I X t I o L o g I y a

Ikki xil nafas oluvchilar filogeniyasi. CHo‘tka qanotli va ikki xil nafas oluvchi baliqlar 
ajdodlari,shubxasiz,o‘zaro yaqin bo‘lgan.Ikkala gurux xam devonda paydo bo‘lib,yuqori devon 
va toshko‘mir davrlarida keng rivojlangan.O‘pka bilan nafas oluvchi xar ikkala gurux 
baliqlarning ddifferensiyalanishi oziq xarakterining o‘zgarishiga bog‘liq.CHo‘tka qanotlilar 
yirtqich xayot kechirib tez xarakat qilib,oziqni chaqqon tutib olish xussiyatini saqlab qolgan 
vaqtda,ikki xil nafas oluvchilar suv tubidagi umurtqasiz xayvonlar bilan oziqlanib,tez xarakat 
qilish qobiliyaini yo‘qotgani uchun yaxshi rivojlanagan suzgichlarini yo‘qotgan.Bu xolatni ikki 
xil nafas oluvchilarning xozirgi ba’zi vakillaridi ko‘rish mumkin.CHo‘tka qanotlilar boshqa 
baliqlarga nisbatan quruqlikda yashovchi xayvonlarning dastlabki ajdodlariga-pansirli 
amfibiyalarga Stegocephalllli) yaqin turishi bilan diqqatga sazovordir. 
Nazorat savollari 
1. Ikki xil nafas oluvchilar kenja sinfi to‘g‘risida umumiy ma’lumot bering? 
2. CHuqur suv baliqlari haqida umumiy ma’lumot bering. 
3. Ikki xil nafas oluvchilarning xarakterli belgilari to‘g‘risida umumiy ma’lumot bering?
4. Ikki xil nafas oluvchilarning biologiyasi to‘g‘risida nimalarni bilasiz? 
5. Baliqlarning filogeniyasi haqida nimalarni bilasiz? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

29-MA’RUZA 
Mavzu: Chuqur suv baliqlari.
Reja: 
1.
Chuqur suv baliqlarining o’ziga xos tuzilishi va belgilari.
2.
Chuqur suv baliqlarining biologiyasi 
 
Dengiz va okeanlarning turli xil aholisi, aksariyat yirtqichlar. Ammo ular oralig'ida dtritofagi 
- padalu va boshqa mavjudotlarning qoldiqlarini boqadigan hayvonlar. Okean tubida, ko'plab 
hayvonlar qorong'ulik tufayli o'tkir ko'rish Yoki ular ko'r. Pastki qismi u bilan qoplangan, 
shuning uchun okean tubidagi aholisi bor maxsus tuzilmaSizni harakatlantirishga imkon bering: 
uzun oyoqlar, igna yoki tekis toro. Bioba'zi hayvonlarning turiga xosdir, u yoritish, qazish uchun 
mo'ljallangan, 
kamuflyaj 
yoki 
boshqa 
yirtqich 
hayvonlarni 
qo'rqinchli. 
Chuqur suv baliqlari - bu 200 metr chuqurlikda va undan ko'p chuqurlikda yashaydigan baliqlar. 
Bu joylarda zulmatdan tashqari, yuqori bosim va past harorat ustuvorligi. Baliqchilar allaqachon 
suv ustidagi chuqur suvli baliq, uning yashash joyiga nomuvofiq bosim tufayli uning tanasi 
tarkibini o'zgartirganligini allaqachon ta'kidlagan. Va ba'zi jonzotlar bilan tanishishgan maxsus 
texnika Va kamerada otish uchun olimlarga suv okeanli aholisi tasvirlangan. 
Ko'pchilik chuqur dengiz baliqlari dunyoda 6 kilometrdan ko'proq chuqurlikda yashaydi, 
2 mingdan ortiq tur mavjud. Ulardan ba'zilari kontinental qiyalikni loyli tubidan afzal ko'rishadi. 
Sayoz suvdagi baliqlarning kichik bir qismi tuxum qo'yadi va tuxumdan chiqqan yosh baliqlar, 
etuk bo'lganda, okeanga chuqur kirib ketadi. Ammo u erda mavjud bo'lgan organizmlarga oziq -
ovqat qanchalik chuqurroq kirsa, shunchalik oz bo'ladi, shuning uchun ularning ko'pchiligi 
og'izning o'ziga xos tuzilishiga ega, uning o'lchami kelajakdagi o'ljaning hajmini belgilaydi. 
Ammo ko'p hollarda chuqur dengiz hayvonlari umurtqasiz hayvonlarni afzal ko'radi. 
Chuqurlikdan tez ko'tarilish maxluqlar uchun xavflidir - ularning tanasi hajmi kattalashadi, ichki 
organlar sudralib chiqib, ko'zlar bosim ostida orbitadan chiqariladi. 
Hech kim chuqur dengiz baliqlari haqida hamma narsani bilmaydi, chunki tubining 99% 
o'rganilmagan, ko'p asrlar davomida o'z suvlarida ko'plab sirli mavjudotlarni saqlagan okeanning 
o'zi ham sir bo'lib qolmoqda. Ammo okean tubidagi qanday hayvonlar va baliqlar eng aql bovar 
qilmas va sirli mavjudotlar Siz faqat ularning yashash joylarida uchrashishingiz mumkinmi? 
Eng maftunkor jonzot - cho'chqa kalamari, u okean yuzasiga eng yaqin yashaydi va tanasi 
deyarli butunlay shaffofdir. Uning xulq -atvorining tabiati hali to'liq o'rganilmagan, fan esa faqat 
uning tashqi ma'lumotlarini biladi. Kalamar tanasining ba'zi qismlari pigmentlar - xromatoforlar 
bilan qoplangan va har bir ko'z ostida nurli organlar - fotoforlar bor. Bu jonzotlar tabiiy ravishda 
tez suzishga qodir emas, bu ularni ko'rib chiqishga imkon berdi. 
Okean tubidagi baliqlar juda oz miqdordagi suyak tuzilishiga ega va juda yumshoq 
tanaga ega, bu esa yog'ning zichligi va u yashaydigan suvning muvozanatini saqlashga yordam 
beradi. Bir tomchi baliq qayg'uli yuz ifodasi bilan ajralib turadi. U, boshqa baliqlardan farqli 
o'laroq, suzish pufagi yo'q, chunki uning hayoti 800 metr chuqurlikda o'tadi, bu erda u samarasiz 
bo'ladi. Baliq jelega o'xshash tanaga ega, u okean tubida muammosiz harakatlanishiga yordam 
beradi. Tikanli dengiz kirpi va o'tgan mollyuskalar bu baliqning ratsionini tashkil qiladi. 
Eng chiroyli chuqur dengiz, lekin dahshatli qo'rqinchli baliq- sher baliq yoki sher baliq, uning 
ismining ikkinchi versiyasi yaxshi ma'lum. Yuragi zaif yoki kuchli allergiyaga chalinganlar 
uchun o'likdir, uning zahari tikanlardan o'tib, tishlamani yanada og'riqli qiladi. Arslon baliqlari 
katta va juda o'tkir qanotlari bilan yirtqichlardan qochib qutuladi, lekin dengiz tubidagi 
jonivorlarning bu turi o'zini yeyishga qodir, kamyob odamlardan biri. 

---

Kichkinagina mo'rt makropinaning boshi shaffof jelega o'xshaydi, uning ustida barrel 
shaklidagi ko'zlar joylashgan - linzalarini kamaytirish uchun yashil rangga ega. ultrabinafsha 
nurlanish va chuqurlikda tartiblash hukmron ko'k rangdan boshqalardan. Bu organlar faqat 
ko'zlar deb hisoblanadi, lekin aslida ular o'ziga xos sensorlardir va ko'zlar chiqadigan 
peshonadan 
pastda 
joylashgan. 
Batizavr, dinozavrga juda o'xshash, uning hayoti uchun keng chuqurliklarga ega - 600 dan 3500 
metrgacha, kattalar uzunligi 65 santimetrga etadi. Uning tilida tishlar bor, ular qurbonni ushlab 
turishga yordam beradi. U o'z yo'lida kelgan hamma narsani yeydi. Bu kertenkele boshli chuqur 
okean baliqlari eng ko'p xavfli yirtqichlar... Ular ko'payish uchun sherik izlamaydilar, 
evolyutsiya davomida hamma shaxslar germafrodit bo'lgan va qolmoqda. 
Okeanning chuqur dengiz olamini ifodalovchi nodir tur Bo'r davr- muzlatilgan akula. U 
ilonga o'xshash tuzilishga va egiluvchan jag'larga ega bo'lib, qo'lga olishga yordam beradi katta 
o'lja va uni butunlay yutib yuboring. Hujum qilganda, akula yarmiga egilib, oldinga keskin 
siljiydi. O'tkir tishlar o'ljaning bo'shashiga yo'l qo'ymaydi. Yirtqichning ratsioniga sefalopodlar, 
tirnoqli baliqlar va akulalar kiradi. 
Dengiz tubining yolg'izligini va chuqurligini afzal ko'radi, dengizdagi maymun 
baliqlarning eng chirkini suv osti dunyosi... Okean tubidagi baliqlar dumga o'xshaydi, u qurbonni 
o'ralib, o'tkir tishlariga iladi. Monkfish keng og'iz va juda egiluvchan tanaga ega, bu uning 
o'ljasidan ikki marta yutib yuborishiga imkon beradi. 
Okeanning yana bir chuqur aholisi-ilon baliqlari. Ular kichik baliq og'zi uchun juda katta 
bo'lgan maxsus o'tkir tishlari bilan ajralib turadi. Boshqa ko'plab yirtqichlar singari, ilon ham 
baliqlardan foydalanadi nurli organ tanangizning oxirida. Yirtqich o'ljasiga yuqori tezlikda 
suzadi va tishlarini unga botiradi, buning uchun u okean tubidagi boshqa baliqlarning eng 
shafqatsiz aholisining shuhratiga ega. 
Okean tubida yashovchi perchga o'xshash baliqlarni yuqoriga qaragan ko'zlari uchun 
yulduzlar deyiladi. Ular kuchli oqim zaryadlarini berishga moyildirlar. Ular odatda o'ljani kutib, 
loyga yashirinib yoki og'ziga qurtga o'xshash maxsus qo'shimchani qo'yib yotishadi. 
Yorqin ranglar va tananing o'ziga xos tuzilishi mantis qisqichbaqalarini boshqa chuqur suv 
aholisidan ajratib turadi. Bu yirtqichning ko'zlari 12 ta asosiy rangni ajrata oladi, solishtirish 
uchun - faqat inson ko'zlari. Mantis qisqichbaqasi o'ljasini oyoqlarining kuchli zarbalari bilan 
o'ldiradi, uning kuchi bir yoki ikki zarbada oynani sindirish uchun etarli. 
Okean chig'anoqlari dunyodagi eng sirli va kam o'rganilgan joylardan biridir. Bu erda 
juda ko'p g'alati va g'ayrioddiy mavjudotlar yashaydi, ularning aksariyati boshqalarga 
o'xshamaydi. Ko'p chuqurlik tadqiqotchilari butun dunyodagi eng dahshatli maxluqlar 
chuqurlikda yashaydi degan fikrga qo'shiladilar. 
Bu baliqning nomi eng qo'rqinchli emas, shuningdek tashqi ko'rinishi. Ammo uni 
qo'zg'atish kerak, chunki u darhol og'zini ochadi va o'zidan kattaroq o'ljani yutishga tayyor 
dahshatli yirtqichga aylanadi. N. blanchardi, tabiiyki, katta dushmanni yuta olmaydi, og'zini 
katta ochib, tishli og'zini ko'rsatadi, baliq faqat o'z hududini himoya qilishga intiladi. Ma'lum 
bo'lishicha, u juda samarali, ba'zida shu tarzda hatto juda katta tajovuzkorlarni ham quvib 
chiqarish mumkin.