I. Kirish. Asosiy qism: II. 1-bob: Zamonaviy global masalalarning retrospektivi

2.4 Demografik jarayonlar va mehnat bozori muammolari
Bir qator rivojlangan mamlakatlardagi demografik inqiroz allaqachon aholining takror ishlab chiqarishining buzilishiga, uning qarishiga va sonining qisqarishiga olib keldi.
Osiyo, Afrika va Lotin Amerikasida aholining tez o'sishi.
Rivojlangan mamlakatlarga qaraganda uchinchi dunyo mamlakatlarida uch baravar ko'p odamlar yashaydi.
Noqulay ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlar saqlanib qolmoqda.
Ekologik muammolar ortib bormoqda (ekotizimga ruxsat etilgan maksimal yuklamalar, atrof-muhitning ifloslanishi, cho'llanish oshib ketgan).

Rivojlangan mamlakatlarda fan-texnika taraqqiyoti ishsizlikning kuchayishiga, bu esa o‘z navbatida tug‘ilishning kamayishiga olib keldi. Va ko'payishning o'tish turiga ega bo'lgan mamlakatlarda o'limning pasayishi tug'ilish darajasining mos ravishda pasayishi bilan birga kelmaydi. Rivojlanayotgan mamlakatlarda ma'lum bir yosh strukturasi shakllantirilmoqda, bu erda katta qismini 17 yoshgacha bo'lgan yoshlar (aholining 2/5 qismidan ko'prog'i, Evropada esa bu ko'rsatkich 1/3 qismini tashkil qiladi). Rossiyada ishsizlik bo'yicha rasmiy statistik ma'lumotlar ishlarning haqiqiy holatiga adekvat emas [8, p.67].

Rosstat ma'lumotlariga ko'ra, 2008 yil sentyabr oyi oxirida Rossiyada ishsizlik darajasi 5,3 foizni tashkil etdi (taxminan 4 million kishi), 1,2 million ishsizlar ro'yxatga olingan, ulardan bir millionga yaqin kishi nafaqa oldi (D ilovasiga qarang).

VTsIOM so'roviga ko'ra, Rossiyada ishlaydigan aholining 28 foizi yaqin ikki-uch oy ichida o'z korxonalarida ishdan bo'shatishni kutishmoqda.
So'rovlar uchun tanlanma hajmi har chorakda 15-72 yoshdagi aholining 0,06% va yiliga 0,24% sifatida belgilanadi. Aholini ro'yxatga olish materiallari namuna sifatida ishlatiladi. Umuman olganda, Rossiya bo'yicha yillik tanlama hajmi 15-72 yoshdagi 260 ming kishini (taxminan 120 ming uy xo'jaligi) tashkil etadi, bu ushbu yoshdagi aholining 0,24% ga to'g'ri keladi. Umuman olganda, Rossiyada har chorakda 15-72 yoshdagi qariyb 65 ming kishi (30 mingga yaqin uy xo'jaliklari) yoki ushbu yoshdagi aholining 0,06 foizi tekshiriladi. Bunday so'rov natijasida olingan ma'lumotlar Rosstat tomonidan e'lon qilinadi.
So'nggi paytlarda G'arbda shunday pozitsiya hukmronlik qilmoqdaki, ishsizlikning tabiiy darajasi mamlakatning barcha mehnatga layoqatli aholisining 4 foizini tashkil qiladi. Ammo 2007 yilda ishsizlik darajasi OECD mamlakatlarida 6,0% dan 6,2% gacha, shu jumladan AQShda 5,4% dan 6% gacha ko'tarildi. Va shu bilan birga, mehnat bozoridagi vaziyatning yomonlashuvi ishsizlik darajasi sezilarli darajada pasaygan G'arbiy Evropa mamlakatlarida erishilgan ijobiy natijalarni to'liq bekor qila olmadi - 8,6 dan 8,0% gacha.
AQShda inqirozdan keyingi davrda birinchi marta ishsizlik 7 milliondan ortiq kishiga ko'tarildi, ularning muhim qismini 16 yoshdan 20 yoshgacha bo'lgan yoshlar tashkil etadi. Frantsiyada esa ishsizlik o'zining turg'un xarakterini yo'qotgani yo'q va nihoyatda sekin pasayib bormoqda. [11, 174-bet].
Iqtisodiy faol aholi dinamikasidagi katta farqlar boshqa sanoati rivojlangan mamlakatlarda (IDC) kuzatiladi. Yaponiya bir necha yil oldin iqtisodiy faol aholining qisqarish bosqichiga kirgan edi, bu 2000-2015 yillarda ushbu kogortaning taxminan 15% ni tashkil qiladi. Aksincha, AQSHda iqtisodiy faol aholi soni 2015-yilgacha oʻsadi, keyin esa barqarorlashadi. Yaponiya iqtisodiy faol aholi sonini kamaytirish bo'yicha Yevropa davlatlaridan o'n yil oldinda. AQSHda bu aholi sonining kamayishi Yevropa Ittifoqiga qaraganda oʻn yil kechroq sodir boʻladi, bu esa iqtisodiy oʻsishning hozirgi darajasi saqlanib qolishi sharti bilan ular uchun maʼlum afzalliklar yaratadi.
Hisob-kitoblarga ko‘ra, qisqa muddatda yillik iqtisodiy o‘sish sur’ati 2,5% bo‘lgan Fransiyada ishchi kuchi yetishmasligi yuzaga keladi (2000-2010 yillarda – 800 ming, 2010-2015 yillarda – 900 ming kishi).
Bir qarashda, Frantsiyada rejalashtirilgan ishchi kuchi tanqisligi 1995 yilda 11,5% va 2000 yilda 8,5% bo'lgan ishsizlikni kamaytirish orqali osonlikcha qoplanishi mumkindek tuyuladi. Biroq, tajriba shuni ko'rsatadiki, bandlikning o'sishi hech qachon, hatto iqtisodiy faol aholining harakatchanligi yuqori bo'lgan mamlakatlarda ham ishsizlikning ekvivalent qisqarishiga olib kelmaydi. Bundan tashqari, Frantsiyada ishsizlik darajasi va malaka turi bo'yicha joriy tuzilmasi bilan, uzoq muddatli iqtisodiy o'sish davrida (ayniqsa, ishlab chiqarishda o'rtacha ko'nikmalarni talab qiladigan lavozimlar uchun) ishchi kuchi talab qilinadigan tarmoqlarda yangi ish bilan band bo'lgan ishsizlar soni kichikligicha qolmoqda. va xizmat ko'rsatish sohasida texnik ko'nikmalar).
Germaniyada ham o'ziga xos vaziyat yuzaga keldi: GFRdagi umumiy yuksalish fonida Sharqiy Germaniyadagi iqtisodiy vaziyat halokatli darajada yomonlashdi, shuning uchun bu erda ishsizlik oqibatlarini yumshatish uchun keng qamrovli ijtimoiy dasturlar ishlab chiqilmoqda.
Rivojlanayotgan mamlakatlarda mehnat bozorida eng qiyin vaziyat yuzaga keldi. Iqtisodiyot rivojlanmaganligi sababli ish haqi sohasining o'zi miqyosi jihatidan nihoyatda cheklangan. Hisob-kitoblarga ko'ra, ishsizlar o'nlab foizni tashkil qiladi. Ba'zi hollarda ish bilan ta'minlanganlar soni ishsizlar sonidan kamroq bo'ladi. Bu mamlakatlar uchun soʻnggi oʻn yilliklarning xarakterli hodisasi “aqliylarning koʻchishi”ga aylandi. Boy mamlakatlar ko'pincha immigratsiya ruxsatnomalarini faqat texnik ma'lumotga ega va yuqori malakaga ega shaxslarni tanlash uchun beradi va ko'p sonli malakasiz ishchilarning kirishini rad etadi. (Aqliy ajralish) dan yo'qotishlarni ularning ta'lim yoki o'qitishga yo'naltirilgan davlat investitsiyalarining yo'qolishi yoki mamlakatning ishlab chiqarish sektoriga yo'qotish sifatida ko'rish mumkin.
Turli ma'lumotlarga ko'ra, 1994 yilda aparteid siyosati bekor qilinganidan keyin Janubiy Afrikadan yuqori professional yoki tashkiliy ko'nikmalarga ega bo'lgan 1 milliondan 1,6 milliongacha odam chiqib ketgan. Jumladan, shifokorlarning 45 foizdan ortig‘i ko‘chib ketgan. Janubiy Afrika Statistika Byurosining hisob-kitoblariga ko'ra, har bir bunday ketish o'rtacha 10 nafar malakasiz ishchining yo'qolishiga olib kelgan va bu mintaqaning iqtisodiy farovonligiga jiddiy tahdid solmoqda. Ushbu jarayonni to'xtatish uchun Janubiy Afrika boshqa mamlakatlardan Janubiy Afrikada ta'lim olgan shifokorlarni ishga olishni to'xtatishga harakat qildi. [7, 290-bet].
Ba'zi hisob-kitoblarga ko'ra, miyaning oqishi Afrika qit'asiga 150 000 dan ortiq yuqori malakali ishchi va har yili jami 4 milliard dollar iqtisodiy zarar keltiradi. Faqat 1980 va 1991 yillar orasida Efiopiyadan Malakali ishchilarning 75% tark etdi, bu esa ushbu mamlakatning o'ta qashshoqligi sabablaridan biri hisoblanadi. Chikagoda butun mamlakatga qaraganda ko'proq Efiopiya olimlari ishlaydi deb ishoniladi. Efiopiyadan tashqari, miya oqimidan eng ko'p zarar ko'rgan davlatlar Nigeriya va Keniyadir.
1993 yildan 2000 yilgacha Ganadan 1999-2004-yillarda tibbiyot xodimlarining 68 foizi xorijga ketgan, 448 nafar shifokor yoki tibbiyot bitiruvchilarining 54 foizi xorijga ishlash uchun ketgan. Shu bilan birga, Ganada atigi 2000 ga yaqin shifokor yoki 11000 aholiga bitta shifokor to'g'ri keladi, AQShda esa har 2000 aholiga bitta shifokor to'g'ri keladi.
Iqtisodiyoti o‘tish davridagi mamlakatlarda bandlik davlat xizmatini tashkil etish, nafaqalar to‘lash, ishsizlarni kasbga o‘rgatish va qayta tayyorlash choralari ko‘rilmoqda. Afsuski, ko'plab sa'y-harakatlar faqat ortiqcha ishchi kuchini ish bilan ta'minlash muammosini hal qilishga qaratilgan. Bandlik darajasini oshirish, mehnat unumdorligini oshirishga ko‘maklashish, jami ishchi kuchining dinamik tarkibini shakllantirishga qaratilgan faol dasturlarga ehtiyoj sezilmoqda.
Faol demografik siyosat ijtimoiy himoyadan tashqariga chiqib, samarali mehnat qilish, etarli daromad olish, o'z qobiliyatini rivojlantirish va ehtiyojlarini qondirish uchun barcha sharoitlarni yaratishi kerak.
Bozorga o'tish davrida o'tkir ijtimoiy muammolarni hal qilish davlatning monopoliyasi bo'lishi mumkin emas. Turli ijtimoiy guruhlar manfaatlarini muvofiqlashtirishning samarali tizimini, ijtimoiy nizolarni hal etish mexanizmlarini yaratish, unga kasaba uyushmalari, tadbirkorlar, xayriya tashkilotlarini jalb etishgina aholi bandligi va ijtimoiy ta’minoti muammolarini samarali hal etadi.