Ijtimoiy fanlar fakulteti fuqorolik jamiyati va huquq kafedrasi I kurs magistri

I.3. Huquqiy madaniyat tushunchasining tarkibi va turlari.
Huquqiy madaniyat: tushunchasi, tuzilishi, turlari, funktsiyalari. Qonun ustuvorligining asosiy belgilari
Huquqiy madaniyat – 1) huquqiy ustuvorlik tarkibiy qismlari, ularning haqiqiy faoliyatida, ma’lum bir jamoaning huquq, uning amalga oshirilishi, faoliyati haqidagi g’oyalari majmui. Davlat idoralari, amaldorlar; 2) yuridik ongga asoslangan shaxsning huquq sohasidagi xatti -harakatlariga sezilgan ehtiyoj va ichki ehtiyoj sifatida moddiylashtirilgan fikrlar, hislar, idroklar majmui.
Jamiyatning huquqiy madaniyati huquq sohasida yaratilgan barcha qadriyatlarni o’z ichiga oladi, shu jumladan aniq qonunlar, mukammal qonunchilik texnikasi, rivojlangan yuridik fan, yuqori darajada tashkil etilgan. Yuridik amaliyot va sohadagi boshqa sifat yutuqlari yuridik faoliyat
Shaxsning huquqiy madaniyati yuqori darajadagi huquqiy ong va malakalarni sifatli o’zlashtirishni o’z ichiga oladi qonuniy xatti -harakatlar, ta’lim bilan chambarchas bog’liq va huquqiy ongga bog’liq.
Huquqiy madaniyat mazmuniga quyidagilar kiradi: huquqni bilish, huquqqa munosabat, qonunga (qonunga) rioya qilish odati, yuridik faoliyat.
Huquqiy madaniyat tarkibiga quyidagilar kiradi: huquqiy ong madaniyati, yuridik xulq -atvor; qonun chiqaruvchi, sud va huquqni muhofaza qilish organlarining ishlash madaniyati.
Huquqiy ong madaniyati – bu to’g’ri va ruxsat etilganlarni noto’g’ri va qabul qilib bo’lmaydiganlardan ajratish imkonini beradigan huquqiy sezgi; huquqiy bilim, e’tiqod va e’tiqod.
Huquqiy xulq -atvor madaniyati – bu yuridik yo’nalishlarning mavjudligi, yuridik faoliyatning ma’lum bir tabiati va darajasi, buning natijasida inson huquqiy bilim, ko’nikma va malakalarni egallaydi va rivojlantiradi.
Qonunchilik va huquqni muhofaza qilish tizimlarining huquqiy madaniyati qonun ijodkorligi, huquqni qo’llash va sud faoliyati davlat organlari va mansabdor shaxslar.
Huquqiy madaniyat turlari: jamiyatning huquqiy madaniyati; shaxsning huquqiy madaniyati; ijtimoiy jamoalarning (etnoslar, millatlar, xalqlar) huquqiy madaniyati.
Huquqiy madaniyat darajalari: kundalik, professional va ta’limiy.
Oddiy daraja – tizimli huquqiy bilim va yuridik tajribaning yo’qligi bilan tavsiflanadi; ular qonuniy hodisalar bilan aloqa qilganda, odamlar hayotining kundalik doirasi bilan cheklangan. Kundalik huquqiy madaniyatning o’ziga xos xususiyati shundaki, u nazariy umumlashmalar darajasiga ko’tarilmasdan, o’zini sog’lom fikrlash bosqichida namoyon qiladi, odamlar kundalik hayotida faol foydalanadilar. Qonuniy majburiyatlar, sub’ektiv huquqlardan foydalanish.
Professional daraja – amaliyotchi advokatlar: sudyalar, advokatlar, huquqni muhofaza qilish organlari xodimlari orasida rivojlanadi. Ular huquqiy muammolar, maqsadlar, maqsadlar, shuningdek, professional xulq -atvorni yuqori darajada bilish va tushunish bilan tavsiflanadi.
Doktrinal daraja – uning alohida sohalariga emas, balki huquqiy tartibga solishning butun mexanizmini bilishga tayanadi. Nazariy darajadagi huquqiy madaniyat faylasuflar, sotsiologlar, siyosatshunoslar, huquqshunoslarning birgalikdagi sa’y -harakatlari bilan rivojlanadi va huquqning mafkuraviy -nazariy manbai hisoblanadi. Doktrinaviy huquqiy madaniyat – bu zarur shart(vositasi) qonunchilikni takomillashtirish, fanni rivojlantirish va yuridik kadrlar tayyorlash.
Huquqiy madaniyatning funktsiyalari:
- kognitiv – o’tgan davrlarning huquqiy merosi va mahalliy va xorijiy huquq yutuqlarining rivojlanishi. Bu funktsiya shakllanish bilan chambarchas bog’liq qonun ustuvorligi va rivojlanish fuqarolik jamiyati;
- tartibga soluvchi – huquq tizimining barcha elementlarining samarali ishlashini ta’minlash va barqaror huquqiy tartibni yaratishga qaratilgan. Huquqiy madaniyat huquqiy me’yorlarga rioya qilishni ta’minlaydi va shu bilan ijtimoiy munosabatlarga tartib keltiradi. Tartibga solish funktsiyasi huquqiy va boshqa ijtimoiy normalar orqali amalga oshiriladi;
- kommunikativ – ijtimoiy, guruhiy va shaxsiy manfaatlarni muvofiqlashtirishga hissa qo’shadi, odamlarning ijtimoiy birligini ta’minlaydi, huquqiy muloqotda, ta’lim olish jarayonida, ommaviy axborot vositalari, adabiyot va boshqa san’at turlarining vositachiligida amalga oshiriladi.
- bashoratli – qonun ijodkorligi va qonun ijrosining rivojlanish tendentsiyalarini, qonun ustuvorligini, qonuniylik va huquq tartibotini mustahkamlash muammolarini, aholining huquqiy faolligini va huquq tizimidagi boshqa o’zgarishlarni qamrab oladi.
- qiymat -me’yoriy – harakat qiluvchi shaxslar ongida va inson harakatlari, ijtimoiy institutlarda aks ettirilgan, qiymat ahamiyatiga ega bo’lgan turli faktlarda namoyon bo’ladi. Shu asosda, huquqiy tartibga solish, jamiyatning huquqiy madaniyatining boshqa tarkibiy qismlari baholash ob’ektlari hisoblanadi. Bu erda biz huquqdagi qadriyatlar va huquqning o’zi qadriyatlar haqida gapirayapmiz. Bu funktsiya, shuningdek, shaxsning xulq -atvorining natijasi va maqsadiga, uning atrofidagi huquqiy voqelikni, xulq -atvor me’yorlari va shakllariga o’zgarishga qaratilgan baholash munosabatini o’rganishda namoyon bo’ladi. Qoidalarda belgilangan huquqlar.
Huquqiy madaniyat-bu shaxs va jamiyatning yuqori sifatli huquqiy holati, yuridik tafakkur, yuridik texnika va amaliyot yutuqlarini o’zida mujassam etgan, uning haqiqiy faoliyatida huquqiy faoliyatning barcha ijobiy komponentlari majmui.
Huquqiy madaniyat darajasi:

1. 
   Shaxsning huquqiy madaniyati – bu shaxsning rivojlanish darajasi va xususiyatini aks ettiradi, bu uning faoliyati qonuniylik darajasida namoyon bo’ladi. O’z ichiga oladi: - insonning adolat tuyg’usi; - qonuniy, qonunga bo’ysunish odati; - shaxsning yuridik faoliyati, ya’ni undan samarali foydalanish qobiliyati qonuniy vositalar maqsadlaringizga erishish uchun. Ko’rinishlarga misollar: Konstitutsiyani bilish, inson va fuqaroning asosiy huquqlari, erkinliklari va burchlari. Qonunni hurmat qilish. Huquqiy me’yorlarning ko’rsatmalariga muvofiq o’z xatti -harakatlarini qurish istagi. Huquqbuzarlikni to’xtatishga tayyorlik va boshqalar.
   

2. 
   Jamiyatning huquqiy madaniyati – inson huquqlari va erkinliklari, shaxsning xavfsizligi ta’minlanishini aks ettiradi, uning kafolati hisoblanadi. Huquqiy himoya va fuqarolik ishtiroki. Huquqiy madaniyatdan iborat alohida fuqarolar... Ko’rinishlarga misollar: konstitutsiyaviy tuzumning daxlsizligi. Qonun ustuvorligini tan olish. Demokratik huquqiy institutlarga, inson va fuqaro huquq va erkinliklariga hurmat. Qonunchilikning izchilligi va mavjudligi. Qonun ustuvorligiga qat’iy va qat’iy rioya qilish va boshqalar.
   

Huquqiy madaniyatning eng muhim elementi – jamiyatdagi huquqiy ong darajasi.

Huquqiy ong (huquqiy ong) – odamlarning amaldagi yoki xohlagan qonunga munosabatini ifodalovchi g’oyalar, idroklar, hislar majmui.

Huquqiy ongning bir necha darajalari va turlarini ajratish odat tusiga kiradi.

Huquqiy xabardorlik darajasi:

Oddiy (empirik): maxsus huquq bilimiga ega bo’lmagan oddiy odamning huquqiy ongi darajasi.

Kasb: yurisprudensiyada chuqur bilimlarni o’zlashtirgan advokatlarning huquqiy ongi.

Ilmiy (nazariy): huquqni chuqur nazariy darajada tahlil qiladigan yuridik olimlarga xos.

XULOSA
Huquqiy madaniyat insonning tashqi dunyo va odamlar bilan munosabatlarini “normallashtirish” xususiyatiga asoslangan. Tor ma’noda Bu odamlar yoki ularning tashkilotlari o’rtasidagi ijtimoiy o’zaro ta’sir jarayonida shakllangan, davlat tomonidan majburiy va himoyalangan qat’iy normalar bilan tartibga solinadigan munosabatlar tizimi. Keng ma’noda- bu shaxsning mehnat, muloqot, xulq -atvori, shuningdek, jamiyatning moddiy va ma’naviy qadriyatlariga munosabati jarayonida amalga oshiriladigan huquqiy bilimlari, e’tiqodi va munosabatlari majmui.
Huquqiy madaniyatning ixtisoslashgan darajasi qonun, huquqshunoslik, jamoat tartibini himoya qilish tizimi va huquqiy munosabatlarni tartibga solish tizimi, oddiy -, axloqiy ,. Insonning jamiyatda yashashi uchun zarurdir. Ular, siyosat singari, davlat, ijtimoiy guruhlar va shaxslar o’rtasidagi munosabatlarni tartibga soladilar, shuning uchun ularning ta’siri jamiyat hayotining barcha muhim sohalariga tarqaladi. Huquq madaniyati shular jumlasidan elementlar qonun sifatida, huquqiy ong, huquqiy munosabatlar, qonuniylik va tartib, qonun chiqaruvchi, huquqni muhofaza qilish va jamiyatda huquqning ishlashi sohasidagi boshqa faoliyat sifatida va ijtimoiy institutlarning keng tizimiga ega – qonun chiqaruvchi organlar, sudlar, prokurorlar, politsiya, jazoni ijro etish muassasalari.
Qonun odatdan kelib chiqadi, axloq va din bilan chambarchas bog’liq. Turli davrlarda huquqiy madaniyatning har xil shakllari bo’lgan. Zamonaviy huquqiy madaniyat tenglik, erkinlik va adolat tamoyillariga asoslanadi. Shunday qilib, barcha odamlarni bitta ijtimoiy o’lchov bilan o’lchash, ularning huquq va majburiyatlarini muvozanatli birlashtirish talablari paydo bo’ladi. Shu bilan birga, o’zboshimchalik va qasddan istisno qilinadi, garchi har bir kishi o’z xohish -irodasini erkin ifoda etish va o’z xulq -atvorini izlash huquqiga ega. Bu sizning erkinligingizni boshqa odamlar erkinligini tan olish bilan bog’laganingizda mumkin.