Ijtimoiy fanlar fakulteti

XULOSA

Iroda – shaxsning harakatini ifodalaydigan ruxiy jarayon. Mustaqillik -
o’zining asosli fikriga ega bo’lish.
Chidam – shaxsning yuqori darajadagi irodaliligi. Qat’iyat – uz qarorlarida sobikkadam bo’lish. Abuliya-irodasizlikning yuqori ko’rinishi. Maqsad- shaxsni biror sohaga undovchi xolat. Natija-harakat tufayli erishilgan yutuk.
Irodaning shakllanishi birinchi navbatda ota-onaga bog‘liq. Bolada ongli intizomni shakllantirish tarbiyaning muhim shartlaridan biridir. Irodaviy fazilatlarni rivojlantirish intizomning zaruriy sharti bo‘lib, u xulq-atvor qoidalariga rioya qilish zarurligini tushunishga yordam beradi, shuningdek, o‘z xohishistaklarini tartibga soladi.
Irodaviy sifatlarni tarbiyalashda maktab muhim o‘rin tutadi. U bolaga bir qator talablarni qo‘yadi, ularsiz maktabda o‘qish mumkin emas, u bolaning intizomini shakllantiradi.
O‘qituvchi bolaning irodaviy fazilatlari, shuningdek, turli xil xususiyatlarning shakllanishiga bevosita ta’sir qiladi. Bolalar ko‘pincha o‘qituvchining xatti-harakatlariga taqlid qilishga intiladi.
Bolaning jismoniy tarbiyasi bolaning irodasini rivojlantirishga birdek muhim ta’sir ko‘rsatadi. Kattaroq yoshda irodaviy fazilatlarning shakllanishi to‘xtamaydi. Ular mehnat faoliyatida eng yuqori rivojlanishga erishadilar.
Irodaviy tartibga solishning rivojlanishi bir necha yo‘nalishda sodir bo‘ladi:

1. 
   Ixtiyorsiz psixik jarayonlarni ixtiyoriy jarayonlarga aylantirish.
   
2. 
   Xulq-atvor ustidan nazoratni qo‘lga kiritish.
   
3. 
   Irodaviy sifatlarni rivojlantirish.
   

Bu jarayonlarning barchasi bola nutqni o‘zlashtira boshlagan paytdan boshlanadi.
Ushbu sohalarning har birida ixtiyoriy tartibga solishning rivojlanishiga hissa qo‘shadigan o‘ziga xos transformatsiyalar sodir bo‘ladi. Masalan, iroda kognitiv jarayon sifatida birinchi navbatda tashqi nutqni tartibga solish shakli sifatida ishlaydi, keyin esa nutq ichidagi jarayonning shakli sifatida ishlaydi. Xulqatvorda dastlab ixtiyoriy nazorat faqat alohida qismlarning ixtiyoriy harakatlariga taalluqlidir, keyin esa u harakatlarning murakkab majmuasiga aylanadi.
Rivojlanishda birlamchi sifatlardan tizimli sifatlarga o‘tish sodir bo‘ladi.
Bundan tashqari, inson ongli ravishda o‘z oldiga erishish qiyin bo‘lgan maqsadlar va ixtiyoriy harakatlarni talab qiladigan vazifalarni qo‘ysa, irodaviy fazilatlarni rivojlantirishning yana bir yo‘nalishi mavjud.
Bolalarda xulq-atvorni ixtiyoriy tartibga solishning rivojlanishi intellektual daraja, shaxsiy va motivatsion aks ettirishning namoyon bo‘lishi bilan ham bog‘liq. Shu munosabat bilan umumiy psixologik rivojlanishga e’tibor bermasdan, irodani tarbiyalash maqsadga muvofiq emas.
Bolalarda irodaviy fazilatlarni rivojlantirishda maktabgacha yoshdagi faoliyatning etakchi turi sifatida o‘yin alohida rol o‘ynaydi. Har xil turdagi o‘yinlar irodaviy fazilatlarni rivojlantirishga o‘ziga xos hissa qo‘shadi. Mavzu o‘yinlari o‘zboshimchalik bilan tartibga solishning rivojlanishiga yordam beradi. Syujetli rolli o‘yinlar bolada zarur bo‘lgan kuchli irodali fazilatlarni o‘rnatadi. Kollektiv o‘yinlar harakatlarni o‘z-o‘zini tartibga solishni kuchaytiradi. Doktrina kognitiv jarayonlarni o‘zboshimchalik bilan o‘z-o‘zini tartibga solishni rivojlantirishga eng katta hissa qo‘shadi.