I bob. Mustaqil ta’lim samaradorligini oshirish asosida bo’lajak boshlang’ich sinf o’qituvchilarining kasbiy kompetentsiyalarini rivojlantirish texnalogiyalari nazariy asoslari

II BOB. BO‘LAJAK BOSHLANG‘ICH TA’LIM O‘QITUVCHISINING MUSTAQIL ISH JARAYONIDA INTERFAOL TA’LIM METODLARI ASOSIDA DIDAKTIK KOMPETENSIYASINI RIVOJLASHTIRISH METODIKASI

2.1. Bo‘lajak boshlang‘ich ta’lim o‘qituvchisining mustaqil ish jarayonida interfaol ta’lim metodlari asosida didaktik kompetensiyasini rivojlantirish mazmuni va moxiyati

Bo‘lajak boshlang‘ich ta’lim o‘qituvchisining kasbiy faoliyatiga tayyorgarlikni diagnostika qilishda o‘qitish muammolarini o‘rganish natijasida uni pedagogik va texnik bilimlarni integratsiyalashuvi asosida hal qilish zarurligi – bu o‘qituvchining kasbiy faoliyati bilan belgilanadi.

Tadqiqotda mustaqil ish jarayonida bo‘lajak boshlang‘ich ta’lim o‘qituvchisining muassasalari “Boshlang‘ich ta’limi” yo‘nalishlari talabalarining didaktik kompetensiyasini shakllantirish modelining samarali ishlashi uchun pedagogik shart-sharoitlar aniqlandi:
1) o‘quv jarayoniga texnika oliy ta’lim muassasalari “Boshlang‘ich ta’limi” yo‘nalishlari talabalarining didaktik kompetensiyasini shakllantirishga qaratilgan mustaqil ishlarni faollashtirishning motivatsion usullarini kiritish;
2) didaktik yo‘naltirilgan o‘quv axborot muhiti orqali texnika oliy ta’lim muassasalari “Boshlang‘ich ta’limi” yo‘nalishlari talabalarining mustaqil ishlarini tashkil etishni ta’minlash;
Boshlang‘ich ta’limi” yo‘nalishlari talabalarining didaktik kompetensiyasini shakllantirishda mustaqil ishlari natijalarini nazorat qilishni amalga oshirish.
Oliy ta’limning asosiy vazifasi o‘z-o‘zini rivojlantirishga, mustaqil o‘qishga, innovatsion faoliyatga qodir mutaxassisning ijodiy shaxsini shakllantirishdir. Faqatgina tayyor bilimlarni o‘qituvchidan talabaga berish orqali ushbu muammoni hal qilish qiyin. Talabani passiv bilim iste’molchisidan muammoni qanday shakllantirishni, uni hal qilish yo‘llarini tahlil qilishni, maqbul natijani topishni va uning to‘g‘riligini isbotlashni biladigan faol ijodkoriga o‘tkazish kerak. Talabalarning mustaqil ishi (TMI) nafaqat o‘quv jarayonining muhim shakli, balki uning asosiga aylanishi kerak. Bu bilimlarni o‘zlashtirishning faol usullariga, talabalarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga va shaxsning ehtiyojlari va imkoniyatlarini hisobga olgan holda uzluksizdan individual ta’limga o‘tishni o‘z ichiga oladi. Bu nafaqat mustaqil ish uchun soat sonini ko‘paytirish bilan bog‘liq. Talabalarning mustaqil ishlashi rolini kuchaytirish o‘quv jarayonini tashkil qilishni tubdan qayta ko‘rib chiqishni anglatadi, bu esa o‘rganish qobiliyatini rivojlantirish, o‘quvchining o‘z-o‘zini rivojlantirish qobiliyatini shakllantirish, olingan bilimlarni ijodiy qo‘llash va zamonaviy dunyoda kasbiy faoliyatga moslashish usullari kabi shakllantirilishi kerak.
Mustaqil ish, uni rejalashtirish, tashkiliy shakli va usullari, natijalarni kuzatish tizimi oliy ta’limning muhim elementlaridan biri hisoblanadi, ayniqsa, zamonaviy ta’lim holati (standartlarga muvofiq ishlash, pedagogik monitoring tizimini joriy etish).
Mustaqil ta’lim ma’lum bilim, ko‘nikma va malakalar hamda tajribalar zaxirasi asosida amalga oshadi. O‘quv fanlarini chuqur va puxta o‘zlashtirish, ta’lim va innovatsion yondashuvlar asosida axborotlarni mustaqil izlab topish, uni atroflicha tahlil eta olish, ilmiy-ijodiy tafakkurni boyitish, o‘quv-biluv jarayonidagi savol-javob va bahs-munozaralarda faol qatnashish, o‘z fikr-mulohazasini asosli dalillar bilan bayon qilish hamda uni himoya eta olish qobiliyati har bir talaba – bo‘lajak mutaxassis oldida turgan dolzarb vazifa hisoblanadi.
Talabalarning mustaqil mashg‘ulotlari va darsdan tashqari talabalarning individual qiziqishlari, qobiliyatlari va moyilligini hisobga oladigan ajralmas pedagogik tizim sifatida kognitiv faoliyatini mustaqil ravishda motivatsion, protsessual va texnologik qo‘llab-quvvatlash masalalariga alohida e’tibor talab qilinadi.
Talabalarning mustaqil ishlashiga faqat jiddiy va barqaror turtki bilan erishish mumkin. YA’ni kuchli rag‘batlantiruvchi omil – bu yanada samarali kasbiy faoliyatga tayyorgarlikdir. Mustaqil ishni faollashtirishga yordam beradigan ichki omillarni ko‘rib chiqamiz. Ular orasida quyidagilar mavjud:
1. Bajarilgan ishning foydali tomonlari. Agar talaba o‘z ishining natijalari ma’ruza kursida, o‘quv qo‘llanmasida, laboratoriya seminarida yoki boshqa usulda qo‘llanilishini bilsa, topshiriqni bajarishga bo‘lgan munosabat yaxshi tomonga o‘zgaradi va bajarilgan ishning sifati ortadi. SHu bilan birga, talabani psixologik jihatdan shakllantirish, unga bajarilgan ish qanday zarurligini ko‘rsatish kerak.
2. Foydali omildan foydalanishning yana bir varianti mashg‘ulotlarda ish natijalarini faol qo‘llashdir.
3. Talabalarning ijodiy faoliyatda ishtiroki. Bu har hafta konferensiya, ilmiy-tadqiqot, uslubiy ishlarning sikl komissiyasida ishtirok etishi bo‘lishi mumkin.
4. Muhim motivatsion omil intensiv pedagogika hisoblanadi. Bu o‘quv jarayoniga faol usullarni, birinchi navbatda, innovatsion va tashkiliy-faol o‘yinlarga asoslangan o‘yinlarni tayyorlashni kiritishni o‘z ichiga oladi. Ushbu yondashuvning birinchi bosqichi ishbilarmonlik yoki vaziyatli bandlik, shu jumladan, axborot texnologiyalaridan foydalanish hisoblanadi.
5. O‘quv fanlari bo‘yicha olimpiada, ilmiy yoki amaliy ishlarda tanlovlarda ishtirok etish.
6. Bilimlarni boshqarishning rag‘batlantiruvchi omillaridan foydalanish (baholar, reytinglar, testlar, nostandart imtihon protseduralari). Muayyan sharoitlarda ushbu omillar raqobatbardoshlikka intilishni keltirib chiqarishi mumkin, bu o‘z-o‘zidan talabalarning o‘zini takomillashtirish uchun kuchli motivatsion omil hisoblanadi.
7. Talabalarni o‘qishlarida va ijodiy faoliyatlarida muvaffaqiyat uchun rag‘batlantirish (stipendiyalar, mukofotlar, mukofot ballari).
8. Auditoriyada ham, undan tashqarida ham bajariladigan vazifalarni individuallashtirish, ularni doimiy ravishda yangilab turish.
9. Intensiv o‘quv ishlarida va, avvalambor, mustaqil ishda rag‘batlantiruvchi omil – bu o‘qituvchining shaxsi. O‘qituvchi talabaga professional, ijodiy shaxs sifatida namuna bo‘lishi mumkin. O‘qituvchi o‘quvchiga ijodiy potensialini ochishda, uning ichki rivojlanish istiqbollarini aniqlashda yordam berishi kerak.
10. Mustaqil ta’lim faoliyati uchun motivatsiyani o‘quv jarayonini tashkil etishning siklli o‘qitish shaklidan foydalanish orqali oshirish mumkin. Ushbu usul materialni o‘rganishni jadallashtirishga imkon beradi, chunki ma’lum bir fan bo‘yicha darslar oralig‘ini qisqartirish tarkibga doimiy e’tiborni talab qiladi. Ushbu turdagi mashg‘ulotning o‘zgarishi bu amaliy mashg‘ulot bo‘lib, kursning bir nechta mavzularini qamrab oladi va muammolarni echishga qaratilgan.
Albatta, talabalarning mustaqil bilim olishini yo‘lga qo‘yish natijasida dars jarayoni samaradorligini oshirish va ta’lim sifatini ko‘tarish o‘qituvchining asosiy vaziflaridan biri hisoblanib, uning ta’lim berish jarayonini to‘g‘ri tashkil eta olishiga bog‘liqdir. Agar talaba uchun barcha etarli sharoitlar – o‘quv materiallari, kompyuter texnikasi, avtomatlashtirilgan dasturlar kabilar bo‘lsa-yu, undan foydalanish yaxshi yo‘lga qo‘yilmagan, o‘quv jarayoni to‘g‘ri tashkil etilmagan bo‘lsa, yuqori natijaga erishib bo‘lmaydi. Har qanday holatda ham o‘qituvchi va talabaning o‘zaro munosabatlari muhim o‘rin egallaydi.