I-bob. Kartografik chizmachilik kursi vazifasi

Kartografik chizmachilik kurollari. Kartografik chizmachilik kurollariga 
kalam, pero, uchirFich, chizFich, lekala chizFichlari, reysfeder, kronsirkul, sirkul, 
tush, akvarel buyoFi, vatman koFOZi, sinusli lineyka va boshkalar kiradi. 
Kartografik chizmachilikda chizmachilik kurollaridan tuFri foydalanish talab 
kilinadi. ChizFichlar plastmassa, yoFoch va metalldan yasaladi. Ular tuzilishiga 
kura ikki guruxga bulinadi: 
1) TuFri chizikli; 
2) Egri chizikli (bu turdagi chizFichlarga oddiy va kartografik lekalalar 
kiradi). 
Kalam bilan ishlashda T (kattik) M (yumshok) va TM yoki NV, ST (urtacha 
kattik) kalamlar kerak buladi. Xarf yonidagi son kanchalik katta bulsa, bu kalam 
shunchalik kattik yoki yumshok buladi. 
Kalam ishlatilish vazifalariga karab chizma, konselyariya, maktab, rasm va 
boshka turdagi kalamlarga bulinadi. Kartografik chizmachilikda kupincha chizma 
kalamlari ishlatiladi. Kalamning asosiy vazifasi yordamchi kataklarga ajratib 
chizish, tush bilan ishlashdan avval nusxa kuchiradigan nursiz chizmalarni ustidan 
yurgazish, dala sharoitida kartografik chizmalar chizishda ishlatiladi. 
Kalamning uchi utkir kalamtarosh yoki maxsus utkirlagich bilan ochiladi. 
Sungra jilvir koFOZ yordamida ishkalab utkirlanadi. Kattik kalamning uchi 
konussimon kilib, yoFOchini 20-30 mm, grafit tomonini esa 8-10 mm uzunlikda 
ochiladi. 
Yumshok kalamning uchi kurakcha kurinishada kilib, yoFOchini taxminan 15 
mm, grafit tomonini 5 mm uzunlikda tozalab ochiladi. 

---

3-rasm. Kalam ochish texnikasiga oid 
Shuni yodda saklash kerakki, barcha chizmachilik asboblari va materiallarini 
extiyot kilib saklash, ozoda va shay tutish, dars boshlangunga kadar tayyorlab kuyish 
zarur. Chizmaning sifatli chikishi chizmachilik asboblari va materiallarning 
tayyorlanish sifatiga boFlik buladi. 
Reysfederlar tush va akvarel buyoklari tuFri va egri chiziklarni chizishda 
ishlatiladi. 
Gotovalnya maxsus Filofga joylangan chizmachilik asboblari tuplamidan 
iborat. Tuplamga aylana yoylari chizish uchun ishlatiladigan chizmachilik sirkuli, 
chizmalarni ulchash va ularni kuchirib kuyish uchun ishlatiladigan sirkul ulchagich, 
chiziklar ustidan tush yurgazish uchun ishlatiladigan reysfederlari kiradi. 
4-rasm. Reysfedelar va kronsirkul 
Bulardan tashkari, gotovalnyada chizmachilik sirkulining uzaytirgichi, 

---

sirkulning kushimcha igna va grafit sterjenlari solib kuyiladigan penal va boshka 
asboblar bulishi mumkin. 
Chizmachilik koFOZi pishik, chiziksiz, ok koFOZdan iborat bulib, ularning 
bir necha xillari mavjud, misol uchun, chizmachilik koFOZlari, yozuv koFOZlari va 
xokazo. KoFOZning rangi ok va doFi bulmasligi kerak. Namlik darajasi yukori 
bulsa va xarorat uzgarishi keskin bulsa koFOz deformatsiyalanadi, kirishib uz 
ulchamini uzgartiradi. 
Akvarel buyoklari yordamida turli xil kartografik ishlar bajariladi. Akvarel 
buyoklari ishlatilishidan oldin suvda eritib olinadi. 
Tushlar kora va rangli buladi. Kartografik chizmachilikda tush keng 
kullaniladi. Tush yordamida karta, plan, geodezik chizmalar va dala ulchash 
ishlarining xisobotlari rasmiylashtiriladi. 
5-rasm. Tushlar