I. harakat tenglamalari
Download 0.87 Mb. Pdf ko'rish
|
Harakat integrali log hossalari
I. HARAKAT TENGLAMALARI. Mexanik sistema holatini aniq belgilash uchun zarur bo’lgan mustaqil kattaliklar soni sistema erkinlik darajasi deyiladi. Masalan: N ta moddiy nuqtadan iborat sistemaning erkinlik darajasi 3N ga tengdir. Mustaqil kattaliklar albatta nuqtalarning dekart koordinatalari bo’lishi shart emas. Erkinlik darajasi N bo’lgan sistema holatini to’la xarakterlovchi N ta istalgan 1 2
... N q q q kattaliklar shu sistemaning umumlashgan koordinatalari deb, i i dq q dt
hosilalar esa uning umumlashgan tezliklari deb ataladi. Tezlanishlar i q ni koordinatalar i q va tezliklar i q bilan bog’lovchi munosabatlar harakat tenglamalari deyiladi. Mexanik sistemalar harakat qonunining eng umumiy ifodasi eng kichik ta’sir printsipi (yoki Gamilton printsipi) deb ataluvchi printsip orqali beriladi. Bu printsipga ko’ra har bir mexanik sistema Lagranj funktsiyasi deb ataluvchi
1 2 1 2 , , ... , , , ... , , , N N L q q q q q q t L q q t
(1.1) funktsiya bilan xarakterlanadi. Harakat tenglamasi esa ta’sir (ta’sir integrali, ta’sir funktsiyasi) deb ataluvchi quyidagi ifodaning 2 1
t t S L q q t dt (1.2)
harakat davomida minimal (ekstremum) qiymatga erishishi shartidan topiladi 0 S va Lagranj tenglamalari deb ataladi: 0
i d L L dt q q
1,2 ...
i N
(1.3) Lagranj funksiyasi L ma’lum aniqlikda topiladi. Bir-biridan koordinata va vaqtning ixtiyoriy funktsiyasidan olingan to’la hosilaga farqlanuvchi Lagranj funktsiyalari bir xil harakat tenglamalariga olib keladi:
, ,
, , , d L q q t L q q t f q t dt
(1.4) Lagranj funktsiyasining fizik ma’nosi uning kinetik va potentsial energiyalar ayirmasiga tengligidadir:
(1.5)
T - kinetik energiya, U - potentsial energiya. To’la energiya Lagranj funktsiyasi orqali quyidagicha ifodalanadi: i i i L E q L q (1.6)
Umumlashgan impulsning aniqlanishi esa quyidagichа: i i L P q
(1.7) Umumlashgan kuch ham xuddi shuningdek aniqlanadi: i i L F q
(1.8)
§1.1. Berilgan Lagranj funktsiyasidan harakat tenglamalarini topish. 1-masala. 2 2 2 2
q L . Yechilishi. Masalani yechishda Lagranj tenglamasining (1.3) ko’rinishidan foydalaniladi. Masalaning berilishiga asosan: ;
d L d q q q q dt q dt . Demak, Lagranj tenglamasiga ko’ra q q
.
2 2
L
Yechilishi. Lagranj funktsiyasi vaqtga oshkora bog`liq holda berilgandir.
0, L d L d tq q t q q dt q dt
Demak, 0,
t q q q t
.
2 2
sin cos
2 2
. Yechilishi. Lagranj funktsiyasining berilishidan sistemaning erkinlik darajаsi 2
ga tengdir. 1 q va
2 q larga esa va
lar mos keladi. Lagranj tenglamasi (1.1) esa har ikkala koordinataga mos ravishda 2 ta tenglamadan iborat bo`ladi:
, d L L dt . Lagranj funktsiyasining ko`rinishidàn: 2 sin cos sin
L ,
d L d dt dt , 0
, 2 2 ( sin
) sin
2 sin
cos d L d dt dt . Demak, 2 1 sin 2 sin 2 , 2 ctg
.
1.1.–Misollar. Quyidagi Lagranj funktsiyalari bilan xarakterlanuvchi sistemalarning tezlanishlarini toping:
2 2 2 1 2 2 q q q L .
2 1
q q
.
2 2
1 2 2 2 r r L . 4. 1 1 2 L Uv Uv . 5. 2 2 1 2 L x y xy yx . 6. 2 2 2 2 1 2 L x y x y xy . 7. 2 2 2 2 1 1 2 2 L x xy y x xy y .
2 2 2 2 2 1 2 2 m L mg . 9. 2 2 2 1 2 1 2 2 1 2 2 2 m m k L . 10. 2 2 2 2 cos 2 L ma
2 2 2 2 1 2 1 1 2 2 2
L
12. 2 2 2 1 1
2 2 2 1 ( ) 2 m m L . 13. 2 2 2 2 t e x x L .
§1.2. Ekvivalent Lagranj funktsiyalari. Bir birlaridan doimiyga va koordinata va vaqtning ixtiyoriy funktsiyasidan olingan to'la hosilaga farqlanadigan, hamda ixtiyoriy doimiyga ko'paytirish natijasida hosil bo`ladigan Lagranj funktsiyalari bir xil harakat tenglamasiga olib keladi. To`la hosilani tashlab yuborish yo'li orqali ekvivalent Lagranj funktsiyasini tuzishga masalalar ko'raylik: 1-masala. 3 0, k x x a Yechilishi. Berilgan ifodaga cos
x t ni qo'shib va ayirib yozish natijasida quyidagi ifodani olamiz: sin cos cos
sin cos
sin d d L x t x t x t x t x t L x t dt dt
,
cos L x t
. L ham, L
0
,
sin
cos d L d t t dt x dt , cos
0 t . 2-masala. Dekart koordinatalari bilan quyidagicha bog`lanishda bo`lgan koordinata sistemasida moddiy nuqtaning Lagranj funksiyasi yozilsin: 2
, y v . Yechilishi. Ma`lumki, moddiy nuqtaning Lagranj funktsiyasi quyidagicha aniqlanadi: 2 2
( ) ( )
2 2
m dS L T U U q U q dt dt . Bu yerda 2
( )
faqatgina koordinataga bog`liq potensial energiya. T -
kinetik energiya. Dekart koordinat sistemasida: 2 2 2 2
dx dy dz va
2 2 2 ( ) ( , , ) 2 m L x y z U x y z . Yuqoridagi bog`lanishdan: 2
x ,
1 2 2 v v y v va 2 0, k x x .
funksiyasi tenglamasi yozilsin. Yechilishi. Egri chiziqli ortogonal koordinat sistemalarning Dekart koordinat sistemalari bilan bog`lanish yaxshi ma'lum. Koordinat tekisliklari kesishgan yerda hosil bo`lgan chiziqlarning tenglamalari odatda parametrik ko`rinishida beriladi:
i i x x q
2 1 , 2
mh q q V q ,
2 i dx h q dq ,
V q U r q
Bu erda
h q - Lame koofitsiyentlari Lagranj tenglamasiga (1.3) dan:
2 0 2 m dh V mh q q q dq q Agardan yoyning uzunligini kiritsak:
S h q q
S h q q
1
V mS r S q h
. Ekvivalent tenglamani olamiz. Parametr sifatida yoy uzunligini olsak
i i x x S
2 2
L S U r S ko`rinishi oladi. 4-masala. Lagranj tenglamasini (1.3)
, , ,
L q q t L qq q t t almashtirishda o`zgarmay qolishini ko`rsating. Yechilishi. Haqiqat ham i i df f f q dt t q ekanligini hisobga olsak (1.3) tenglamaga z z almashtirish bajarish natijasida birinchi hadida i d f dt q ga teng "ortiqcha" qo`shiluvchi, ikkinchi hadida esa xuddi shunday i df q dt
"ortiqcha" qo`shiluvchilar paydo bo`lishadi va ular bir-birlari bilan qisqarib ketishadi. Xuddi shuningdek
z z t almashtirish ham Lagranj tenglamasini o`zgartirmay qolishini ko`rsatish qiyin emas. 1.2.–
To`la hosilani tashlab yuborish yo`li bilan ekvivalent Lagranj funksiyasi tuzing:
1. 2 1 ( ) 2 L q t
.
2 1
) 2
q q
.
L xy yx
.
L txx
. 5. cos
L t . 6. 2 2 2 1 2
q q .
2 2
L axt a t
.
2 sin
2 ml L ml t
. 9. 2 sin sin cos
2 t L t .
2 sin sin
cos L t t
sin
12. 2 2 ( cos )
2 2
t m me L e . Moddiy nuqtaning Lagranj funktsiyasini yozing: 13. Sferik koordinat sistemasida. 14. Qutb koordinat sistemasida. 15. Silindrik koordinat sistemasida. 16. Dekart koordinatalari bilan quyidagi bog`lanishda bo`lgan koordinatalarda: а) sin , 1 cos
x R y R . b) ,
y
.
, ,
v U z z .
, ,
x y vU z z v .
,
. e) , , U x Uv y z z v .
, ,
x x y z U v v .
cos , sin ,
2 x y z
. i) 2 2 ( 1)(1
) cos , x
2 2 ( 1)(1 ) sin ,
y z
17. 2 1 L x
Lagranj funksiyasida ,
qch sh
, t q sh ch
almashtirish bajarib q va lar orqali Lagranj funksiyasining ifodasi topilsin.
Download 0.87 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling