I боб. Молия бозорининг назарий асослари молия бозорининг иқтисодий моҳияти

Х1Х2Х3Х4Х5Х6Х7Х8Х9
Бунда:
Х1 - қимматли қоғознинг турини кўрсатувчи рақам, айни вақтда
«2» - қарз мажбурияти;
Х2 - қимматли қоғознинг хилини кўрсатувчи рақам,
«1» - уч ойлик облигациялар учун;
«2» - олти ойлик облигациялар учун;
«3» - ўн икки ойлик облигациялар учун;
Х3Х4Х5 – эмиссиянинг рўйхат рақами;
Х6Х7Х8 – эмитентнинг кўрсатувчи (Ўзбекистон Молия вазирлиги)
Х9 - қимматли қоғознинг давлатга тегишлилигини кўрсатувчи «S» харфи.
Масалан: 1996 йил 28 мартда чиқарилган уч ойлик облигациялар эмиссиясига 21ООIUMF рақами берилган эди.
Облигацияларининг чиқарилишининг асосий шартлари эмиссия кунидан 7 кун аввал Марказий банк томонидан эълон қилинади. Ўзбекистон Республикасидаги барча юридик шахслар ДҚМО облигацияларининг эгаси бўлиши мумкин. Ҳозирча ДҚМО Республикамизда жисмоний шахслар шахслар ўртасида сотилмайди. Яқин келажакда ДҚМО бозорига жисмоний шахсларни ҳам иштирокига йўл қўйилса, бу қимматли қоғозлар бозорида рақобатнинг кучайишига олиб келади.


5.2.Корпоратив облигациялар ва уларни муомалага чиқариш шартлари. Хорижий облигациялар
Ҳар бир акциядорлик жамиятининг молиявий – хўжалик фаолиятида эртами-кечми айланма маблағларни тўлдириш, янги ишлаб чиқаришларни йўлга қўйиш, қўшимча иш жойларини яратиш ва бошқа шу каби мақсадлар учун етарли пул русурслари мавжуд эмаслиги сабабли унинг имкониятлари чекланганлиги сезилади. Айрим акциядорлик жамиятлари ушбу муаммони банк кредитлари орқали ҳал қилишга ҳаракат қилади. Бироқ ушбу кредитни, нархи олинган кредит суммасидан юқори бўлган мулк гарови эвазига олишга тўғри келади. Шунингдек, банк кредит ставкалари юқори ҳисобланади.
Ушбу муаммони ечишнинг акциядорлик жамиятлари учун бошқа самарали усуллари ҳам мавжуд бўлиб, булар, қўшимча акциялар ва облигациялар чиқаришдан иборат. Бироқ, ушбу қўшимча акцияларни жамиятнинг рақобатчиси олиб ушбу жамият устидан ўз назоратини ўрнатиши мумкин. Шу сабабли ҳозирги кунда акциядорлик жамиятлари учун қулай ҳисобланган қарз тизими, яъни корпоратив облигациялар чиқаришга катта эътибор қаратилмоқда.
Маълумки, облигациялар мамлакат иқтисодиётининг реал секторида инвестициялар жалб этишнинг ишончли ва таъсирчан йўлларидан бири саналади. Шу боис ҳам мамлакатимизда корпоратив облигациялар бозорини ривожлантиришга катта эътибор каратилмоқда. Облигациялар киритилган сармоялардан фоизли даромад олишнинг ишончли воситаси бўлиб, эмитент (акциядорлик жамияти) учун инвестицияларни жалб этишнинг тўғридан-тўғри манбаи ҳисобланади ва ўз навбатида жамиятнинг мулкчилик муносабатларига ўз таъсирини ўтказмайди.
Облигациялар акцияларга қараганда кам, бироқ кафолатланган даромад келтириб, фонд бозорида маблағ жойлаштирилишининг ишончли гарови ҳам дейилади. Облигациялар акциядорлик жамиятлари, давлат корхоналари ва бошқа шаклдаги хўжалик жамиятлари томонидан чиқарилиши мумкин. Акциядорлик жамиятлари томонидан чиқариладиган облигациялар корпоратив облигациялар деб аталади.
Шу ўринда корпоратив облигациялар ўзи нима ва ушбу облигацияларга маблағларни киритиш афзалликлари нимадан иборат, деган табиий савол туғилади?