I-bob. Kartografik chizmachilik kursi vazifasi

---

I-BOB. Kartografik chizmachilik kursi vazifasi 
Mavzu: 1-§. Kirish. Kartografik chizmachilikda 
ishlatiladigan kurollar 
Kartografik chizmachilik kursining asosiy vazifasi chizma materiallari va 
asboblaridan foydalanishni, karta va planlarni asl nusxalarini grafik bajarilishiga 
kuyiladigan talablarni, grafik ishlarni bajarish koidalarini urganishdan iborat. 
Xozirgi kunda texnikani rivojlanishiga karamay asl nusxa kartalarni 
yaratishda chizmachilikda kul mexnatini tutgan urni saklanib kolmokda va uz 
axamiyatiga egadir. 
Dala sharoitida bajarilgan ishlarning sifati, uz navbatida tuziladigan karta 
planlarning anikligiga, nafisligiga, karta va plan tuzishga kuyilgan talablarga anik 
rioya etishga boFlikdir. 
Karta chizishda uni anikligi, nafisligi va dizayniga yukori talablar kuyiladi. 
Shu jumladan topografik karta uz navbatida geografik kartalarning kurinishidan biri 
bulib, mazmunan tulaligi, geografik mosligi va anikligi bilan boshka maxsus karta 
va planlardan ajralib turadi. 
Kartografik chizmachilik fanini sissacha rivojlanish tarixi. Chizmachilik 
atrofimizdagi mavjud olam narsalarini urganish vositalaridan biri xisoblanadi. U 
uzok tarakkiyot yulini bosib utgan. Chizmalar xozirgi kurinishini olgunga kadar 
yuzlab yillar utgan. 
Chizmalar insonning amaliy faoliyatida kal’alar, shaxarlar va boshka 
binolarni kurish bilan boFlik bulgan. Dastlabki chizmalar kurilish olib boriladigan 
yerning yuzasiga chizilgan. Keyinchalik ularni tosh va sopol plitalarga chizishgan. 
Dastlabki chizmalar bilan rasmlar urtasida deyarli fark bulmagan. Tasvirlar 
kuz bilan chamalab kulda chizilgan. Geografik tushunchalarni kengayib borishi, 
kartalarni anik va kurgazmali bulishiga olib kelgan. 

---

XVII asrda yaratilgan kartalarning uziga xosligi shundaki, ularda keltiriligan 
manzaralar, toFlar, shaxarlar, usimliklar va boshkalar yetarli darajada yuksak 
maxorat bilan tasvirlangan. 
1-rasm. Kuprik va sokchi minorasini kartalarda tasvirlanishi 
2-rasm. Dastlabki rasmlar 
Ma’lumki, kartografik chizmachilik xam boshka fanlar kabi xayotiy talablar 
asosida vujudga kelgan va ishlab chikarish kuchlarining tarakkiy etishi bilan tobora 
rivojlanib borgan. Inson kadimdan uzi yashagan joyni xayot talabiga kura xar 
tomonlama bilishga kizikkan va urgangan. Kartografik chizmachilik tarixi xam 
shunday boshlanadi. 
Arxeologlarning aniklashicha, Kadimiy Misr, Mesopotamiya, Xindiston, 
Xitoy, Gresiya, Urta Osiyo va boshka mamlakatlar xalklari uz extiyojlari uchun 
dexkonchilik kilish va sugorish kanallarini kazish, turli bino va inshootlarni kurish, 
ekin maydonlarini uzaro taksimlash kabi masalalarni yechishda geodezik 

---

ulchashdan va kartografik chizmachilikdan foydalangan. Masalan, miloddan 4000 
yil ilgari Misrdagi Nil daryosi xavzasida yerni ulchash ishlari olib borilgan. Nil 
daryosini Kizil dengiz bilan kushish maksadida kanal kurilishi miloddan VI asr 
ilgarigi vaktiga taalluklidir. U vaktlarda plan va kartalar tuzishni ayrim usullarigina 
ma’lum edi. Yunonistonlik olim Eratosfen miloddan 230 yil ilgari Yer sharining 
ulchamlarini aniklagan va geodeziyadan maxsus kitob yozib, meridianlar va 
parallellar kursatilgan karta tuzgan.