Ii. Bob bоshlang’ich sinf matеmatika darslarida tafakkur hamda mantiqiy fikrlashni rivоjlantiruvchi ijоdiy tоpshiriq tarzidagi misol va masalalar ustida ishlash mеtоdikasi

2.3 1-sinfda algebraik mazmundagi amaliy ishlar va ularni tahlil etish metodikasi
Boshlang‘ich matematika kursida o‘quvchilarni o‘zgaruvchi tushunchasini o‘zlashtirishga asta-sekin tayyorlash masalasi ko‘zda tutiladi. Bu ish 1 sinfdanoq boshlanadi, unda “darchali” misollar qarab chiqiladi.
Darslikda shu tarzdagi misollar keltirilgan (5+...=7, ...+...=4 va hakozo). Bolalar uchinchi sinfda oddiy tenglamalar bilan ham tanishishadi, unda harf faqat noma‘lum sonni ifodalaydi. Biroq shu sinfning o‘zida bolalar noma‘lum son sifatidagi “x” harfi bilangina tanishmay, bu yerda harf tegishli ifodalarda turli son qiymatlarni qabul qiluvchi o‘zgaruvchi sifatida keladi. Bolalar eng oddiy harfiy ifodalarning ma‘nosini tushuna bilishlari, ularga kirgan harflarning berilgan son qiymatlarida, ularga kirgan harflarning berilgan son qiymatlarida ifodalarning qiymatlarini topa olishlari, o‘zgaruvchining qanday qiymatlarida 3+a>7 tengsizlik to‘g‘ri bo‘lishlarini bilishlari kerak.
Endi 2-sinf matematika darsligidagi algebraik mazmundagi masalalardan ko‘rib chiqamiz va ularni yechish metodikasini beramiz. 1. 94-bet, 4-masala. Rasm bo’yicha tenglama tuzib yeching:
1- yashikda -x kg 2- yashikda – 28 kg 3- yashikda – 24 kg hammasi -82 kg yechish: x+28+24=82 tenglamadagi no’malumni topish uchun yig’indidan ikkinchi va uchinchi qo’shiluvchilarni ketma-ket ayirish yetarli.
50 x+28+24=82 x=82-28-24 x=54-24 x=30 tekshirish: 30+28+24=58+24=82 javob: birinchi yashikda 30 kg 2. 96- bet, 3- masala.
Jadval asosida tenglama tuzing va uni yeching:
1) 45-x=40 ayriluvchi noma’lum bo’lsa, kamayuvchidan ayirmani ayirish kerak. 45-x=40 tekshirish:45-5=40 x=45-40 40=40 x=5 2) x-24=41 kamayuvchi noma’lum bo’lsa, ayirmaga ayriluvchini qo’shamiz.
x-24=41 tekshirish: 65-24=41 x=41+24 41=41 x=65 3)59-x=43 ayriluvchi noma’lum bo’lsa, kamayuvchidan ayirmani ayirish kerak. 59-x=43 tekshirish:
59-16=43 x=59-43 43=43 x=16 4)x-12=17 kamayuvchi noma’lum bo’lsa, ayirmaga ayriluvchini qo’shamiz. X=17+12 tekshirish: 29-12=17 x=29 17=17 51 5)70-56=x ayirma noma’lum bo’lsa, kamayuvchidan ayriluvchini ayirish kerak. X=70-56 tekshirish: 70-56=14 x=14 6)69-17=x tekshirish: 69-17=52 x=69-17 52=52 x=52 7)54-x=27 ayriluvchi noma’lum bo’lsa, kamayuvchidan ayirmani ayirish kerak. 54-x=27 tekshirish: 54-27=27 x=54-27 27=27 x=27 3. 97-bet, 5-masala.qisqa yozuv asosida masalani tenglama tuzib yeching: bor edi ---58 ta daftar sotildi---x ta daftar qoldi---27 ta daftar do’konga 58 ta daftar sotish uchun olib keltirildi. Sotuvchi ularning bir nechtasini sotganidan keyin do’konda 27 ta daftar qoldi. Sotuvchi haridorlarga nechta daftar sotgan? Yechish: 1) 58-x=27 tenglamadagi noma’lum ayriluvchini topish uchun kamayuvchidan ayirmani ayirish etarli. 58-x=27 x=58-27 x=31 tekshirish: 58-31=27 27=27 2) 27+x=58 tenglamadagi nomalum qo’shiluvchini topish uchun yig’ndidan ikkinchi qo’shiluvchini ayirish yetarli. X=58-27 x=31 tekshirish: 27+31=58 52 58=58
8. 0:8 < 0+8 4*0 = 0*4 0:5 < 0+5 1*2 < 1+2
9. 6:x=2 8:x=2 4:x=2 x=6:2 x=8:2 x=4:2 x=3 ----------- x=4 x=2
Tek: 6:3=2
Tek: 8:4=2
Tek: 4:2=2 10. 2*x=14 x*2=10 x+2=10 x=14:2 x=10:2 x=10-2 x=7 x=5 x=8 tek: 2*7=14
tek: 5*2=10
tek: 8+2=10 11. K-16=30 38+x=70 90-x=34 k=30+16 x=70-38 x=90-34 k=46 x=32 x=56 tek: 46-16=30
tek: 38+32=70
Tek: 90-56=34 x*2=10 6:a=2 x:4=10 x=10:2 a=6:2 x=10*4 x=5 a=3 x=40 tek: 5*2=10
Tek: 6:3=2 tek: 40:4=10 12. 6*5 > 6*4 9*3 = 3*9 8*5 > 8*4 7*8 < 7*9 56 10*3 > 3*9 4*9 < 4*10 13. 7*6 < 7*7 8:2 < 10:2 10*2 > 9*2 12:2 > 12:6 14. 6+x=14 x*3=24 x:7=3 x=14-6 x=24:3 x=3*7 x=8 x=8 x=21
tek:6+8=14 tek:8*3=24 tek:21:7=3 24-x=11 x:3=7 81:x=9 x=24-11 x=7*3 x=81:9 x=13 x=21 x=9 ------------ ------------- ----------
-- tek:24-13=11
tek:21:3=7
Tek:81:9=9 15.
9*6=6*9
42:665-20
43+25 72-50 80-14 > 70-14 32+14 < 32+30 38+15 = 15+38 19. X:2=5 x*2=10 x:3=6 x=5*2 x=10:2 x=6*3 x=10 x=5 x=18 tek: 10:2=5
Tek: 5*2=10
Tek: 18:3=6 20. X+5=14 x-8=6 56:x=8 x=14-5 x=6+8 x=56:8 x=9 x=14 x=7 tek: 9+5=14
Tek: 14-8=6
Tek: 56:7=8 21. 6*5 > 6*4 9*3 = 3*9 8*5 > 8*4 7*8 < 7*9 10*3 > 3*9 4*9 < 4*10 3*4 > 2*4 5*6 > 4*7 5*7 < 6*6 3*8 = 8*3 22.
45+12 = 25+32 80-16 > 70-17 58+23 < 56+26 93-58 < 85-25 64+14 = 68+10 95-14 > 86-16 74+12 > 56+14 45-9 < 54-9


Xulosa
Kurs ishning kirish qismida mavzuning dolzarbligi, o’rganilganligi, maqsadi, ob’ekti va predmeti ko’rsatilgan bo’lib, qilish kerak bo’lgan vazifalar belgilangan.
Kurs ishning i bobi bоshlang’ich sinflar uchun matematika darsligi va uning tuzilishi deb nomlanib davlat talim standartida 1-sinf matematika dasturiga qo’yilgan talablar va boshlang’ich sinf matematika darsliklarini dts talablari bo’yicha tahlili bayon qilingan.
Kurs malakaviy ishning ii bobi bоshlang’ich sinf matеmatika darslarida ijоdiy tоpshiriqlardan foydalanish mеtоdikasii 1 bandida 1-sinf matematika darsligidagi arifmetik materiol ustida ijodiy ishlash va ularni tahlil etish metodikasi ishlab chiqilgan.
2 bandida 1-sinf matematika darsligidagi algebraik materiol ustida ijodiy ishlash va ularni tahlil etish metodikasi bayon etilgan.
3 1-sinf matematika darsligidagi geometrik materiol ustida ijodiy ishlash va ularni tahlil etish metodikasi. Ishlab chiqilgan.
Kurs ishning yozish jarayonida bir nechta pedagogik metodik adabiyotlarni o’qib tahlil qilib chiqdim.
O’zimning nazariy bilimlarimni oshirishga erishdim kelgusida pedagoglik faoliyatimda boshlang’ich sinf matematika darsligi ustida ijodiy ishlab, o’quvchilarining tafakkur hamda mantiqiy fikrlashini rivojlantiruvchi ijodiy topshiriqlardan samarali foydalanishni o’z oldimga maqsad qilib qo’ydim.