I bob. Mustaqil ta’lim samaradorligini oshirish asosida bo’lajak boshlang’ich sinf o’qituvchilarining kasbiy kompetentsiyalarini rivojlantirish texnalogiyalari nazariy asoslari

2.1.1-rasm


2.2. Mustaqil ishlarni tashkil etish va o‘tkazish jarayonida interfaol ta’lim metodlari va ulardan foydalanish metodikasi
Oliy ta’lim muassasalari Boshlang‘ich ta’limi” yo‘nalishlari ta’lim yo‘nalishi talabalarini mustaqil ish jarayonida didaktik kompetensiyasini interfaol metodlar asosida takomillashtirish metodikasi bo‘yicha, ularning o‘quv rejasidagi “Pedagogika. Psixologiya”, Boshlang‘ich ta’limi” yo‘nalishlari fanlaridan mustaqil ish jarayonini tashkil etishga asosiy e’tiborni qaratdik. Bunda axborot-loyihaviy texnologiya, dasturiy didaktik majmualarning imkoniyatlaridan foydalanildi.
. M ustaqil ishni bajarish uchun fanlar bo‘yicha talabalarga zaruriy uslubiy ko‘rsatma va tavsiyalar hamda turli shakldagi mustaqil ish topshiriqlari ishlab chiqildi (2.2.1-rasmga qarang).

2.2.1-rasm. Mustaqil ish topshiriqlari turlari
Og‘zaki mustaqil topshiriqlar:
– darslik bo‘yicha materialni o‘rganish va takrorlash, chizmalar va sxemalarni o‘qish, turli texnik adabiyotlar, hujjatlar va materiallarni o‘rganish asosida o‘qituvchi savollariga javob tayyorlash, ishlab chiqarish faoliyati tahlili kabilar kiradi. Materiallar mustahkamlash va yodlashga mo‘ljallangan.
Didaktik kompetensiyani shakllantiruvchi mustaqil topshiriqlar:
– o‘quv materiali mazmuni va mohiyatini yorituvchi o‘quv axborotlari majmuini hamda didaktik materiallarini ishlab chiqishga qaratilgan.
YOzma mustaqil topshiriqlar:
– hisoblash uchun berilgan vazifalarni bajarish, umumlashtiruvchi va takrorlanuvchi jadvallarni to‘ldirish, texnologik xaritalarni ishlab chiqish, laboratoriya, amaliy ishlar to‘g‘risida hisobotlar tuzish va shunga o‘xshash vazifalarni o‘z ichiga oladi.
Grafik mustaqil topshiriqlar:
– ularga turli chizmachilik ishlarini eskizlashtirish, kesmalar va kesishmalarni tasvirlash, ayrim detal va tugunlarni chizib ko‘rsatish va h.k), sxemalar, grafiklar, diagrammalarni tuzish, kuzatish natijalarini tasvirlash va shunga o‘xshash vazifalarni o‘z ichiga oladi.
Amaliy xarakterdagi mustaqil topshiriqlar:
– talabalar o‘qituvchi topshirig‘i asosida mustaqil ishni bajarish jarayonida ma’lum detal tayyorlash, tugun va mexanizmlarni yig‘ish, texnik jarayonlarni ishlab chiqadilar. Ushbu ishlarni bajarganda talabalar asbob-uskunalarni tanlash, ishlov berish rejasini aniqlash va hisoblash, yangi moslamalarni loyihalash, maket va modellar, namunalar kabi ishlarni amalga oshiradilar.
Mustaqil ta’lim rejasiga muvofiq o‘qituvchi talabaga nazorat topshiriqlarini bosqichli ravishda berib bormog‘i, bunda birdaniga murakkab topshiriqni emas, talabani o‘zlashtirish darajasiga muvofiq osondan murakkabga tomon borish prinsipida amalga oshmog‘i lozim. Bu erda oddiy arifmetikaga amal qilgan holda, ya’ni “o‘rta”, “yaxshi” va “a’lo” o‘zlashtiruvchilarni mikroguruhlarga to‘g‘ri taqsimlab, topshiriqlarni asta-sekin murakkablashtirib, an’anaviy metodlardan interfaol metodlarga o‘tish tartibida o‘zlashtirish sur’atini ko‘tarish talab etiladi.
O‘qituvchi talaba tomonidan bajarilayotgan mustaqil ishga aralashmagan holda, faqat yo‘naltiruvchi vazifani bajaradi. O‘qituvchi va talaba munosabati “sub’ekt-sub’ekt” munosabatiga asoslangan bo‘lib, mustaqil ta’lim metodikasiga muvofiq reproduktiv darajadagi topshiriqlardan to ijodiy texnologik xarakterdagi topshiriqlar, ijodiy ishlar darajasiga olib chiqiladi. Talabadagi oddiy ko‘nikmalar barqaror bilim va ilmiy-amaliy tafakkur darajasida ifodalanadi. Buni biz mustaqil ta’limning shakllarida ko‘rishimiz mumkin.
Psixologik-pedagogik adabiyotlarda qayd etilishicha, odamning aqliy mustaqilligi rivojlanishi u biron bir faoliyatni “boshqa” (o‘qituvchi) nazorati ostida emas, balki o‘z nazorati ostida, ya’ni o‘z nazorati ostida amalga oshirganda sodir bo‘ladi va o‘z harakatlarini o‘zi tartibga solishga qodir bo‘ladi [70; 71; 72].
Mustaqillikning rivojlanishi talaba o‘zini o‘zi boshqarishni boshlaganda o‘qituvchining rahbarligidagi faoliyatdan bunday faoliyatga o‘tishning o‘ziga xos turidir [72].
Aqliy mustaqillik insonning biron bir faoliyat uchun maqsadlarni belgilash, o‘zi uchun vazifalarni belgilash, ularni hal qilish usullari va usullarini topish qobiliyatida namoyon bo‘ladi. Mustaqillik insonning o‘z faoliyatini rejalashtirish, tartibga solish va tartibga solish qobiliyatida ham namoyon bo‘ladi. Va nihoyat, avtonomiya yaxshi rivojlangan o‘zini o‘zi boshqarish va o‘z-o‘zini hurmat qilishni o‘z ichiga oladi. SHunday qilib, aqliy mustaqillik – bu shaxsning o‘z faoliyatini o‘zi boshqarish qobiliyatidan boshqa narsa emas.
YU.N.Kulyutkinning fikriga ko‘ra, shaxs umuman faoliyatning sub’ekti sifatida, shu jumladan, o‘quv-kognitiv faoliyat, agar u o‘z faoliyati jarayonini faol va ongli ravishda nazorat qila oladigan bo‘lsa, mustaqil bo‘lishi mumkin [71]. O‘zingizning o‘quv mashg‘ulotlaringizni boshqarish u tomonidan o‘zini o‘zi tartibga solishni o‘z ichiga oladi. O‘zini-o‘zi tartibga solish jarayoniga jamoat munosabatlari hal qiluvchi ta’sir ko‘rsatadi. Ichki faoliyat jarayonida (tashqi, ichki) talaba qo‘shma faoliyatning turli xil ta’lim vaziyatlariga kiradi. Bu yoki boshqa faoliyat jarayonida talaba turli funksional lavozimlarni – rahbarlik, boshqaruvchi, nazorat qilishni o‘z zimmasiga oladi. Ushbu rollarni bajargan holda, talaba birgalikdagi faoliyatda tajriba to‘playdi va ta’lim faoliyatini o‘zini o‘zi boshqarish qobiliyatini rivojlantiradi. Boshqacha aytganda, talaba o‘zini “men o‘qituvchiman” va “men talabaman”, “men boshqaruvchiman” kabi munosabatda bo‘ladi.
Aqliy harakatlarning bosqichma-bosqich shakllanishi nazariyasini amalga oshirish, bizning fikrimizcha, didaktik kompetensiyani takomilashtirishda mustaqil ishlash bosqichlarini bosqichma-bosqich amalga oshirish kerak, shu jumladan: