Ибрайым Юсупов

Prozalıq shıǵarmaları. K.Raxmanov hár túrli temalarǵa arnalǵan onlaǵan gúrrińlerden basqa «Ayralıq qosıǵı», «Nóser», «Ómir hám ólim» povestlerin hám «Aqıbet» romanın dóretti. Úsh povest` hám romandı jámlestirip «Qaraqalpaqstan» baspası 1993-jılı «Aqıbet» ataması menen bir kitap qılıp basıp shıǵardı.
«Ayralıq qosıǵı» povesti lirikalıq qaharman Qurbaniyazdıń tilinen bayanlanadı. Radio esittiriw kompaniyasınıń kórkemlik jaqtan basshısı Qurbaniyaz óziniń jumıs ornına kelgende tayarlıq kóriw zalında jıynalıp otırǵan bir topar hayallardıń (bári de artistler edi) tartısınıń ústinen shıǵadı. Olar keshe radio boyınsha berilgen Qurbaniyazdıń hayalınıń aytqan qosıǵı jóninde gáp qozǵap otır edi. Birew atqarıwshınıń hawazınıń bálent, namasınıń jaǵımlı ekenligin moyınlasa, ekinshisiniń sózinde qızǵanısh sezimleri bar edi.
«Aqıbet» romanı. Romannıń mazmunın quraǵan waqıyalar Taspolattıń hám onıń hayalı Ulperiniń háreketiniń átirapına jámlengen. Taspolat úlken sawda birlespesiniń baslıǵı, qaladaǵa barlıq dúkanlar, sawda orınları, skladlar sonıń qaramaǵında. Kóp jıllar boyı sawda mákemesiniń baslıǵı bolıp islep kiyatırǵanlıqtan basshılardıń kópshiligi menen tanıs, olardıń jumısın pitkeredi, olarǵa qaraǵanda qolı jazıq, bar xızmetin ayanbaydı, sonlıqtan olarǵa sózi ótedi, kerekli jerinde solar arqalı óziniń de mútájin pitkeredi. Ádepki waqları onıń isleri alǵa basadı, sawda, zat aylanıw jobaların artıǵı menen orınlap, kóp payda túsiredi. Ol menmenlikke berilip, kópshilikten ajıralıp qaladı. Qara basınıń házligi, mápi ushın xalıq múlkin ısırap etedi, ózi menen turmay basqalardı da awır jınayat islewge iytermeleydi. Aqırısında hámmesi áshkaralanıp, shıqpastay jazaǵa giriptar boladı.
Taspolattıń hayalı Ulperi úyindegi jıynalǵan mol dúńyanıń, tegin puldıń másliginen hesh jerde islemeydi, sonda da kúyewi olsız hesh nárse isley almaydı, xojalıǵındaǵı, keńsedegi jumıslar da sonıń qatnası, aytıwı menen pitkeriledi. Barlıq nárseniń tetigi aqshada, sol arqalı abıroy, ataqqa, quwanıshlı turmısqa, qálegen nársege, tilegińe, mútájińe erisiwge boladı degen jalǵan isenimge giriptar bolǵan Ulperi buzıla baslaydı hám basqalardı da buzadı, kúyewiniń qarawındaǵı xızmetkeri Sherniyazdı hár túrli hiyleler menen óziniń oynasına aylandıradı.
Erli-zayıplı Taspolat penen Ulperi jalǵız balası Nurpolatqa durıslı tárbiya bere almaydı. Tayın dúńyanıń, mol puldıń ortasında ósken Nurpolat ata-anasınıń qılapshańlıǵı tásirinen haram tamaqlıqtan basqa hesh nárseniń de parqına jete almaydı. Ap-ańsat kirip alǵan universitettegi oqıwın da kelistire almaydı, puldıń kúshi menen imtixanlardan qutılıp kiyatırǵan Nurpolat bir hadal júrekli, talapshań muǵallimniń sabaǵınan qulap qaladı. Ulperiniń paraǵa beretuǵın pulları da, Ulperiniń sharbayashılıǵı da muǵallimlerdi moyınsındıra almaydı. Universitetten quwılıp ketken Nurpolat burınnan baylanıslı «Tún juldızları» dep atalǵan jınayatshılar toparınıń basshısı «Mamont» dep at keshken quday biyzarı jalmawızdıń haram niyetin iske asırıw ushın «Jiguli» mashinasınan ayırıladı, bes mıń somnan basqa, úyinen urlap shıqqan júz mıń somlıq altın zayomdı da óz qolı menen tapsıradı. Ata-anasınan, úyinen, óz jurtınan bezip, Mamonttıń jeteginde ketken Nurpolat Kavkazda, Kislovodskiyde sonıń qolınan ólimge duwshar boladı.
Óziniń de, ómirlik joldasınıń da ǵárremlik, hiyle menen juwhalıqqa tolı turmıs jolınıń hásiretli, awır aqıbetlerge ákelip soqtırǵanın ańlaǵan Ulperi óz qolı menen óziniń shańaraǵına órt beredi, sawlatlı jayı, ishindegi qımbat dúńyası, múlki menen qosa ózi de janıp ketedi. Onıń basqa isleytuǵın ilajı qalmaǵan edi.
Taspolat penen Ulperiniń qarım-qatnas qılatuǵın adamları, dosları barshılıq. Olar da ózlerine taqqabbil, turmıs jolı da, oy-pikiri de sáykes keletuǵın adamlar. Solardıń biri Sherniyaz. Áwelinde ol júk mashinasınıń shofyorı edi. Xızmet babında Taspolat penen tanısıp, urıwlas aǵayini bolıp shıǵadı. Taspolatqa hám Ulperige jaǵınıp, aǵash buyımları dúkanınıń, sońıraq sanaat zatları dúkanınıń baslıǵı, aqırında oraylıq sklad baslıǵı boladı. Hár túrli hiyleler menen pul tabıwdıń, dúńya toplawdıń jolların ustazı Taspolat penen Ulperiden úyrenedi hám bara-bara olardan da ótkeredi. Mol dúńyaǵa iye bolǵan Sherniyaz buzıqlıq jolǵa túsip, qılmıslı islerge qol uradı. Óziniń kúni ushın Ulperige jaqınlıq islep, oynas tutadı, onıń menen turmay perzenti menen qosa hayalınan ajırasadı, óziniń qarawındaǵı dúkanshı qızǵa úylenedi. Óziniń hám Taspolattıń qılmısların bastırıw ushın dúkanǵa órt beredi. Biraq qutıla almaydı, jumısı tekserilip, moynına pul túsedi, basqa da qılmısları áshkaralanadı.
Romannıń mazmunın quraǵan waqıyalar arqalı 60-80-jılları biziń respublikamızda júz bergen turmıs haqıyqatlıǵı, húkim súrgen dáwir tutımınıń illetleri súwretlenedi. Xalqımızǵa ekonomikalıq hám ruwxıy jaqtan kóp zıyan bergen illetlerdiń sırqındısı házirgi kúnlerimizde de gezlesip atır. Usı illetlerden awlaq bolıwǵa hám oǵan qarsı gúresiwge jaslardı tárbiyalawǵa romannıń tutqan ornı ayrıqsha.