I bob. Mustaqil ta’lim samaradorligini oshirish asosida bo’lajak boshlang’ich sinf o’qituvchilarining kasbiy kompetentsiyalarini rivojlantirish texnalogiyalari nazariy asoslari

1-mustaqil ish mavzusi: Muammoli ta’lim texnologiyalari mohiyati. Muammoli vaziyatlarni yaratish va hal qilish yo‘llari.
Mustaqil ish maqsadi:
1. Talabalarni muammoli ta’lim texnologiyalari haqidagi tushunchalarini kengaytirish. Muammoli ta’lim texnologiyalarini kelib chiqishi haqida kengroq ma’lumotlar berish.
2. Talabalarga muammoli vaziyatlarni yaratish va hal qilish yo‘llarini o‘rgatish.
3. Talabalarda mustaqil ravishda axborotni izlashga intilish, ijodiy fikrlash kabi xislatlarini rivojlantirish.
Mustaqil ishni bajarish uchun vazifalar:
1. “Pedagogika. Psixologiya” fani bo‘yicha adabiyotlarni hamda internet manbalarini o‘rganish;
2. Mavzuga oid materiallarni tavsiya etilgan manbalardan izlab topish;
3. Mavzu bo‘yicha materiallarni to‘plash;
4. Mavzu bo‘yicha tayyorlagan materiallarni umumlashtirish.
Mustaqil ish mashg‘ulotlarini olib borish rejasi:
1. Mustaqil ish mashg‘ulotiga tayyorgarlik.
a) Mustaqil ish uchun zarur adabiyotlar, kerakli ko‘rgazmali materiallar, AKT vositalari va jihozlarni tayyorlash;
b) Mustaqil ishni bajarish uchun talabalarga zarur ko‘rsatmalar berish;
v) Talabalarga mustaqil ishni bajarish uchun topshiriqlarni taqsimlash.
2. Mustaqil ish mashg‘ulotining borishi.
a) Talabalarning mustaqil ish topshiriqlarini bajarishlarini nazorat qilib borish;
b) Zarur hollarda qo‘shimcha ko‘rsatmalar berib borish;
v) Talabalar tomonidan bajarilgan mustaqil ish topshiriqlarini qabul qilish va baholash.
3. Mustaqil ish mashg‘ulotlarini yakunlash.
a) O‘tkazilgan mustaqil ish mashg‘ulotini qisqacha tahlil qilish.
b) Keyingi mashg‘ulot uchun vazifalar belgilash.
Talabalarning mustaqil ish jarayoni – mutaxassis kadrlarni tayyorlash bo‘yicha o‘quv jarayonining ajralmas qismi hisoblanadi. Bugungi kunda muhim vazifalardan biri – talabalarning mustaqil ishlashini sifatli tashkil etishdan iboratdir.
Talabalarda mustaqil ish jarayonida interfaol ta’lim metodlari asosida didaktik komptensiyani takomillashtirish imkoniyatlari bugungi kunda kengayib bormoqda. SHu sababli biz texnika oliy ta’lim muassasalarida ulardan foydalanish imkoniyatlari va texnologiyalari haqida ma’lumotlarni ilovada ko‘rsatib o‘tdik.
Zamonaviy oliy ta’lim sub’ektiv tayyorgarlikni rivojlantirishni ta’minlaydigan texnologiyalarga qaratilgan bo‘lib, ularsiz raqobatbardosh mutaxassisni deyarli imkonsiz qilish mumkin.
Ta’lim sohasidagi o‘zaro aloqalarning innovatsion turi o‘quv materialini maxsus tashkil etilgan o‘quv sharoitida faol ishlaydigan talaba tomonidan o‘zlashtirilishini o‘z ichiga oladi.
O‘quv jarayonini tashkil etish, shu qatorda o‘quvchilarning mustaqil ishlarini talab qiladigan innovatsion yondashuvlar talab qilinadi, bu biz o‘quv materiallarini o‘zlashtirish va o‘quv vazifalarini jadvaldan tashqarida bajarish, o‘quv, ilmiy va kasbiy faoliyatda mustaqil ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirishga qaratilgan faoliyat turi deb hisoblaymiz.
Kredit o‘qitish tizimi kontekstida talabaning mustaqil ishi (TMI) –bu mustaqil o‘qish uchun ajratilgan mavzularning muayyan ro‘yxati, o‘quv, uslubiy adabiyotlar va tavsiyalar bilan ta’minlangan testlar, kollokviumlar, insholar, referatlar va hisobotlar shaklida boshqariladigan ishlar.
Biz TMIni tashkil etishdagi innovatsion texnologiyalarni texnologiya zanjiriga birlashtirilgan usullar, shakllar va dasturiy vositalarning kombinatsiyasi sifatida tushunamiz, bu oldindan ishlab chiqilgan pedagogik jarayonni tizimli ravishda amalga oshirilishini ta’minlaydi, uning sub’ektlari – talabalar va o‘qituvchilar faoliyatini innovatsion o‘zgartirish asosida optimallashtirishga olib keladi.
Ta’kidlash joizki, TMIni tashkil etishga innovatsion yondashuvlar turli xil o‘lchamdagi va tarkibdagi ma’lumotlarni joylashtirish, saqlash va etkazib berish uchun katta imkoniyatlar yaratadigan axborot texnologiyalaridan faol foydalanishni ta’minlaydi.
Bo‘lajak mutaxassislarning yuqori darajadagi kasbiy tayyorgarligiga erishish uchun talabalarning mustaqil faoliyati natijalari maksimal darajada bo‘lishi uchun mustaqil ishni tashkil etish usullarini o‘zgartirish kerak. TMIni tashkil etishning yangi yondashuvlaridan biri – bu innovatsion texnologiyalarning bir turi bo‘lgan o‘quv jarayoniga axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini (AKT) joriy etishdir.
O‘qitishga innovatsion yondashuvlar o‘z-o‘zini tarbiyalash, o‘z-o‘zini tarbiyalash, o‘z-o‘zini rivojlantirishga yo‘naltirilgan kishining ijodini rag‘batlantiradi. O‘quv jarayonining muhim qismi talabalarning mustaqil ishi. Mustaqil ishlash jarayonida talaba ijodiy shaxs sifatida harakat qiladi. SHaxsning faoliyati mustaqil ish uchun maqsadlarni belgilashda, uni rejalashtirishda va o‘zini o‘zi boshqarishda namoyon bo‘ladi. TMI har xil kognitiv vazifalarni hal qilib, intensiv fikrlashni talab qiladi. Bu zarur bilim, ko‘nikma, axloqiy va psixologik fazilatlarni shakllantirishning muhim omili [3].
Mustaqil ish faqat ma’lum bir tarzda tashkil etilganida ijobiy natijani beradi, ya’ni u tizimni anglatadi. Tizim didaktikaning asosiy tamoyillariga va, avvalambor, kirish va tizimlilik tamoyillariga, nazariyaning amaliyot bilan bog‘lanishiga javob berishi kerak.
Mustaqil ishning elementlari o‘quv maqsadi va mazmuni jihatidan turlicha bo‘lishi kerak. Bu masalada ijodiy faoliyat prinsipi, shuningdek, talabalarga tabaqalashtirilgan yondashuv tamoyili katta ahamiyatga ega.
Mustaqil ish uchun topshiriqlar talabalarni qiziqtirishi kerak. Talabalarning mustaqil ishi o‘quv jarayoniga tizimli va muntazam ravishda kiritilishi kerak. Talabalar har qanday mustaqil ishlarni bajarishda etakchi rol o‘qituvchiga tegishli bo‘lishi kerak.
Didaktik maqsad bo‘yicha mustaqil ishlarning barcha turlarini besh guruhga bo‘lish mumkin.
1) yangi bilimlarni egallash, turli manbalardan mustaqil ravishda mustaqil ravishda bilim olish qobiliyatini egallash;
2) bilimlarni mustahkamlash va takomillashtirish;
3) o‘quv va amaliy muammolarni hal qilishda bilimlarni qo‘llash qobiliyatini rivojlantirish;
4) ko‘nikma va amaliy ko‘nikmalarni shakllantirish;
5) ijodiy tabiatni shakllantirish, bilimlarni murakkab vaziyatda qo‘llash qobiliyati.
Hozirgi vaqtda ba’zi o‘quv fanlarida dars mashg‘ulotlari hajmi kamaymoqda, shu sababli talabalarning mustaqil ishlarining roli oshib bormoqda. Bunday ishlarning samarali bo‘lishining muhim sharti talabalarni darsliklar va o‘quv qo‘llanmalar bilan ta’minlash, ammo zarur adabiyotlar bilan bir qatorda, talabalarning murakkab materialni boshqarish qobiliyati va o‘quv materialini o‘rganish ustidan nazoratni tashkil etish bilan bog‘liq qiyinchiliklar yuzaga keladi. Mustaqil ishning mazmuni va tashkil etilishi zamonaviy o‘qitish tizimining eng jiddiy muammolaridan biridir.
Innovatsion texnologiyalar quyidagi asoslar bo‘yicha aniqlanadi:
– bu ob’ektiv ravishda yangi pedagogik texnologiyalar bo‘lib, ular pedagogik ijod mahsulidir;
– bu yangi sharoitlarda qo‘llaniladigan va o‘quvchilarning ma’lum yoshiga, o‘quv darajasi va shakli, o‘quv predmeti (sohasi)ga moslashtirilgan taniqli ta’lim texnologiyalari.
O‘quv jarayonida innovatsion ta’lim texnologiyalaridan:
– faol o‘rganish texnologiyalari (biznes o‘yinlari, treninglar, munozaralar, amaliy ishlar);
– modulli reyting texnologiyasi;
– muammoli ta’lim texnologiyasi (materialning muammoli taqdimoti, evristik suhbat, qisman izlash va tadqiqot usullari);
– fikrlashni boshlash usuli – savollarni boshqarish (evristik) usuli;
– jamoaviy hamkorlik texnologiyalari (hamkorlik, muloqot va boshqalar).
Xulosa o‘rnida shuni aytish lozimki, bugungi kunda oliy ta’lim tizimida mustaqil ta’lim o‘zining prinsiplari, qonuniyat va amalga oshirish metodlariga ega bo‘lib, talabadan mustaqil ilmiy-ijodiy yondashuvlarni talab etadi.
YUqoridagilardan kelib chiqqan holda mustaqil ish jarayonida ta’lim samaradorligini oshirish, o‘qitishning interfaolligini ta’minlash, talabalarni motivatsiya qilish maqsadida o‘quv-uslubiy va elektron vositalari majmuini yaratishda:
– o‘quv fanlarini o‘qitishning o‘ziga xos tomonlarini inobatga olish;
– ko‘rgazmalilikni ma’lum bir tartibda bajarish;
– fan o‘quv muloqoti asoslarini tashkil etish;
– muloqot ishtirokchilari o‘rtasidagi o‘zaro bevosita aloqa bog‘liqlikni e’tiborga olish maqsadga muvofiqdir.