I texnologik qism 1Akustika

1.3. Akustik hodisalar
Har qanday akustik o'lchov asosida akustik hodisalar yotadi. Akustik hodisalarni noto'g'ri baholash akustik o'lchovlardagi xatolar manbalaridan biri bo'lgani kabi, akustik hodisalarni to'g'ri tushunish o'lchov tajribalarini to'g'ri o'rnatishning kalitidir.
Istisnosiz barcha akustik hodisalar fizik qonunlarga asoslanadi, ularning eng muhimlari turli xil muhitlar chegaralarida tovushning aks etishi va sinishi, shovqinning interferentsiyasi va difraksiyasi, Doppler effekti va boshqalar. Shunga ko'ra, bu qonunlarning alohida va kombinatsiyalangan ta'siri aks-sado, tovushning sinishi, tovushning reverberatsiyasi, tarqoq tovush maydoni va boshqa bir qator kabi akustik hodisalarni keltirib chiqaradi. Keling, ulardan bir nechtasini qisqacha ko'rib chiqaylik.
Exo (qadimgi yunon mifologiyasidagi Exo nimfa nomidan). Ikki muhitning har qanday fazoviy chegarasidan tovush to'lqinlarining aks etishining sababi ularning to'lqin akustik impedanslarining tengsizligi (mos kelmasligi) hisoblanadi.
Ba'zi bir to'siqdan aks ettirilgan va kuzatuvchi tomonidan qabul qilingan to'lqin (akustik, elektromagnit va boshqalar). Akustik aks-sadoni, masalan, tovush impulsi (taqillatish, qisqa stakato qichqiriq va boshqalar) yuqori aks ettiruvchi yuzalardan aks etganda kuzatilishi mumkin.

Qabul qilingan va yuborilgan impulslar t = 50-60 ms vaqt oralig'ida ajratilgan bo'lsa, aks-sado eshitiladi. Agar bir nechta aks ettiruvchi yuzalar (bir guruh binolar yaqinida, tog'larda va hokazo) mavjud bo'lsa, aks-sado ko'p bo'ladi, ularning ovozi kuzatuvchiga t = 50-60 ms oraliqlari bilan farq qiladigan vaqtlarda etib boradi. Garmonik aks-sado keng chastotali tovush spektr komponentlarining to'lqin uzunliklariga nisbatan o'lchamlari kichik bo'lgan to'siqlar tomonidan tarqalib ketganda paydo bo'ladi. Xonada ko'p sonli aks-sadolar doimiy aks-sadoga birlashadi - bu aks sado deb ataladi.

Atmosferaning yuqori qatlamlarida tovushning sinishi sukunat zonalari va anomal eshitish zonalarining shakllanishiga olib kelishi mumkin.
Okeandagi tovushning sinishi harorat, sho'rlanish va gidrostatik bosimning fazoviy o'zgarishi bilan bog'liq. Okeandagi sinishi tovushning ultra uzoq tarqalishini, soya zonalarining shakllanishini, tovushning fokuslanishini va tovush tarqalishining bir qator boshqa xususiyatlarini aniqlaydi.
Akustikada sukunat zonasi (akustik soya zonasi) - uzoqdan kuchli manbalarning ovozi (qurol otashlari, portlashlar va boshqalar) eshitilmaydigan, katta masofalarda esa yana paydo bo'ladigan hudud ("anomal eshitish zonasi"). Jimlik zonalari odatda tovush manbasini o'rab turgan yer yuzasida tartibsiz halqa shakliga ega. Ba'zida g'ayritabiiy eshitish zonalari bilan ajratilgan ikki yoki hatto uchta sukunat zonasi mavjud. 1-chi sukunat zonasining ichki radiusi odatda 20-80 km, ba'zan esa 150 km ga etadi; tashqi radius 150–400 km ga yetishi mumkin.
Sukunat zonalarining paydo bo'lishining sababi atmosferada tovushning sinishi: atmosferaning pastki qatlamlarida harorat balandlik bilan pasayganligi sababli (15-20 km balandlikda minus 50-75 ° S gacha), tovush nurlar yuqoriga og'ib, Yer yuzasini tark etadi. 40-60 km balandlikda harorat yana ko'tariladi (0-30 ° S gacha), nurlar pastga egilib, yuqoridan sukunat zonasi atrofida egilib, anomal eshitilish zonasini hosil qilib, er yuzasiga qaytadi, anomal eshitilishning 2 va 3 zonalari tovush nurlarining er yuzasidan 1 va 2 marta aks etishi tufayli yuzaga keladi. Shamol tovush nurlarining shaklini o'zgartiradi, bu jimlik zonasining halqa shaklining sezilarli darajada buzilishiga olib kelishi va hatto halqani ochishi mumkin. Ovozning anomal tarqalishini o'rganish o'rta atmosferadagi haroratni aniqlash usullaridan biridir. Shunga o'xshash hodisa ko'pincha okeanda tovush (ultratovush) tarqalishi paytida kuzatiladi.