I shamshidinov noorganik moddalar va

Ammiakli usulda kalsinirlangan soda olish. Kalsiy oksid (ohak) 
va karbonat angidrid olish. Ohaktoshni kuydirish 1100-1250
O
C 
haroratda amalga oshiriladi va bunda quyidagi reaksiya sodir bo‘ladi: 
CaCO
3
= CaO + CO
2
– Q
(Q=177,9 kj) 
Bu reaksiya endotermik bo‘lib, uni amalga oshirish uchun issiqlik 
kiritish kerak bo‘ladi. Bu issiqlikni yoqilg‘ining yonishi natijasida hosil 
qilinadi. Ohaktoshni kuydirish pechlarda amalga oshiriladi (5.1-rasm). 
Kuydirish pechi aylana ko‘ndalang kesimli shaxta 1 dan (balandligi 8-20 
m, diametri 4 m) iborat bo‘lib, ichki qismi issiqlikka bardoshli iaterial 
bilan niqoblangan bo‘ladi. 
 
5.1-rasm. Ohaktoshni kuydirish shaxtali pechi 
 
50-1200 mm o‘lchamli ohaktosh bo‘lakchalari va koks (30-80 mm 
o‘lchamli bo‘lakcha) dan iborat shixta (aralashma) pechga yuklash 
qurilmasi 3 orqali tushadi; pechning pastki qismidagi maxsus tirqish 4 
havo kiritiladi. Koksning yonishi natijasida hosil bo‘ladigan issiqlik 
hisobiga pechda ohaktoshning parchalanishi uchun kerak bo‘ladigan 
harorat ta’minlanadi. Ohak pechdan uning quyi qismidagi 2-3 ayl/soat 
tezlikda aylanuvchi taglik 5 dan chiqariladi va ohak suti Ca(OH)
2
olish 
uchun yuboriladi. 

---

295 
Shaxtali pech unumdorligi 140-160 kg/t koks sarflanganda 
sutkasiga 25-125 t CaO ni tashkil etadi. 
5.2-rasm. Ohaktoshni kuydirish jarayonining texnologik sxemasi: 
1-elektrofiltr; 2-gaz yuvgich; 3-umumiy kollektor; 4-vagoncha; 5-yuklovchi mexanizm; 6-pech; 
7-qovishli transporter; 8-bunker; 9-to‘kuvchi mexanizm. 
Soda ishlab chiqarishda karbonat xomashyosi kuydiriladigan 
pechdan CO
2
ning konsentratsiyasi iloji boricha yuqori bo‘lgan gaz 
chiqishini ta’minlash lozim. Shu sababli pechdan chiqayotgan gaz va 
CaO bilan issiqlik minimal ravishda yo‘qolishi kerak. Bu talabga 
shaxtali pech yuqori darajada javob beradi. Vertikal shaxtaning yuqori 
qismidan karbonat xomashyosi va yoqilg‘i (koks), pastki qismidan esa 
havo beriladi. Issiq gazlar pechning yuqori qismiga chiqib sovuq 
shaxtani qizdiradi, pastga tushgan yuqori haroratdagi kalsiy oksid kirib 
kelayotgan havoni qizdiradi. Ohaktoshni kuydirish texnologik sxemasi 
5.2-rasmda keltirilgan. Karbonat xomashyosi pechlarga havoli kanat 
yo‘l bilan vagonchalarda (4) beriladi. Pechga berishdan oldin har bir 
vagonchaga dozator orqali yoqilg‘i beriladi. Tayyorlangan shixta 
maxsus yuklash mexanizmi (5) yordamida pechga (6) oshiriladi. Hosil 
bo‘lgan kalsiy oksid mexanizm (9) orqali pechdan chiqariladi va 
transporterlar (7) yordamida bunkerlarga (8) beriladi. Pechda hosil 
bo‘lgan gaz umumiy kollektorga (3) keladi. Sovutish va tozalanishi 
uchun 
gaz 
kollektordan 
yuvitgichga 
(2) 
va 
undan 
keyin 
elektrofiltrlarning skrubberli qismiga beriladi. Elektrofiltrning skrubber 
qismi yog‘ochli namuna bilan to‘ldirilgan bo‘ladi. Yuvitgichda gaz 
sovutiladi va yirik zarrachalardan tozalanadi. Bundan tashqari bu yerda 

---

296 
suv bug‘lari ham kondensatsiyalanadi. Elektrofiltrning skrubber qismida 
gaz mayda zarrachalar (tuman) dan tozalanadi. Sovutilgan va tozalangan 
gaz kompressorlar orqali karbonizatsiya bo‘limiga yuboriladi. 
Ohak suti tayyorlash texnologiyasi. Ohakni so‘ndirish gorizontal 
holatda joylashgan (3-4 ayl/min tezlikda aylanuvchi) silindr shaklidagi 
po‘lat barabanlarda (diametri 2,5 m, uzunligi 15 m) amalga oshiriladi. 
Jihozning bir tomonidan va bir vaqtda beriluvchi ohakning suv bilan 
ta’sirlashishidan suvda kam eriydigan kalsiy gidroksid (ohak suti) hosil 
qilinadi. Shundan kelib chiqqan holda tarkibida 280-290 g/l mayda 
dispers Ca(OH)
2
bo‘lgan ohak suti olish uchun so‘ndirish 95-96
O
C 
haroratda issiq suv (50-60
O
C) bilan amalga oshiriladi. 
Kalsiy gidrooksid olish texnologik sxemasi 2 ta asosiy jarayon: 
kalsiy oksid bilan issiq suv orasidagi reaksiya va kalsiy gidroksidning 
kuymagan karbonat xomashyosi hamda erimaydigan qo‘shimchalardan 
tozalashdan iboratdir. 
Kalsiy gidrooksid tayyorlash texnologik sxemasi 5.3-rasmda 
tasvirlangan. Ishchi bunker (2) dan kalsiy oksid ta’minlovchi (1) 
yordamida aylanuvchi baraban-reaktor (3) ga beriladi. Bu yerga bir 
vaqtning o‘zida issiq suv va chiqindi kalsiy oksidini yuvishdan hosil 
bo‘lgan eritma beriladi. Reaksiya natijasida baraban-reaktorda kalsiy 
gidroksid hosil bo‘ladi. Uning tarkibida har xil o‘lchamdagi qattiq 
aralashmalarning zarrachalari ham bo‘ladi. Undan keyin kalsiy gidroksid 
navlaydigan baraban (5) ga kelib tushadi. Bu barabanda 40 mm teshikli 
elak joylashtirilgan. Barabanda kuymagan karbonat xomashyosining 40 
mm dan katta bo‘lgan bo‘laklari ajratiladi. Barabanning oxirida 
bo‘laklar issiq suv bilan yuviladi va transportyor orqali qayta kuydirish 
uchun o‘choqqa yuboriladi. Navlash barabani 2 ta quvurli maxsus 
kojuxning ichiga o‘rnatiladi. Bitta quvur kondensator (4) ga boradi. Bu 
yerda bug‘ reaksiyaga berilayotgan suvni isitadi. Ta’mirlash yoki 
kondensatorni tozalash vaqtida bug‘ni chiqarish uchun ikkinchi quvur 
atmosferaga chiqarilgan. 
O‘lchami 40 mm dan kichik bo‘lgan zarrachalar bilan kalsiy 
gidrooksid 2-navlash barabani (7) ga keladi. Bu baraban aylanayotgan 
2x10 mm o‘lchamli elak o‘rnatilgan bo‘ladi. Bu yerda o‘lchami 2 mm 
dan kam bo‘lgan zarrachalar kalsiy gidrooksiddan ajratiladi va 
kojuxning konusli qabul qilgichiga kelib tushadi. Undan keyin kalsiy 
gidrooksid saralagich (14) da oxirigacha aralashmalardan tozalanadi. 
Saralagichda cho‘kkan quyqum issiq suv bilan yuviladi va quyqum 

---

297 
aralashtirgich (15) ga beriladi. Shundan so‘ng quyqum distillyatsiya 
bo‘limiga yuboriladi. Navlovchi baraban (7) dagi o‘lchami 2 mmdan 
katta bo‘lgan qattiq zarrachalar shnek (8) orqali sharli tegirmonga (9) 
beriladi. Tegirmonda maydalash bilan birgalikda gidroksid kalsiy hosil 
bo‘lish jarayoni ham sodir bo‘ladi. Tegirmonda hosil bo‘lgan kam 
konsentratsiyali kalsiy gidroksid aralashmalar bilan birgalikda 
aralashtirgich (10) ga beriladi va nasos orkali silkinuvchi elakka (11) 
yuboriladi. 
Silvinuvchi 
elakdan 
quyqumli 
chiqindi 
quyqum 
aralashtirgichi (13) ga beriladi, tozalangan kam konsentratsiyali 
Ca(OH)
2
aralashtirgich (12) ga yuboriladi va reaktorga yo‘llanadi. 
Saralagich va silkinuvchi elakdan chiqqan quyqum aralashtirgich (13) ga 
beriladi, unga suv qo‘shiladi va u nasos bilan chiqindi sifatida maxsus 
yig‘gichga chiqarib tashlanadi. 
5.3-rasm. Ohak suti tayyorlashning texnologik sxemasi: 
1-latokli tamirlovchi; 2-ishchi bunker; 3-kalsiy gidroksid hosil qilish barabani; 4-kondensator; 
5-yirik zarrachalar uchun navlash barabani; 6-transporter; 7-mayda zarrachalar uchun navlash 
barabani; 8-shnek; 9-ho‘l maydalash uchun sharli tegirmon; 10-tozalanmagan kuchsiz ohak suti 
aralashtirgichi; 11-silkinuvchi elak; 12-tozalangan kuchsiz oxat suti aralashtirgichi; 13-chiqindi 
quyqum aralashtirgichi; 14-saralagich; 15-konsentrlangan ohak suti aralashtirgichi. 
Tebranuvchi elakda ohakli suvni ta’sirlashmagan ohak bo‘lakchalari 
va qumdan ajratiladi hamda distillyatsiyaga yuboriladi.