Ijtimoiy antropologiya

 
Munozara uchun savollar. 
1. Oila nima? 
2. Nikox turlari? 
3. Zamonaviy oila? 
Adabiyotlar. 
1. 
Belik A.A. Kulturnaya(sotsialnaya)antropologiya. – M., 2009. 
2. 
Madaniy va ma’rifiy ishlar. Lug’at. T., 1996. 
3. Ashirov.A. O’zbek xalqining qadimiy e’tiqod va marosimlari. – 
Toshkent ., 2007. 
4. Teylor E. Pervobo’tnaya kultura. M., 1999 
5. Kulturologiya. XX vek: antologiya. Filosofiya i sotsiologiya kulturo’. 
– M.: INION,1994
6. Girtts K. Interpretatsiya kultur. – M.:2004. 
Elektron resurslar. 
http:G’G’www.isea.ruG’russianG’structureG’acadG’philG’kursG’phil04.htm  
 http:G’G’scvr.sarnode.ruG’eduG’distG’socio_workG’market.html  
 http:G’G’www.cep.tomsk.ruG’sir1.html  
 http:G’G’www.sinor.ruG’~rangerG’Socis.html  
 
 
11-mavzu: Sotsial makon va urbanizatsiya (2 soat) 
Reja: 
1. 
Virtual reallik inson sotsiomadaniy hayotining shakli sifatida.
2. 
Sinergetika inson virtual olamlarining rivojlanish energiyasi 
xaqida.
3. 
Tafakkur virtuallashuvning asosiy faktori sifatida. Internet 
tarmoqlaridagi ko‘payib borayotgan virtual olamlarning insonga pozitiv va 
negativ ta’sirlari. 
4. 
Axborotlashgan jamiyat nazarnyasi (M.Kastel’s, E.Toffler, 
D.Bell). 
Urbanizatsiya (frans. urbanisation, ing . urbanization, lot. urbanus — 
shaharga mansub, urbs — shahar) — jamiyat hayotida shaharlar rolining ortib 
borishi; ishlab chiqaruvchi kuchlarning joylashuvi, aholining ijtimoiy, 
demografik tarkibi, turmush tarzi va madaniyatidagi oʻzgarishlar bilan bogʻliq. 
U. — tarixiy rivojlanish asosida shakllangan jamiyat bosqichlari va hududiy 
mehnat taqsimoti natijasida sodir boʻlgan koʻp qirrali geografik, ijtimoiy-
iqtisodiy va demografik jarayondir. U.ning torroq doiradagi demografikstatistik 
tushunchasi dunyoda, alohida hududlarda, mamlakatlarda shaharlarning 
(ayniqsa, katta shaharlarning) va shahar aholisi salmogʻining koʻpayib borishini 
anglatadi. Dastlabki shaharlar mil. av. 3—1ming yilliklarda Misrda, 
Mesopotamiya, Suriya, Hindiston, Kichik Osiyo, Xitoy, Hindixitoy, shuningdek, 
Yevropa va Afrikaning Oʻrta dengiz sohillarida vujudga kelgan. Yunonrim 
dunyosida esa Rim va Karfagen sh.larining mavqei yuqori boʻlgan. Oʻrta asrlar 

---

va Uygʻonish davrida kapitalistik i.ch. unsurlari shakllana boshladi. Bu jarayon 
shaharlarda aholi sonining oʻsib borishiga, konsentratsiyalashuviga olib keldi. 
Iqtisodiy rivojlangan davlatlarda yirik shaharlar paydo boʻla boshladi. 
U.jarayonining rivojlanishi shaharlarning oʻsishi va shahar axrlisining 
shakllanishi, shahar aholisining tabiiy oʻsishi, shahar atrofi hududlarining 
maʼmuriy jihatdan shaharga qoʻshilib borishi, qishloq aholi manzilgohlarining 
shahar maqomini olishi bilan bogʻliqdir. Shaharlarning oʻsishida shahar atrofi 
zonalarida shahar turmush tarzining shakllanib borishi, yaʼni U. jarayonining 
kuchayishi ham ahamiyatlidir. Katta shahar atrofida kichik shaharlar paydo 
boʻlib, katta shaharlarga qoʻshilib boradi va shaharlar aglomeratsiyassh hosil 
boʻladi. Rivojlangan mamlakatlarda aglomeratsiya jarayoni avj olgan, alohida 
aglomeratsiyalarning qoʻshilib ketishi natijasida megapolislar vujudga 
kelmoqda. U.ning asosiy koʻrsatkichi shaharliklar sonining oʻsishi va jami aholi 
tarkibida shahar aholisi salmogʻining ortib borishidir. 20-asrning oxiri va 21-asr 
boshlarida dunyoda shahar turmush tarzining qishloq joylariga tarqalishi, yaʼin 
U. jarayoni kuzatilmoqda. Bu esa shahar aholisi salmogʻining ortib borishiga 
olib kelmokda. 1950 y. dunyo aholisining 28,9% shaharlarda yashagan. 1960 y. 
bu koʻrsatkich 33,9% ni, 1970 y. 37,4%, 1980 y. 41,1%, 1990 y. 45,8% va 2000 
y. 51,2% ni tashkil etdi. Shahar aholisining salmogʻi rivojlangan mamlakatlarda 
ancha yuqori (2000 yilda AQSH, Buyuk Britaniya, Yaponiya, Shvetsiyada 75% 
va Germaniyada 94%, Rossiyada 73% boʻlgan). Osiyo va Afrikadagi 
rivojlanayotgan mamlakatlarda U. jarayoni dunyoning oʻrtacha koʻrsatkichidan 
ancha past. 2000 yilda shahar aholisining salmogʻi Afgʻoniston va Efiopiyada 
11 — 14% ni, Miyer va Turkiyada 45% ni tashkil etdi. U.ning hozirgi 
bosqichida katta shaharlarda aholi konsentratsiyalashuvining oʻsishi 
kuzatilmoqda. Bu jarayonda millioner (1 mln. va undan ortiq aholi yashaydigan) 
shaharlar alohida oʻrin egallaydi. 1900 yilda dunyo boʻyicha millioner shaharlar 
soni oʻnta boʻlgan boʻlsa, 21-asrga kelib bu koʻrsatkich 200 dan oshdi. Dunyoda 
aholisi 10 mln.dan ortiq yirik shaharlar [Mexiko (25 mln.), Tokio (20 mln.), 
Seul (13 mln.), Pekin (11 mln.), Parij, Qohira, BuenosAyres va London (10 
mln.)] mavjud. Oʻzbekistonda U. jarayoni oʻz tarixiy rivojlanish bosqichlariga 
ega. Uning rivojlanishi oʻlkaning ijtimoiyiqtisodiy rivojlanishi va demografik 
xususiyatlari bilan bogʻliq. Oʻzbekistonda eng qad. shaharlar bilan birga 20-
asrning 2yarmida vujudga kelgan shaharlar xam mavjud. 1913—80 yillarda 
Oʻzbekiston shaharlari soni va shahar aholisi salmogʻi oʻsdi. Oʻzbekistonda 120 
ta shahar boʻlib, ularda 8249,3 ming kishi yashaydi (2003). Ularning 38 tasida 
aholi soni 20 minggacha boʻlgan kichikroq shaharlar, 65 tasi 20 mingdan 100 
minggacha boʻlgan oʻrta shaharlar, 16 tasi aholisi 100 mingdan 500 minggacha 
boʻlgan yirik shaharlar va Toshkent millioner shahardir. 19-asrning oxiridan 
boshlab Oʻzbekistonda U. jarayoni rivojlanib kelmokda. Oʻzbekistonda keyingi 
yillarda U. koʻlamiga, asosan, shahar aholisining tabiiy oʻsish jarayoni kamayib 
borishi taʼsir etmokda. 1991 y. Oʻzbekistonda har 1000 aholiga nisbatan tabiiy 
oʻsish 19,9 kishini tashkil etgan boʻlsa, 2002 yilda bu koʻrsatkich 10,8 kishini 
tashkil etdi. 

---

yigirma yillik ijtimoiy o'zgarish jamiyatni o'zgartirdi: yoting yangi ijtimoiy 
tabaqalanish sodir bo'ldi; hokimiyat alyanslari paydo bo'ldi oligarxik qatlamlar 
ushbu 
alyanslar 
intelidan 
chiqarildi 
ziyolilar, 
boshqaruv 
tizimining 
byurokratizatsiyasining kuchayishi, gullab-yashnashi poraxo'rlik eriyapti. 
Mamlakat ham o'rta sinfni shakllantirmoqda mamlakatda qolishni istagan holda, 
barqarorlashgan massa yomon moslashadi past va o'rta malakali qatlamlar 
joylashgan nafaqaxo'rlar omon qolish arafasida, jamiyatda ichki tajovuz 
kuchaymoqda, sotsializatsiya jarayonida oila funktsiyalari va ta'lim tizimlarini 
buzdi yoshlar. Va nihoyat, ziddiyatlarning butun spektri Sovet davrida o'zingiz 
uchun hatto qiyin bo'lgan turmush tarzi topshirish Va bularning barchasi 
nisbatan qisqa vaqt ichida sodir bo'ldi. vaqt jamiyatda keskin tanglikni keltirib 
chiqaradigan vaqt ba'zan turli xil noroziliklarga to'kiladi, lekin ko'pincha 
to'planib boradi ichkariga kirib, har kuni barqarorlik haqida noaniqliklar keltirib 
chiqaradi hayot va doimiy tahdid hissi. Buni qanday o'rganish mumkin 
jamiyatning holati? Alohida nazariyalar bu erda ishlatilishi mumkin. ammo ular 
ushbu muammolarni har tomonlama ko'rib chiqishga imkon bermaydilar va 
Natijada, bu sabab bo'lgan ob'ektiv sabablarga qarang holati. Ushbu muammoni 
metodologik va uslubiy echish, mening fikrimcha, siz zamonaviy narsalarga 
murojaat qilishingiz mumkin 
ijtimoiy makonning gumanitar bilimlari nazariyalari.