I. O‘quv fanining dolzarbligi va oliy kasbiy ta’limdagi o‘rni
Download 356.77 Kb. Pdf ko'rish
|
2.01. PSIXOLOGIYA VA SPORT PISIXOLOGIYASI
|
2
3 I. O‘quv fanining dolzarbligi va oliy kasbiy ta’limdagi o‘rni
Hozirgi davr yosh avlodga ta’lim-tarbiya berishga yangicha, yana ham keng ko‘lamda yondashishni talab qiladi. Psixologik bilimlarning ijtimoiy hayot barcha jabhalarida, shujumladan, jismoniy tarbiya va sport sohasida nufuzi ortayotganligi yaqqol ko‘rinib turibdi. Bu esa tegishli ilmiy – uslubiy xujjatlarning, sportchilar, o‘qituvchi murabbiylar, umuman, sport sohasidagi mutaxassislarning faoliyatini yanada takomillashtirishga yordam beradigan darajada tayyorlashni taqozo qilmoqda. Shularni inobatga olgan holda, jismoniy tarbiya yo‘nalishidagi oliy ta’lim muassalari talabalarini psixologiya fanini o‘rganishlari, ularga ushbu fanni puxta egallashlariga yordam berish maqsadida psixologiya va sport psixologiyasi fani bo‘yicha fan dastur ishlab chiqildi. “Psixologiya va sport psixologiyasi” fani umumkasbiy fan hisoblanib, 5- semestrda o‘qitiladi. Rejalashtirilgan gumanitar va tabiiy-ilmiy (sportda axborot kommunikasion texnologiyalari), umumkasbiy rejalashtirilgan gumanitar va tabiiy-ilmiy (informatika va axborot texnologiyalari, biomexanika, anatomiya va fiziologiya, sport tibbiyoti va reabilitasiyasi), umumkasbiy (umumiy psixologiya, mehnat psixologiyasi, sotsial psixologiya, jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyoti) va ixtisoslik fanlar (sport psixodiagnostikasi va psixokorreksiya, sport psixologiyasi) va tanlov fanlaridan olingan bilim va ko‘nikmalarni to‘ldirishga yordam beradi. II. O‘quv fanining maqsad va vazifalari
bilimlar bilan qurollantirish, trener, jismoniy tarbiya o‘qituvchisining kasb mahoratini oshirish. “Psixologiya va sport psixologiyasi” fanning vazifasi quydagilardan iborat: - shaxs psixologiyasi; sezgi va idrok; tasavvur va xayol; tafakkur, nutq; xotira va diqqat; emosiya va his-tuyg‘ular; iroda va irodaviy harakatlar; temperament, xarakter, qobiliyat, shaxs psixikasiga doir qonuniyatlar haqida bilimlar berish; -sportchini psixologik jihatdan tayyorlashni; sportchini taktik jihatdan psixologik tayyorlashni; sportchini irodaviy jihatdan tayyorlashni; jismoniy tarbiya va sport jarayonida sportchi shaxsini psixologik kuzatishni; ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borish ko‘nikmalarini shakllantirish; - jismoniy tarbiya o‘qituvchisiga psixologik tavsif berish; sport murabbiyiga psixologik tavsif berish; sport musoboqasiga psixologik tavsif berish; sport faoliyati turlari bo‘yicha kasbiy muammolarni hal qilish
4 III. Asosiy nazariy qism (ma‘ruza mashg‘ulotlari) 1-modul. UMUMIY PSIXOLOGIYA 1-mavzu. Psixologiyaning predmeti, vazifasi va usullari Psixologiyaning ta’rifi, fanlar tizimida psixologiyaning tutgan o‘rni. Psixologiya fanining tuzilishi. Psixika yuksak darajada tashkil topgan materiyaning xossasi ekanligi. Psixika faoliyatining reflektorlik tabiati. Psixik jarayonlar, psixik xususiyat, psixik holatlar tushunchasi. Psixologiyada ilmiy tekshirish usullari.
Psixologiyada shaxs tushunchasi. Odam, individ, shaxs, individuallik. Shaxsning strukturasida biologik va ijtimoiy faktorlari. Shaxsning o‘z-o‘zini anglash, baholash va talabgorlik darajasi. O‘z-o‘zini boshqarish va tarbiyalash. Shaxsning shakllanishi. Shaxsning shakllanishida jismoniy tarbiya va sportning ahamiyati.
Sezgi haqida tushuncha. Inson hayoti va faoliyatida, sezgilarning roli. Analizatorlar faoliyati sezgilarning fiziologik asosidir. Sezgilarning klassifikasiyasi. Koʻrish, eshitish, xarakat, muvozanat sezgilari va ularning sportdagi ahamiyati. Idrok haqida tushuncha va uning hayot faoliyatidagi ahamiyati. Idrokning xususiyatlari. Idrokning klassifikasiyasi. Idrokning turlari. Idrokning sportdagi roli. Kuzatishvakuzatuvchanlik. Ixtisoslashtirilgan idroklar haqida umumiy tushuncha va ularning sportdagi roli.
Tasavvur haqida tushuncha. Tusavvurning nerv-fiziologik asoslari. Tasavvur turlari. Ideomotor aktlar. Sport faoliyatida tasavvurlarning roli. Hayol jarayoni haqida tushuncha. Hayolning turlari. Hayolning inson hayoti va ijodiy faoliyatida ahamiyati. Sport faoliyatida hayolning roli.
Tafakkur to‘g‘risida tushuncha. Tafakkur bilish faoliyatining yuksak formasi ekani. Tafakkurning nerv-fiziologik asoslari. Tafakkur formalari. Tafakkurning turlari. Sport faoliyatida tafakkurning ahamiyati. Til va nutq haqida tushuncha. Nutqning ijtimoiy-sosial xarakteri. Nutqning funksiyalari. Nutqning turlari. Jismoniy tarbiya va sportda muloqot va
5 nutqning ahamiyati. 6-mavzu. Xotira, diqqat. Xotira haqida tushuncha va uning odam faoliyatidagi ahamiyati. Assosiasiyalarning turlari. Xotira prosesslari. Xotiraning turlari. Xotiraning individual xususiyatlari. Xarakat malakalarini o‘zlashtirishda xotiraning ahamiyati. Diqqat haqida tushuncha. Diqqatning xususiyatlari. Diqqatning turlari. Sport faoliyatida diqqatning ahamiyati va uning rivojlantirish yo‘llari. 3-modul. IRODA VA HISSIYOT 7-mavzu. Emotsiya va histuyg‘ular Emotsiya va xis tuyg‘ulari haqida tushuncha. Xissiyotning klassifikasiyasi. Stenik va astenik xislar. Yuksak xislar. Ma’naviy intellektual, estetik. Sport faoliyatida emosiya va xissiyotning ahamiyati. 8-mavzu. Iroda va irodaviy harakatlar Iroda va irodaviy xarakatlar haqida tushuncha. Irodaning nerv-fiziologik asoslari. Irodaviy xarakatlarning asosiy maxoratlari. Shaxsning irodaviy sifatlari. Sport faoliyatida irodaning ahamiyati. 4-modul. INDIVIDUAL PSIXOLOGIK XUSUSIYATLAR 9-mavzu. Temperament. Xarakter. Qobiliyat Temperament haqida tushuncha va uning fiziologik asoslari. Temperament tiplari. Sport bilan shug‘ullanishda temperament xususiyatlarining hisobga olinishi. Xarakter xakida tushuncha. Xarakterning shakillanishida turmush sharoiti, ta’lim va tarbiya xamda faoliyatning roli. Xarakterning fiziologik asoslari. Sport bilan shugillanishda xarakter xislatlarining xisobga olinishi. Qobiliyatlar haqida tushuncha. Qobiliyat va faoliyat, shu jumladan, sport faoliyati. Qobiliyatlarning turlari. Qobiliyatlarning rivojlanish darajasi. Talant va geniallik. Tug‘ma layoqatlar. Iste’dod: umumiy va maxsus iste’dod.
Sport psixologiyasi psixologiya fanining maxsus amaliy sohasi ekanligi. Sport psixologiyasining vujudga kelishi va tarixiy taraqqiyoti. Jismoniy tarbiya institutlarida sport psixologiyasining ixtisoslashtiruvchi fan sifatida tutgan o‘rni va ahamiyati. Sport psixologiyasining vazifalari.
6 11-mavzu. Sport faoliyatiga psixologik xarakteristika Sport faoliyati haqida tushuncha. Sport faoliyatining g‘oyaviy yo‘nalishi va uning motivlari. Sport faoliyatining psixologik xususiyatlari. Reaksiyalar, ularning sport faoliyatidagi axamiyati. Reaksiyaturlari. 12-mavzu. Sport musobaqasining psixologiyasi Sport musobaqasining psixologik tasnifi. Musobaqa sharoitida sportchilar psixik holatining xilma-xilligi va dinamikasi. Start oldi holatlari. Sport kurashi emosiyalariga xarakteristika. Sportchini musobaqadan so‘nggi psixik holatlari. 13-mavzu. Sportchini texnik jixatdan tayyorlashning psixologik asoslari Sportchini texnik jixatdan tayyorlash haqida tushuncha. Malakalarining shakllanishi xarakatning texnikasini o‘zlashtirish jarayoni ekani. Mashq egri chizig‘i va uning psixologik taxlili. Malakalarining ko‘chishi, interferensiya va deavtomatizasiyasi. Sportda ixtisoslashtirilgan idroklar. Har xil sport turlarida ixtisoslashtirilgan idroklarning xarakteristikasi. 14-mavzu. Sportchini taktik jixatdan tayyorlashning psixologik asoslari Sportchini taktik jixatdan tayyorlash haqida tushuncha. Sportda taktik tafakkurning psixologik hususiyatlari. Taktik planni tuzish va uning sportchi harakati jarayonida amalga oshirishning psixologik xususiyatlari. Antisipasiya (oldindanpayqayolish) uning mazmuni va harakatlarini bajarishdagi ahamiyati.Yakka guruh va komanda taktik harakatlarining psixologik xususiyatlari.
Sportchini psixologik jixatdan tayyorlash-xaqida umumiy tushuncha. O‘quv-tarbiya jarayonida psixologik tayyorlashning maqsadi, vazifalari, o‘rni va ahamiyati. Psixologik tayyorlashning turlari. Psixologik tayyorgarlikni tashkil etish. Sportchini umumiy psixologik tayyorlash, uning vazifasi va mazmuni. Sportchining bo‘lajak musobaqaga tayyorgarlik sistemasi. Psixik tayyorgarlik holatining shakllanishi. Sportchining konkret musobaqaga psixologik tayyorlashning mazmuni. Sportchining musobaqaga psixik tayyorgarlik holati diagnostikasi. 16-mavzu. Sportchini irodaviy tayyorlash
7 Irodaviy tayyorlash –sportchini psixologik tayyorlashning muhim qismi sifatida. Irodaviy tayyorlashni asosiy vazifasi. Sportchining muhim irodaviy sifatlari. Sport turlari bo‘yicha irodaviy sifatlarni tasnifi Irodaviy zo‘r berishni turlari obyektiv va subyektiv qiyinchiliklar va ularni bartaraf etish Sportda irodaviy sifatlarni rivojlantirishning psixologik tamoillari va metodik usullari. Mashg‘ulot jarayonida irodaviy zo‘r berishni tarbiyalash.
Faoliyat xaqida tushuncha. Jismoniy tarbiya o‘qituvchisi, trenerni faoliyat tuzilishi, faoliyat shakllari, funksiyalari. Jismoniy tarbiya o‘qituvchisi, trenerni faoliyat uslublari. Faoliyat samaradorligini ko‘rsatgichlari.
Fan bo‘yicha Amaliy mashg‘ulotlar namunaviy o‘quv rejada ko‘zda tutilmagan.
Fan bo‘yicha kurs ishi namunaviy o‘quv rejasida ko‘zda tutilmagan.
Laboratoriya mashg‘ulotlari mavzulari bo‘yicha tavsiya qilingan psixologik treninglarni maqsad vavazifalarini aniqlab ularni guruh a’zolarida qo‘llaydilar. Talabalar mustaqil tayyorgarlik ko‘rib, olib borgan izlanishlari bo‘yicha bilim va ko‘nikmalarini dars vaqtida himoya qiladi. Labaratoriya mashg ‘uloti mavzulari: 1-modul, umumiy psixologiya qismi bo‘yicha: 1. Psixikaning nerv fiziologik asoslari va oliy nerv faoliyatining asosiy qonuniyatlari. 2. Shaxsini diagnostika qilishning o‘ziga xos jihatlari. 2-modul, bilish jarayonlari qismi bo‘yicha: 3. Ko‘rish, eshitish, muskul-xarakat muvozanat sezgilari. Sezgirlik va sezgi chegaralari. 4. Fazoni, vaqtni va xarakatni idrok qilish. 5. Tassavvur va xayolning individual xususiyatlarini tekshirish. 6. Tafakkurni eksperemental o‘rganish. 7. Xotira jarayonini individual xususiyatlarini tekshirish.
8 8. Diqqatni asosiy xususiyatlarini tekshirish. 3-modul, iroda va hissiyot qismi bo‘yicha: 9. Iroda va irodaviy harakatlar (sifatlar)ning o‘rganish. 10. Xissiyot va emosiyani o‘rganish. 4-modul. individual psixologik xususiyatlar qismi bo‘yicha: 11. Temperamentni diagnostika qilish. 12. Xarakter va qobiliyatni o‘rganish. 5-modul, sport psixologiyasi qismi bo‘yicha: 13. Sport faoliyatining psixologik hususiyatlari. 14. Trener-sportchi munosatlarini o‘rganishning psixologik omillar. 15. Reaksiya va uning sport faoliyatidagi ahamiyati. 16. Emosiyaning sportchi harakati maxsuldorligiga ta’siri. 17. Sportchi faoliyatiga stress omillarini ta’sirini o‘rganish. 18. Xar xil sport turlarida xarakat malakalarining psixologik xususiyatlari. 19. Sportchining taktik tafakkuri. 20. Sportchini musobaqaga psixologik tayyorlash. 21. Irodaviy sifatlar rivojlanishining psixologik tahlili. 22. Ayrim sport turlarini psixologik tavsifi. V. Mustaqil ta’lim va mustaqil ishlar Mustaqil ta’limning turli xil shakllari mavjud bo‘lib, bunda asosiy e’tibor talabaning berilgan mavzular (amaliy masalalar, topshiriqlar va keys-stadilar)ni mustaqil ravishda, ya’ni auditoriyadan tashqarida bajarishi, o‘qib o‘rganishi va shu yo‘nalish bo‘yicha bilim va ko ‘nikmalarini chuqurlashtirishiga qaratiladi. Ushbu shakllarga quyidagilar tegishlidir: - darslik, o‘quv qo‘llanma yoki o‘quv-uslubiy majmua bo‘yicha fan boblari va mavzularini o‘ganish; - tarqatma materiallar bo‘yicha ma’ruzalar qismini o‘zlashtirish; - avtomatlashtirilgan o‘rgatuvchi nazorat qiluvchi tizimlar bilan ishlash; - maxsus adabiyotlar bo‘yicha fanlar bo‘limlari yoki mavzulari ustida ishlash; - talabalarning o‘quv-ilmiy tadqiqot ishlarini bajarish bilan bog‘liq bo‘lgan fanlar boʻlimlari va mavzularini chuqur o‘rganish; - keys-stadilar va o‘quv loyihalarini mustaqil bajara olish; - faol va muammoli o‘qitish uslubidan foydalaniladigan o‘quv mashg‘ulotlarini o‘zlashtirish. Tavsiya etilayotgan mustaqil ishlarning mavzulari: 1. Miya yarim sharlari po‘stlog‘i va psixik funksiyalar. 2. Oliy nerv faoliyatining asosiy qonuniyatlari.
9 3. Shartsiz va shartli reflekslar. Bosh miya yarimsharlari po‘stlog‘ining signal faoliyati. 4. Hayvonlar evalyusiyasi jarayonida psixikaning taraqqiyoti. 5. Hayvonlar psixikasi va xulq-atvori shakllarini filogenezda rivojlanishi: instinktlar, ko‘nikma, malakalar, intelektual xarakatlar, hayvonlar psixikasidan inson ongiga o‘tishi. 6. Odam ijtimoiy mavjudot ekanligi. 7. Ongning vujudga kelishi va rivojlanishi. 8. Odam ongining rivojlanishida mexnat, til va nutqni axamiyati. 9. Til va nutq xaqida tushuncha. 10. Nutqning funksiyalari, turlari va asosiy xususiyatlari. 11. Jismoniy tarbiya va sportda muloqot va nutq. 12. Emosiya va xis -tuyg‘ular haqida tushuncha. Xissiyotning tasnifi. 13. Xissiyotning sport faooliyatida ahamiyati. 14. .Shaxsning yo‘nalishi haqida tushuncha. Dunyoqarash, e’tiqod va idealar, ularning shaxsning yo‘nalishidagi o‘rni va ahamiyati. 15. Ehtiyojlar shaxs faoliyatining asosi sifatida. Inson ehtiyojlarining ijtimoiy xarakteri. Extiyojlarning turlari. 16. Motiv – ehtiyojlar namoyon bo‘lishi sifatida. Motivlarning turlari. 17. Qiziqish va mayilliklar. 18. Psixik taraqqiyot va ontogenezda psixikaning rivojlantirish omillari. 19. Bolalarning psixik rivojlanishining xarakatlantiruvchi kuchlar. 20. Bolalar rivojlanishining yosh davrlari. 21. Kichik maktab yoshdagi o‘quvchilarining jismoniy va psixik rivojlanishiga umumiy xarakteristika. 22. O‘smirlar faoliyatiga psixologik tasnif. 23. O‘spirinlik davrining psixologik xususiyatlari. 24. Sport psixologiyasida ilmiy tekshirish usullari klassifikasiyasi va umumiy xarakteristikasi. 25. Psixologik diagnostika haqida tushuncha. Tekshirishlarni uyushtirish. 26. Sportchi shaxsning xususiyatlari va sport faoliyatidagi muvaffaqiyati. 27. Sport va shaxs. Sport komandasi kichik guruh va jamoa sifatida. 28. Sport jamoasini psixologik tuzilishining o‘ziga xos xususiyati. 29. Sport komandasida liderlik. 30. Trener va kollektivning o‘zaro munosabati. 31. Sport kollektivini boshqarishning psixologik jihatlari. 32. Trenerning ayrim sport turi bo‘yicha pedagog sifatidagi xususiyatlari.
10 33. Trenrning boshliq sifatidagi asosiy funksiyalari. 34. Sportchi shaxsining shakllanishiga va komandaning sport faoliyatidagi muvaffaqiyatiga trenerning ta’siri. 35. Jismoniy tarbiya o‘qituvchisi faoliyati uslublariga xarakteristika. 36. Jismoniy sifatlarning rivojlanishi , ularning har xil sport turlari xususiyatlariga bog‘liqligi. 37. O‘z-o‘zini va psixik holatlarini tartiblash. 38. O‘z-o‘zini va psixik holatlarini tartiblash usullarining tasnifi va ularning xarakteristikasi.
Asosiy adabiyotlar: 1. G‘oziyev E.G‘. “Umumiy psixologiyasi”. -T. “O‘qituvchi”. 2010 y. 2. GapparovZ.G.“Sport psixologiyasi”. "Mexridaryo" MCHJ, 2011yil. 3. Psixologiya va sport psixologiyasi. / Arziqulov D.N., Gapparov Z.G., Vaxabova D.B. O‘quv qo‘llanma.- T., 2017.-307 b.
4. Ueyinberg R.S. Gould.D. Osnoviy psixologii sporta i fizicheskoy kulturiy. - K. - 2001. 5. Rodionov A.V. Psixologiya fizicheskogo vospitaniya i sporta - M.: Akademicheskiy proyekt, 2004 y. 6. Rodionov A.V. Praktika psixologii sporta
– Tashkent: Lider Press, 2008 y.
7. Gapparov Z.G.Yakkakurashchilarni psixologik tayyorlash.T.:2010 y. 8. Gorbunov G.D. «Psixopedagogika sporta», M., 2006 y. 9. G‘oziyev E.G‘. “Umumiypsixologiya”. 1-2 tom .T. “Universitet”. 2002 y. 10. Gapparov Z.G. Psixologicheskayapotgotovkafutbolista//Futbol: uchebnik/ Pod.red.R.E.Nurimov.-T.: UzGIFK. 2005. 11. Rodionov A.V. “Praktika psixologiya sporta” Tashkent: “Lider-Press” 2008 y. 12. Romanova Ye.S. Psixodiagnostika : Uchebnoyeposobiye.- SPb.: Piter.2006. 13. 14.Tursunova M.A.,
Gapparov Z.G “Sport psixologiyasi” laboratoriya mashg‘ulotlari uchun uslubiy qo‘llanma. T.2006 y. 14. Gapparov Z.G., Tursunova M.A., Sayitmetova Z.T. “Psixologiya” laboratoriya mashg‘ulotlari uchun uslubiy qo‘llanma. T. 2006 y.
15. www. natlib.uz 16. www. Sportivniy psixolog.ru
11 17. www. Psixologiya sporta 18. www. ziyonet.uz 19. www. childpsy.ru 20. www. edu.uz 21. www. flogiston.ru 22. www. pedagog.uz 23. www. psychology.uz
12
Download 356.77 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|