I V guruh аsоsiy guruhchа elеmеntlаrning umumiy tаvsifi. Uglеrоd vа uning хоssаlаri, birikmаlаri. Uglеrodning tabiatda aylanishi” Rеj IV guruh asosiy guruhcha elementlariga umumiy tavsif Uglerodning fizik va kimyoviy hossalari

I V guruh аsоsiy guruhchа elеmеntlаrning umumiy tаvsifi. Uglеrоd vа uning хоssаlаri, birikmаlаri. Uglеrodning tabiatda aylanishi” Rеjа1. IV guruh asosiy guruhcha elementlariga umumiy tavsifi2. Uglerodning fizik va kimyoviy hossalari
2 Tushunchalar va tayanch iboralar:
karbamidlar- metallarning uglerodli birikmalari.Toshkomir - qadimiy osimlik va xayvonlar organizmining katta bosim ostida yuqoritеmpеraturada havosiz joyda chirishidan ming - ming yillar davomida hosil bolganmaxsulotdir.Antrotsit- toshkomirni turi bo’lib turi tarkibyda 75-90% C boladi.Olmoc, grafit, karbin, snabja- uglerodni allotropik shakl o’zgarishlari
3 IV guruh asosiy guruhcha elementlariga umumiy tavsifi
Kashf etilishi. Uglеrod qadim zamonlardan bеri ma'lum yilda I.Tеnnant tomonidan toza uglеrod ajratib olinadi. Uglеrod nomi «yondirmoq» ma'nosini bildiradi. Bеrtsеllius SiF4 dan krеmniy ajratib oladi va uni silitsiеm dеb ataydi. Krеmniy nomi ruscha «krеmеn» nomidan olingan bo’lib,«qattiq» ma'nosini bildiradi

4 Alyuminiy karbidi suv bilan reaksiyaga kirishganda metan xosil buladi:
-Uglerodning allotropik kurinishlari kimyoviy jixatdan inertdir. Masalan, olmos oddiy sharoitda kimyoviy reagentlar bilan reaksiyaga kirishmaydi. Yukori xaroratda unga kuchli oksidlovchilar; kislorod, zar suvi, nitrat kislota ta'sir etib, uni CO2 ga kadar oksidlaydi. Grafit olmosga nisbatan kimyoviy ta'sirlarga chidamsiz.Sanoatda uglerodning metallar bilan birikmalari - karbidlar katta axamiyatga ega. Metallar bilan uglerod faqat yukori xaroratda reaksiyaga kirishadi. Aktiv metall karbidlaridan amalda eng kup uchraydigani CaC2. U kalsiy oksidi va kumir aralashmasini elektr toki yordamida kizdirish natijasida xosil buladi:CaO + 3C = CaC2 + COKalsiy karbid suv bilan reaksiyaga kirishib muxim uglevodorodlardan biri - asetilenni xosil qiladi.CaC2 + 2H2O = Ca(OH)2 + C2H2Alyuminiy karbidi suv bilan reaksiyaga kirishganda metan xosil buladi:Al4C3 + 12H2O = 4Al(OH)3 + 3CH4Karbidlar kimyoviy xossalari jixatidan uch gruppaga bulinadi.1) Suv yoki suyultirilgan kislotalar ta'sirida parchalanadigan karbidlar (ularning eng muxim vaqili kalsiy karbiddir). Bunday karbidlarni metallarning kuchlanish katorida AL dan oldin turgan aktiv metallar xosil qiladi.2) Suv xamda suyultirilgan kislotalar ta'sirida parchalanmaydigan karbidlar. Bu gruppa karbidlariga Al va Ve karbidlari kiradi.3) Bu gruppacha parchalanganda turli modda xosil qiladigan karbidlar kiradi. Ularga lantanoidlar va marganes karbidlari misol bula oladi.




5 Uglerod kislorodli birikmalari
Uglerod kislorod bilan uchta oksid xosil qiladi: a) uglerod (II)-oksid CO (yoki monooksid), b) uglerod (IV)-oksid CO2 (yoki dioksid), va v) uglerod suboksid C3O2.Uglerod (IV)-oksid CO2 (uni karbonat angidrid deb yuritiladi), uglerodning kislorod atmosferasida tulik yonishidan xosil buladi. Tabiatda CO2 organik moddalarning chirishi, bijgishi va kuyishi kabi sust oksidlanish prosesslari natijasida xosil buladi.Laboratoriyada CO2 CaCO3 bilan HCL ning uzaro ta'siridan olinadi:CaCO3 + 2HCL = CaCL2 + CO2 + H2OBu reaksiya Kipp apparatida amalga oshiriladi.Texnikada CO2 oxaktoshni kuydirib oxak olishda qushimcha maxsulot sifatida xosil buladi.CaCO3 --> CaO + CO2Uglerod (IV)-oksid rangsiz gaz bulib, uning salgina shirin mazasi va uziga xos xidi bor. CO2 osonlik bilan suyuk xolatga utadi, suyuk CO2 tez buglanganda qattiq CO2 xosil buladi. Qattiq CO2 ni "kuruk muz" deb ataladi.CO2 odatdagi sharoitda boshka moddalarning yonishiga yordam bermaydi. Lekin aktiv metallar CO2 atmosferasida yonishni davom ettiradi; Masalan:2Mg + CO2 ---> 2MgO + CChug xolatdagi kumir bilan CO2 reaksiyaga kirishib CO ga aylanadi.CO - juda zaxarli, rangsiz, xidsiz gaz. CO farksiz oksidlar katoriga kiradi. U suvda yomon eriydi, ishqorlar bilan reaksiyaga kirishmaydi, tuzlar xosil qilmaydi, lekin oksidlanadi:2CO + O2  2CO kkalXlor ta'sirida CO oksidlanib fosgen COCL2 ga aylanadi. Laboratoriyada CO olish uchun chumoli yoki oksalat kislotaga konsentrlangan H2SO4 ta'sir ettiriladi:+H2SO4HCOOH > CO + H2O