I bob. Mexanik qismini tortish elektradvigatelini jihoslarini tamiri

2- rasm. Mustaqil qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok dvigatelining kuchlanish o‘zgarmas bo‘lgandagi va yakor zanjiridagi qarshiliklar o‘zgargandagi (a), kuchlanish nol bo‘lgandagi (b) mexanik tavsiflari
bu yerda: K va K₁ — mexanik va elektromexanik tavsif­lari qiyaligi burchagining tangensiga teng.
Bu parametrlarning mexanik tavsif qiyaligi koeffitsiyentlari bilan bog‘liqligini aniqlash mumkin


K = bw_nom/M_nom; K₁ = K_Mw_nom b/M_nom.

(20) tenglamaga muvofiq dvigatel sun’iy mexa­nik tavsiflarining ikki turini (tarmoq kuchlanishi o‘zgarmas bo‘lib, yakor zanjiri qarshiligi R ning qiymatini o‘zgartirganda, R ning qiymati o‘zgarmas bo‘lib, yakorga berilayotgan kuchlanishni o‘zgartirganda) kuzatish mumkin.

Tavsiflarning birinchi turi ko‘p nurli yulduzdan iborat bo‘lib, barcha nurlar koeffitsiyenti w₀ va M = 0 nuq­tada kesishadi. Har bir nurning qiyaligi yakor qarshiligi R_ya va yakorga ulangan qo‘shimcha qarshilik R_q larning yig‘indisi bo‘lgan R qarshilikning qiymatiga bog‘liq.
Agar R_q = 0 ga teng bo‘lsa, tabiiy mexanik tavsifni, R_q№0 da esa turli qiyaliklarga ega bo‘lgan sun’iy tavsiflarni olamiz (2-rasm, a).
Xususiy holda, ya’ni U = 0 bo‘lganda mexanik tavsiflar koordinata boshida kesishib, (w₀ = 0, M = 0) ko‘p nurli yulduz ko‘rinishida bo‘ladi.
1- misol. Mustaqil qo‘zg‘atishli P51 rusumli o‘zgarmas tok dvigateli uchun tabiiy elektr mexanik tavsifi qurilsin. Dvigatelning pasport ma’lumotlari: P_n = 11 kW, U_n = 220 V, I_n = 59A, n_n = 3000 ayl/min.
Yechimi. Dvigatelning nominal qarshiligi:

dvigatelning nominal yuklamadagi foydali ish koeffitsiyenti:

dvigatel yakorining qarshiligi:

R_ya » 0,5(1-h_n)R_n = 0,5(1-0,845)•3,73 = 0,288 W,
dvigatelning salt yurish tezligi:

bu yerda

dvigatelning tabiiy tavsifi w_o = 340 rad/s, I = 0 va w_n = 314 rad/s, I_n = 59A nuqtalaridan o‘tadigan to‘g‘ri chiziqni tashkil qiladi.
2- misol. Mustaqil qo‘zg‘atishli P91 rusumli dvigatel uchun ishga tushirish reostatini tanlash talab etiladi. Dvigatelni ishga tushirish to‘rt pog‘onada amalga oshiriladi. Dvigatelning pasport ma’lumotlari: P_n = 32,0 kW, U_n = 220 V, I_n = 172A, h_n = 1000 ayl/min va R_ya = 0,049 R_n.
Yechimi. Nisbiy birliklarda tabiiy mexanik tavsifni quramiz. Buning uchun quyidagi koordinatlarga ega bo‘lgan nuqtalardan to‘g‘ri chiziq o‘tkazamiz:
n_o = 1, m = 0

n_n = 1-Dn_n = 1-0,049 = 0,951, m = 1

Maksimal ishga tushirish momentini m₁ = 2 ga teng deb qabul qilamiz
3- rasm. Mustaqil qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok dvigatelini ishga tushirish reostatlari qiymatini hisoblash.

Barcha reostatlar ulangandagi tavsifni n_o, 0 va 0, m₁ nuqtalarni birlashtirib olamiz.

Minimal ishga tushirish momenti m₂ ni shunday tanlash lozimki, 3- rasmga muvofiq grafik qurilganda to‘rtta pog‘ona qarshiligi olinsin. Qurilgan grafikdan m₂ = 1,1 ni olamiz.
ad kesmasi dvigatelning nominal qarshiligiga to‘g‘ri keladi:



Ishga tushirish reostatining pog‘ona qarshiliklari:










Ishga tushirish reostatining to‘la qarshiligi:

Yakorga berilayotgan kuchlanishning turli qiymatlarida va yakor zanjiridagi qarshilikning o‘zgarmas qiymatida 4- rasmda ko‘rsatilgan bir-biriga parallel bo‘lgan mexanik tavsiflarni olamiz.

Dvigatel mexanik tavsiflari ikkita nuqta bo‘yicha hisoblanadi va quriladi. Bular ideal salt yurish nuq
Dvigatel yakoriga berilayotgan kuchlanish o‘zgartirilgandagi mexanik tavsiflar.

tasi (w-w₀, M = 0) va nominal rejimda ishlash nuq­tasi (w = w_nom, M = M_nom). U holda (2—21) tenglamaga asosan:

K_E = (U_t - DU_Sh - I_nomR_ya)/w_nom. (23)

Bundan keyin quyidagilarni aniqlaymiz:

w₀ = U_nom/K_E; M_nom = K_M/I_nom,

bu yerda: K_M = K_E ga teng.

Shuni hisobga olish kerakki, ni aniqlashda elektromagnit momentni emas, balki dvigatel o‘qidagi momentning qiymati olinadi.
Tenglama (20) ni tadbiq etgan holda uni U = const va R = var hol uchun nisbiy birlikda yozamiz:


(24)
Shunday qilib, yuklama M_nom ga teng bo‘lganida tezlikning statik tushishi son jihatdan yakor zanjiri qarshiligining nisbiy qiymatiga yoki qiyalik koeffitsiyenti b ning qiymatiga teng:

Dn = 1-n = r = b , (25)

bu yerda: tezlikning nisbiy tushishi o‘zgarmas tok dvigatel sirpanishi S ni ham aniqlaydi, ya’ni:

S = (w₀-w)/w₀ = 1-n = Dn = r = b . (26)

Dvigatelni ishga tushirish va reverslash. Dvigatel yakorini reverslash (aylanish yo‘nalishini o‘zgartirish) odatda dvigatelga berilayotgan kuchlanish qutblari­ning o‘rnini almashtirish bilan amalga oshiriladi. Bu holda yakor zanjiridan oqayotgan tok qiymatini chegaralash uchun yakorga ketma-ket katta qiymatga ega bo‘lgan qarshilik ulanadi. Chunki yakordagi qutblar o‘rnini almashtirgan paytda EYK o‘z yo‘nalishini saqlab qoladi, bunda esa yakorga tarmoq kuchlani­shiga qaraganda ikki marta katta qiymatga ega bo‘lgan kuchlanish qo‘yiladi.

. Mustaqil qo‘zg‘atishli dvigatel yakorini to‘g‘ri (a) va teskari (b) yo‘nalishda aylantiruvchi ulanish sxemalari.

Sanoat elektr yuritmalarida qo‘zg‘atish chul­g‘amidagi tokning yo‘nalishini o‘zgartirish bilan dvigatelni rostlash tavsiya etilmaydi. Chunki qo‘zg‘atish chulg‘ami katta induktivlikka ega bo‘lganligi uchun tokni va magnit oqimini teskari yo‘naltirish jarayoni ko‘p vaqtni talab qiladi.

Bundan tashqari qo‘zg‘atish chulg‘amida tokning uzilishi chulg‘amda juda katta qiymatga ega bo‘lgan o‘zinduksiya EYK hosil qiladi. Bu esa o‘z navbatida chulg‘am izolatsiyasining teshilishi va oqibatda ishdan chiqishiga olib keladi. Shartli ravishda yo‘na­lishlardan biri musbat, teskarisi esa manfiy deb qabul qilinadi. Ko‘tarish kranlarida yukni ko‘tarish yo‘nalishi musbat bo‘ladi.
Mustaqil qo‘zg‘atish chul­g‘amli o‘zgarmas tok dvigatelini tarmoqqa ulab ishga tushirish mumkin emas. Chunki yakor qarshiligi R_ya ancha kam bo‘lganligi sabab­li bu payt yakordagi tokning qiymati nominal tokka nisbatan 10ё20 marta oshib ketadi; bu esa mashinaning ishdan chiqishiga olib keladi.
Yakorga ketma-ket ulangan, ishga tushirish qarshiligi bilan ishga tushirish tokini joiz qiymatiga qadar kamayti­rish mumkin.


I_IT = U/(R_ya + R_q)

bu yerda: I_IT — ishga tushirish tokining w = 0 bo‘lgandagi boshlang‘ich qiymati.

Dvigatel yakori tezligining ortishi bilan uning EYK ning qiymati ortib boradi va tokning miqdori esa kamayadi.
I = (U - E)/(R_ya + R_q).