«ijtimoiy- gumanitar fanlar» kafedrasi

2. Qobiliyatni ajratib beruvchi testlar va ulardan foydalanish masalalari:

Yoshlami kasb tanlashlarida ulaming qobiliyatlari katta rol o‘ynaydi. Kasbga xos bo‘lgan qobiliyatlami borligi va bolaning o‘zini qiziqishi to‘g‘ri kasb tanlashga, bu tanlagan kasbidan qoniqish hissini tuyishga olib keladi. Qobiliyati bo‘lgan bolalar o‘zlarini kasb tanlashlaridagi imkoniyatlari bilan boshqa bolalarga nisbatan tez o‘z yo‘llarini topa olishlariga olib keladi. Yoshlami o‘zlari uchun qiziqarli va manfaatli bo‘lgan kasblarini tanlashlari uchun ulami qobiliyatlarini test sinovlari orqali tekshirish mumkin bo‘ladi. Psixologik test - bu standartlashtirilgan vazifalar bo‘lib, uni bajarish tekshiriluvchini psixofiziologik va shaxsiy xarakteristikasini o‘lchab beradi. Test - so‘zi inglizchadan olingan bo‘lib, sinab ko‘rish, tekshirish degan ma’noni bildiradi. Demak, testlar orqali insonni barcha hayotiy jarayonlarini sinab ko‘rish mumkin bo‘ladi. Insonlami diagnostika qilish ulami qobiliyatlarini sinash qadimda mavjudbo‘lgan. Deylik, qadimgi Xitoyda eramizgacha 2200-yil aw al davlat ishlarida ishlamoqchi bo‘lgan odamlami qobiliyatlarini sinash usullari bo‘lgan. Har uch yilda mansabdorlar imtihon qilinib ulami oltita san’at turlari bo‘yicha sinalgan.Bular musiqa, kamondan otish,otda yurish, yozish, hisoblash,an’ana va urf - odatlami bilishlaridan 256 iborat boigan. Davlat tizimi uchun bu imtihon katta ahamiyat kasb etgan. Bunda sinalayotganlami qobiliyatliroqlari, bilimdonlari,davlat hokimiyatiga yaxshi munosabatda bo‘lganlari tanlab olingan. Bu kabi testlardan o‘tkazish bilan bog‘liq bo‘lgan voqealar ko‘pgina xalqlarda sodir bo‘lib turgan. Angiliyalik biolog Frensis Galton bir qator testlami yaratib, bunda insonni ko‘rish qobiliyatini, eshitish qobiliyatini, muskullami kuchini bilishga qaratilgan va boshqa sensomator vazifalami o‘rgandi. Galton sensor farqlami o‘rganuvchi testlar bu insonni intellektini ko‘rsatadi deb hisoblagan edi. Amerikalik psixolog Djems Kettel og‘riqni his etish, xotiradagi va boshqa psixologik jarayonlardagi farqlanishlami o‘rgandi. Kettelga birinchi marotaba testlarga qo‘yiladigan talablar tegishli bo‘lib, u hamma tekshiriluvchilarga bir xil sharoit yaratishni, test o‘tkazishni vaqtini cheklashni, tomoshabinlarni bo‘lmasligini, statistik metodlar asosida natijalami ishlashni kiritish taalluqlidir. Hozirgi zamon testiga fransuz olimi Alfred Bine katta hissa qo‘shib inson tafakkurini testda tekshirishni olib kirdi. T. Simon bilan birgalikda u insonni tushunchalariga, hukm va xulosalariga tegishli bo‘lgan testlami ishlab chiqdi. 0 ‘tgan asming 30 - yillarida hisoblash mashinasi yaratilib test natijalarini obyektiv hisoblashga imkoniyatlar yaratdi. Hozirda testlami juda ko'plab ko‘rinishlari mavjud.Bular : 1. Predmetli testlar - intellektual shaxsiy va shaxslararo testlarga bo‘linadi. 2. Testlarda topshiriqlardan foydalanishning alohida xususiyatlari bo‘yicha amaliy obrazli va so‘z testlariga bo‘linadi. 3. Test materiallarining tasnifi bo‘yicha sinaluvchiga talablar, blankali va apparaturali testlar. 4. Obyekt bo‘yicha baholash - protsessual testlar yutuqqa erishish testi, holat va xususiyatlar testi. 257 Intellektual testlar shaxsni aqliy faoliyati rivojlanganlik darajasi va ulami alohida bilish jarayonlarini (idrok, diqqat, hayol, xotira,nutq) baholashda qo‘llaniladi.