qulay laynerda kruizgacha bo'lgan ekologik turizmning juda keng turlari kiradi, bu turdagi экотуровekoturlarni nemis yoki g'arbiy Evropa modeliga kiritish mumkin.