Ijodkor shaxsni rivojlantirishning pedagogik-psixologik xususiyatlari

Ijod va ijodkorlik faoliyati. Har bir insonning hayoti davomida hal qilishi zarur 
bolgan kopgina muammolar yuzaga keladi. Insonlar, odatda, o’z muammolarini 
qanday hal qiladilar? Bazilar o’z intuitsiyasiga tayangan holda echimni topishga 
harakat qiladilar, boshqalari ozga insonlar bilan maslahatlashib, ularning tajribasi 
asosida yoki ilmiy-ommabop adabiyotlarni tahlil qilib, o’z muammolari echimini 
topishga urinadilar, uchinchilari esa bu ishni boshqa shaxslarga yoki tasodifiy 
holatlarga qoldirib, muammo yechimidan umuman uzoqlashishga harakat qiladilar. 
Insonlarning faqat unchalik katta bo’lmagan qismigina oz muammolarini ijodkorlik 
faoliyati metodlari yordamida yechadilar.
Ijodkorlik metodlari o’z oldiga ilmiy kashfiyotlar qilish, yangi mashinalar, 
mexanizmlar, texnologiyalar, rassomchilik sanati asarlari, musiqiy, adabiy asarlar 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
April 2022 / Volume 3 Issue 4
www.openscience.uz
1167

---

yaratish boyicha aniq masalalarlarni oz ichiga oladi. Didaktikada o’quvchilarning 
individual qobiliyatlari hamda tafakkurini rivojlantirish har bir o’quvchining ijodiy 
faolligi bilan bog’liq. Ayniqsa ustalik bilan tuzilgan topshiriqlar ijodiy 
mustaqillikning namoyon bo’lishiga yuqori darajada ko’maklashadi. Bunda 
o’quvchilar topshiriqni tayyor namunalar bo’yicha bajarmasdan, balki bu jarayonga 
qandaydir yangilik qo’shib, qo’yilgan masalani yechishda zamonaviy metodikadan 
foydalanib, o’z mulohazalarini bildirib, o’rganilayotgan hodisadagi o’zlari uchun 
yangi qirralarni ochadilar. Bunday sharoitda o’quvchi bilish faoliyatining yangi 
metodlarini egallaydi. Ijodiy bilish o’rganilayotgan hodisaning yangi qirralarini 
ochishni, bilimlarni kengaytirish va chuqurlashtirishni, o’quv materialini 
o’rganishning yanada mukammal metodlaridan foydalanishni taqozo qiladi. Shu bilan 
bir qatorda ijodkorlik ko’nikmasi taqlid orqali shakllanishini ham alohida qayd qilib 
o’tish lozim. O’quvchilarning takrorlash, taqlid qilish kabi faoliyatlari ijodkorlik 
qobiliyatlarining shakllanishiga ko’maklashadi. O’quvchining ijodkorligi uning taqlid 
qilish uchun egallagan bilim va ko’nikmalariga tayanadi va uning masalalar yyechish, 
topshiriqlarni bajarishdagi mustaqilligida namoyon bo’ladi.
Mustaqil individual ishlarning mustaqillik va ijodiy faollikni oshirishdagi o’rni 
nimalardan iborat?
Talimning sinf-dars shaklini jamoaviy ko’rinishi va o’quvchilar tomonidan 
o’zlashtirishning individual xususiyati o’rtasida qarama-qarshiliklar mavjud. Bu 
qarama-qarshiliklarni yechishga ko’maklashuvchi shartlardan biri o’quvchilarning 
individual mustaqil ishlarini tashkil qilishdir. Individual mustaqil ishlardan maqsad 
o’quvchilar bilimini kengaytirish va chuqurlashtirish, ularning qobiliyat va 
iqtidorlarini rivojlantirish, hamda o’zlari tanlagan muammo va masalalar yuzasidan 
ijodiy ishga yo’naltirishdan iborat. Texnologiya fani mashgulotlari faqat mahsulot 
yaratishdan iborat emas. O’quvchi buyumlar yaratish, narsalar muhitini tashkil qilish 
orqali o’zicha ularga malum funktsional va estetik hususiyatlar beradi, unda 
buyumlarga nisbatan malum bir munosabat shakllanadi va natijada kishilarga, 
jamiyatga va mehnatga munosabati shakllanadi. O’quvchilarning individual 
qobiliyatlari, layoqatlari turlicha bo’lganligi sababli ularning topshiriqni bajarishga 
sarflaydigan vaqt miqdori ham har xil bo’ladi. Bu ayniqsa ijodiy topshiriqlar 
bajarishda yaqqol namoyon bo’ladi. Shunday hollarda topshiriqning modulli bo’lishi 
ilgarilab ketadigan o’quvchiga shu sohadan chuqurroq bilim beradigan, kengroq 
hajmli topshiriq berishga, orqada qoladigan o’quvchiga esa, yengilroq topshiriq 
berishga imkoniyat yaratiladi. Har ikkala holda ham ish jarayonida o’quvchi o’zi 
uchun yangi xususiyatlar kashf etib, estetik zavq oladi. Bu masalaga o’quvchilarning 
individual xususiyatlarini hisobga olib yondashilsa, yaxshi natijalarga erishilishi 
mumkin.
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
April 2022 / Volume 3 Issue 4
www.openscience.uz
1168

---

O’qitishni individuallashtirishdan asosiy maqsad o’quvchilar bilimida yuzakilik 
bo’lishiga yo’l qo’ymaslik, ularning har birining iloji boricha sermahsul mehnatini 
tashkil qilish, qobiliyatlarini kengroq namoyon bo’lishiga erishish kabilardan iborat. 
Talimning hamma bosqichlarida o’quvchilarga individual yondashish, ayniqsa 
bilimlarni nazorat va tahlil qilish jarayonida bunga ko’proq sharoit yaratiladi. Shu 
sababli talim jarayonining amaliy ahamiyatiga ega bo’lishi, o’qituvchilar har bir 
o’quvchining individual xususiyatlarini iloji boricha kengroq etiborga olishi kerak. 
Bu, talim jarayonida o’quvchi o’qituvchining tasir ko’rsatish obekti sifatida emas, 
balki bilim olish jarayonining faol ishtirokchisi bo’lishi zarur, demakdir. Har bir 
o’quvchining individual xususiyatlarini namoyon qilishga ko’maklashadigan 
mustaqil ishlarni to’g’ri tashkil qilish o’qituvchining mahoratiga bevosita bog’liq. 
Mustaqil ishlarda o’quvchilarning individual xususiyatlari yorqin namoyon bo’ladi, 
o’qish jarayonida yo’l qo’yilgan kamchiliklarni to’g’rilash imkoniyati ham katta.
“Texnologiya” darsligi insonlar hayotida muhim o‘rin tutuvchi amaliy mehnat 
faoliyatiga tayyorgarlik ko‘rishda muhim o‘rin tutadi. Voyaga yetib, qaysi kasbni 
egallamang, kim bo‘lmang, “Texnologiya” fanidan olgan bilim va ko‘nikmalaringiz 
Sizga hayotda, albatta, naf keltiradi. “Texnologiya” darslarida materialshunoslik, 
asbob-uskunalar, moslamalar va ulardan foydalanishga oid bilimlarni o‘zlashtirasiz. 
Mahsulot ishlab chiqarish va uy ro‘zg‘or buyumlarini ta’mirlashga oid ko‘nikma va 
malakalarga ega bo‘lasiz. Bu maqolada o’quvchilarning turli materiallarga ishlov 
berish usullarini egallashida kerak bo’ldigan qobiliyatlar va ularni shakllantirishga 
doir jihatlar keltirib o’tilgan. Zero, materiallarga ishlov berish bilan bog‘liq 
umummehnat ko‘nikmalari har bir inson hayotida muhim o‘rin tutadi. 
Jamiyatimizning har bir a’zosining bilim va salohiyatini to‘la ro‘yobga chiqarishga 
qaratilgan bozor munosabatlarining rivojlanib borayotganligi bu ko‘nikmalarning 
zaruratini yanada oshirmoqda. Ijodkorlik - bu yangi g‘oyaga asoslangan moddiy va 
ma’naviy boyliklarni yaratishdir. Ijodiy faoliyat tufayli hayotimiz yanada qulay va 
qiziqarli bo‘lib bormoqda. Sizni o‘rab turgan barcha buyumlar, jihoz va uskunalar 
ijodkor insonlartomonidan yaratilgan texnik vosita va texnologiyalarning mahsuli 
hisoblanadi. Ular mehnati natijasida ulkan samolyotlar, zamonaviy avtomobillar, 
katta imkoniyatlarga ega kompyuterlar va biz uchun qadrli boshqa ne’matlar 
yaratilgan. Siz ham kelajakda voyaga yetib, tanlagan kasbingizni mukammal egallab, 
bu taraqqiyotga o‘z hissangizni qo‘shasiz deb umid qilamiz. Bu vazifalarni 
uddalashingizda muvaffaqiyatlar tilaymiz. Asosiy qism: Texnologiya darslarida 
zamonaviy (innovatsion, pedagogik va axborot) texnologiyalarini qo‘llashning asosiy 
bo'limlari «Texnologiya va dizayn», «Servis xizmati» hamda «Qishloq xo‘jalik 
asoslari» yo‘nalishlari berilgan. Siz ulardan birini to‘liq o‘rganasiz. Shuni e’tiborga 
olish kerakki, «Texnologiya va dizayn» yo‘nalishi uchun darslikda «Elektrotexnika 
ishlari» hamda «Uy-ro‘zg‘or buyumlarini ta’mirlash» nomli boblar berilgan. Bu 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
April 2022 / Volume 3 Issue 4
www.openscience.uz
1169

---

boblarni «Qishloq xo‘jalik asoslari» yo‘nalishlarini o‘rganayotgan o‘quvchilar ham 
o‘rganadilar. Siz mashg‘ulotlar va uyushtiriladigan sayohatlar davomida ko‘plab 
sohalarga oid kasb-hunar turlari bilan tanishasiz. Kelajak hayotingizda shu kabi kasb-
hunarlardan birini egallab, o‘z sohasining mohir ustasi bo‘lib yetishasiz. Bu bilan siz 
jamiyatimiz ravnaqi uchun o‘z hissangizni qo‘shasiz.