Ijtimoiy-iqtisodiy tizimiar ijtimoiy-iqtisodiy izim belgilari

partnyorlik aloqalarini o‘matadilar. Davlat iqtisodiyotda faol
ishtirok etadi. Bular bozor tizimida sifatli o‘zgarish yuz berganini
bildiradi. Bu bozor tizimi davr talabiga moslashib olganining va shu
sababli barqaror iqtisodiy o‘sish va xalq farovonligini oshirishga
erishilganligining dalolatidir.
4.4. Bozor iqtisodiyotiga o‘tish
Bozor iqtisodiyoti umumbashariy tizim bo‘lganidan hamma
mamlakatlar shu yoidan boradi. Ammo bir yerda bu iqtisodiyot
shakllanib ulgurgan va o‘zining yuqori darajasiga chiqqan bo‘lsa,
boshqa yerda u endigina shakllana boshlagan. Bozor iqtisodiyotiga
o‘tish umuminsoniy jarayon hisoblanadi, lekin bu har xil kechadi.
Bu o‘tish jarayonining uch yo‘li mavjud: klassik yo‘l, mustamlaka va
yarim mustamlaka tavsifidagi iqtisodiyotdan bozor iqgisodiyotiga
o‘tish yo‘li, rejali tizimdan bozor iqtisodiyotiga o‘tish yo‘li.
Bularning har birini ko‘rib chiqamiz:
1. Klassik yo‘l — bu yo‘ldan G ‘arbiy Yevropa mamlakatlari,
AQSh va Yaponiya kabi mamlakatlar borgan. Bu yo‘lda bozor
munosabatlarining qaror topishi sekin-asta boradi va uzoq, deyarli
300 yil davom etgan (XVI—XIX asrlar). Bu tabiiy-tarixiy jarayon
bo‘lgan. Tabiatda bo‘lgani kabi iqtisodiyotdagi o‘zgarishlar o‘z holi-
cha yuz bergan, uni tashqaridan turib tezlatish yoki sekinlashtirish
yuz bermagan. Bozorga o‘tish evolutsion (sekin-asta) va ko'p
bosqichli taraqqiyot shakliga kirgan, bunda davlat faol ishtirok
etmagan. Bozor iqtisodiyotiga xos belgilar an’anaviy iqtisodiyot
bag‘rida paydo bo‘ladi va kengayib boradi. Dastlab, mayda tovar
xo‘jaligi paydo bo‘ladi, so‘ngra u qo‘l mehnatiga tayangan, ammo
yirik xo‘jalikka aylanadi, nihoyat mashinalashgan yirik tovar ishlab
chiqarishga o‘tiladi. Dastlab, an’anaviy tizimdan asov bozor
iqtisodiyotiga, so‘ngra esa sivilizatsiyalashgan bozor iqtisodiyotiga
kirib boriladi.
2. Mustamlakachilikdan ozod boMgan mamlakatlar yo‘li — bu
yo‘ldan XX asming 60-yillaridan boshlab ko‘pchilik, ozod bo‘lgan
Osiyo, Afrika va Lotin Amerikasi mamlakatlari borgan. Bu yo‘lning
muhim belgisi birinchidan, an’anaviy iqtisodiyotdan bozor
iqtisodiyotiga jadal o‘tilishi, ikkinchidan, mustamlakachilik davrida
yaratilgan xorij sektori tusidagi bozor munosabatlaridan milliy-
lashgan sektordagi, mustaqil tusdagi bozor munosabatlariga o‘ti-
lishidir. Agar ilgarilari bozor aloqalari qaramlik sharoitida keehsa,
so’ngra milliy mustaqillik sharoitida yuz beradi, ya’ni ular horijiy
manfaatiga emas, balki milliy manfaatlarga xizmat qiladi. Bu yerda
bozor iqtisodiyotiga xos belgilar xo‘jalik turlarining transforma-
tsiyasi orqali yuz beradi. Birinchidan, azaliy natural xo‘jalik bozor
doirasiga tortilib, tovar xo‘jaligiga aylanadi va undan bozor
iqtisodiyoti belgilari o‘sib chiqadi; ikkinchidan, kam rivojlangan,
lekin real mavjud yirik xo‘jalik bozor iqtisodiyoti tomon yuz tutadi;
uchinchidan, xorijiy kapital yaratgan xo‘jalik, ya’ni ishlab chiqa-
rishning xorijiy sektori zaminida bozor iqtisodiyoti rivoj topadi. Bu
yo‘lning muhim belgisi shuki, bu yerda bozor munosabatlarining
rivojiga xos bosqiclilaming hammasidan o‘tilmaydi, ulaming ayrim-
lari chetda qoldiriladi. Bu yerda qo‘l mehnatiga asoslangan, lekin
yollanma mehnatni taqozo etuvchi ishlab chiqarish bosqichini
chetlab, yirik mashinalashgan va bozomi mo‘ljallagan ishlab chi-
qarishga o‘tiladi. Bozor munosabatlari iqtisodiy qoloqlik vaziyatida
tashkil topadi, shu boisdan ulaming vujudga kelishida chet el
yordami muhim o‘rin tutadi, chet elda to‘plangan tarixiy tajribadan
foydalanish imkoni mavjud bo‘ladi. Bu esa bozor iqtisodiyotiga
o‘tish jarayonini tezlashtiradi. Chet el yordami va tajribasi bozor
iqtisodiyoti tomon yo‘lning nisbatan kam mashaqqatli va qisqa
bo‘lishini ta’minlaydi.
3. Totalitar rejali tizimdan bozor iqtisodiyotiga o‘tish yo‘li. Bu
bozor iqtisodiyotiga o‘tishning eng so‘nggi yo‘li bo‘hb, bu yo‘ldan
sobiq sotsialistik mamlakatlar va respublikalar (bular 32 ta davlat)
boradi, ular yosh mustaqil davlatlami tashkil etadi. Bu yo‘l rejali
tizimdan bozor iqtisodiyotiga qaytish yo‘lidir, bu bilan u boshqa
yo‘llardan farqlanadi. Bunda ilgari zo‘rlik bilan tugatilgan bozor
iqtisodiyotiga qaytadan o‘tiladi. Bu yo‘lda rejali tizimdan merosga
qolgan moddiy bazaga va tugatilib ulgurilmagan bozor aloqalariga,
boshqa mamlakatlar to‘plagan tarixiy tajribaga tayaniladi. Bozor va
rejali tizim tabiatan har xil bolganidan rejali tizim bag‘rida bozor
munosabatlari qisman yashirin saqlansada, ular yangidan hosil
bolmaydi. Shu sababh rejali tizimni tugatish orqali bozor iqtisodiyoti
shakllanadi. Bunga bozor islohotlari orqali, davlatning bevosita
ishtiroki bilan erishiladi.
Bozor islohotlari xalq ishtirokida, lekin davlat tomonidan ishlab
chiqilgan bozor munosabatlarini shakllantirishga qaratilgan
chora-tadbirlaming amalga oshirilishidir. Islohotlardan oldin bozor
iqtisodiyotiga o‘tishning konsepsiyasi, ya’ni nazariy modeli
yaratiladi. Shu konsepsiyada yangi iqtisodiyotga o‘tishning umumiy
jihatlari va milliy xususiyatlari nazarda tutiladi, islohotning asosiy
yo‘nalishlari belgilanadi. Konsepsiyaga tayangan holda bozor islo
hotini ta’minlovchi yuridik qonunlar majmuasi yaratilib, ular
hayotga joriy etiladi. Islohotlar kompleks xarakterda boMadi, ular
iqtisodiyotning hamma sohalarida o‘tkaziladi, bir soha isloh etilib,
boshqasi eskichasiga qolsa, bozor munosabatlari shakllana olmaydi,
binobarin, islohotlar samarali bo‘lmaydi. Gap shundaki, bozor
iqtisodiyotining har bir bo‘linmasi yoki unsuri boshqasi bilan
bog‘langan, biri bo‘lmasa boshqasi amal qila olmaydi. Bu tizim
minglab firmalar, xo‘jaliklar, millionlab kishilar faoliyatining uzviy
bog‘lanishini bildiradi. Iqtisodiyotdagi yaxlitlikning o‘zi unga
taalluqli islohotlami xalq xo‘jaligining hamma jabhalarida o‘tkazi-
lishini talab qiladi. Bas shunday ekan, islohotlar chala-chulpa,
yarim yo‘lda qoladigan bo‘lishi mumkin emas.
Islohotlar kundalik joriy iqtisodiy muammolami yechish bilan
cheklanib qolmay, strategik ya’ni uzoq istiqboldagi maqsadlarni
mo‘ljallaydi.
Ulaming pirovard maqsadi erkin demokratik iqtisodiyotni yara-
tish va unga tayangan holda xalqqa yaxshi turmush sharoitini yaratib
berishdir.
Bozor islohotlarining asosiy yo‘nalishlarini mulkiy, agrar, narx,
moliya-kredit, tashqi iqtisodiy faoliyat va nihoyat ijtimoiy (sotsial)
islohotlar tashkil etadi. Ulaming birgalikda o‘tkazilishi rejali
tizimdan bozor munosabatlariga o'tishni ta’minlaydi. Bu o‘tish
jarayoni eng so‘nggi bo‘lsada, qisqa vaqt davom etadi. Bozor
islohotlari yo‘liga kirgan mamlakatlaming bir qismi 10 yil deganda
bozor iqtisodiyoti qaror topgan mamlakatlar statusi (maqomi)ga ega
bo‘ldilar. Boshqalari bunga keyinroq erishadilar. Bozor iqtiso-
diyotiga o‘tishning « 0 ‘zbek modeli» mavjud bo‘lib, jahon tajribasi,
0 ‘zbekistonning iqtisodiy salohiyati va milliy xususiyatlarini hisobga
oluvchi taraqqiyot yo‘lidir. Prezident I.Karimov so‘zi bilan ayt-
ganda: « 0 ‘zbek modeli» respublikaning o'ziga xos sharoitlari va
xususiyatlarini, an’analar, urf-odatlar va turmush tarzini har
tomonlama hisobga olishga, iqtisodiyotni biryoqlama beso‘naqay ri-
vojlantirishning mudhish merosiga barham berishga asoslanadi».4
Bizning model Prezident asoslab bergan 5 tamoyil qoidasiga
tayanadi. Bu tamoyillar quyidagicha:
1. Iqtisodiyotning ustuvorligini ta’minlash.
2. Davlat bosh islohotchi bo‘lishi.
3. Qonunlar va ularga rioya etishning ustuvorligiga erishish.
4. Faol ijtimoiy siyosat yurgizish.
5. Bozor iqtisodiyotiga sekin-asta, ijtimoiy larzalarsiz va bos-
qichma-bosqich o‘tish.5
Bozor islohotlari 0 ‘zbekistonda shu tamoyillarga amal qilgan
holda o‘tkazildiki, bular mulkiy, infratuzilma, agrar, tarkibiy, mo-
liya-kredit va narxlar islohoti bo‘ldi. Islohotlar tufayli bozor tizimiga
asos solindi, iqtisodiyot bozor qonun-qoidalari asosida rivojlana
bordi.
« 0 ‘zbek modeli» hayot sinovidan o‘tgan va o‘zini oqlagan
model hisoblanadi, chunki «Bu yurtimizning deyarli barclia jab-
halarida o‘z tasdig'ini va isbotini topgan ko‘pchilik tomonidan tan
olingan haqiqatdir».6
4.5. Bozor tizimining transformatsiyasi
Bozor iqtisodiyoti abadul-abad o‘zgarmasdan bir yerda qotib
qoladigan iqtisodiyot emas. Unga ichki rivojlanish xos bo‘ladi.
Hayot taqozosi bilan u ham transformatsiyalashadi, ya’ni uning
quyi, kam rivojlangan bosqichidan yuksak rivojlangan bosqichiga
o‘tiladi. Dastlab, bozor iqtisodiyoti asov iqtisodiyot sifatida yuzaga
kelsa, so‘ngra u ancha mukammallashgan, sivilizatsiyalashgan,
insonparvar iqtisodiyotga aylanadi. Bu uning transformatsiyasidir.
Asov bozor iqtisodiyotida individual xususiy mulk ustuvor bo‘ladi,
mulk ozchilik boylar qo‘lida to‘planadi. Iqtisodiyot tartibsiz
ravishda, kuchli larzalarga duch kelish orqali rivojlanadi, chuqur,
hatto halokatli iqtisodiy krizislar yuz beradi. Jamiyat qutblashadi, bir
tomonda g‘oyat katta daromadi bor boylar bo'Isa, qarama-qarshi
tomonda ko‘pchilikdan iborat kambag‘allar va hatto qashshoqlar
turadi.
Qutblashuv ijtimoiy nizolarni va hatto to‘qnashuvlarni keltirib
chiqaradi. Iqtisodiy va ijtimoiy beqarorlik tez-tez takrorlanib turadi.
Aytilgan belgilari bor asov bozor tizimi Yevropada XVIII asming
oxirlarida yuzaga kelib, XX asming o‘rtalariga qadar saqlangan. XX
asming 2-yarmidan e’tiboran asov bozor iqtisodiyotining
sivilizatsiyalashgan insonparvar iqtisodiyoti, tabiatan aralash
iqtisodiyotga aylanishi yuz berdi. Buni bozor iqtisodiyotining
hozirchalik eng mukammal modeli, deb aytish mumkin.
Aralash iqtisodiyot mukammal texnika va yuksak texnologiyaga
asoslanadi, qo‘l mehnatiga o‘rin qolmaydi, g‘oyat unumli mashi-
nalar ishlatiladi, resurslar tejalib, moddiy to‘kinlik ta’minlanadi.
Ishlab chiqarish mutlaqo yangi ilmtalab texnologiyani qoilaydi. Bu
ish kuchi sifatiga bo‘lgan talabni mislsiz oshiradi. Natijada malakali
mehnat ham cheklangan resursga aylanadi, shu sababli mehnatning
malakali turlarini tanlash imkoni tug‘iladi. Ish kuchini tayyorlash
sarfi oshadi. XXI asr bo‘sag‘asida AQShda bitta bolani o‘stirib,
o'qitib va kasb o'rgatish sarfi (18—20 yoshga qadar) 400 ming
dollarga borib qoladi. Agar bozor tizimining ilk bosqichida oddiy ish
kuchi talab qilinsa va u keragidan ortiqcha bo‘lsa, aralash iqtiso-
diyotda o‘ta malakali ish kuchi kerak bo‘ladi va u noyob resursga
aylanadi. Shuning uchun yaratilgan daromadlaming talaygina
qismini (60—80 %) ish haqi tashkil etadi. Buning uddasidan chiqqan
korxonalar va sohalar noyob resursga ega bo‘ladilar va raqobatda
yutib chiqadilar.
Aralash iqtisodiyotda mayda biznes rivojlanadi, bu kishilarni
yollanib ishlamasdan o‘zi tadbirkorlik bilan shug‘ullanishiga imkon
beradi. Bunda bo£sh pul kapitalining ko‘pligi va uni arzonga olib
ishlatish mumkinligi, minitexnologiyaning borligi qo£l keladi.
Aralash iqtisodiyotda asosan uch xil mulk mavjud: xususiy mulk,
jamoa va davlat mulki. Ammo birinchi va ikkinchi mulk shakli
asosida xalq korxonalari tashkil topadi, ular ishlab chiqaruvchi-
laming o‘ziga qarashli fermer xo‘jaliklari, firmalar va kompa-
niyalardan iborat bo‘ladi. Korxonalarni ishchi-xizmatchilar jamoasi
va kasaba uyushmalari tomonidan sotib olish yuz beradi. Xalq
korxonalarida ishlab chiqaruvchilar ayni bir vaqtda mulk egasi ham
boMishadi, shunday korxonalarda o‘z manfaati, o ‘z farovonligi
uchun ishlash yuz beradi. Mulk monopoliyasining yo‘qligi yoki
uning qattiq cheklanganligi o‘z navbatida ish kuchini yollash
monopoliyasini ham yo‘qqa chiqaradi. Ish kuchini jalb etish uchun
raqobat ketgan sharoitda ishlab chiqarishdan kelgan daromadni
ishchilaming me'inatiga va mulkiga qarab taqsimlash yuz beradi.
Yuksak malakali va yuksak saviyasi ishchilar xalq korxonasi jamoasi-
ning o‘zagi hisoblanadiki, ulaming unumli mehnatisiz raqobatda
yengib chiqish mumkin emas. Malakali ishchilar qo‘nimli va
ulaming salmogfi katta korxonalarda odatda, foyda ham yuqori
bo‘ladi. Aralash iqtisodiyotda har xil mulkchilikka oid korxonalar
ish haqini oshirish vositasida malakali ish kuchi uchun raqobat-
lashganda yuqori samara bilan ishlagan korxonalargina bunga bar-
dosh bera oladi, chunki faqat ular yuqori ish haqini ta’minlab,
yaxshi foyda ham ko‘radilar. Buning ildizida samarali yuksak
industrial ishlab chiqarish yotadi.
Aralash iqtisodiyotda turli mulk egalarining manfaatlari raqobat
orqali muvozanatga kelishi lozim, bunga daromadni ishlab chi
qarishning o‘zida uning ishtirokchilari tomonidan o‘zlashtirilishi
orqali erishiladi. Bu yerda daromadlami o‘zlashtirish uni yaratishda
qatnashgan omillar egasining qo‘shgan hissasiga qarab yuz beradi.
Aralash iqtisodiyot manfaatlami sog‘lom raqobat orqali uyg‘un-
lashtirganidan bu ichki mexanizm yuksak samaradorlikni ta’min-
laydi. Mana shu yuksak misli ko‘rilmagan samaradorlik aralash
iqtisodiyotning tub belgisidir. Ammo umumjamiyat miqyosida
samaradorlik yuksak bo‘lgani holda, ayrim tarmoqlar va korxonalar
doirasida u tafovutlanadi. Ayrim ishlab chiqarish bo‘g‘inidagi
samaradorlik o‘rtacha samaradorlikdan yuqori bo‘lganda boshqa-
lamikidan ortiqcha daromad olinadi.
Aralash iqtisodiyot o‘zining o‘tmishdoshidan farqliroq, man-
faatlar to‘qnashuvi o‘miga manfaatlarning muvozanatlashuvini
keltirib chiqaradi. Buni birinchidan, mulk shakllarining xilma-xi-
lligi, ikkinchidan, moddiy omildan inson omilining ustunligi,
uchinchidan, ishlab chiqaruvchilarning o'zlari mulk egasiga aylanib,
mulkdor sifatida daromadning bir qismini o‘zlashtirislilarni ta’-
minlaydi. Aralash iqtisodiyot insoniy bo‘lganidan ishlab chiqa-
rishning xalq iste’molini bevosita qondiruvchi sohalari ustuvor rivoj
topadi.
Daromadning asosiy qismi fuqarolar ixtiyoriga o‘tib, ulaming
ehtiyojlarini qondirishga xizmat qiladi. Aholi daromadi uning
iste’molidan tobora ko‘proq ortib qolib, milliy boylikka aylanadi.
Shu boisdan aralash iqtisodiyotga xos belgi milliy boylik tarkibida
aholi mol-mulki hissasining ortib borishidir. Buni aholini jam-
g‘arishda faol ishtirok etishi ta’minlaydi. Aralash iqtisodiyotda
jamg‘arishning yana bir ustuvor shakli — bu inson omilida bilim,
malaka va mahoratning jamlanishidir, chunki malakali mehnatning
qadr-qiymati yuqoriligidan aql-idrokli bo‘lish har taraflama qulay
bo‘ladi.
Aralash iqtisodiyot bozor iqtisodiyotidan o‘sib chiqadi, lekin u
bilan cheklanmaydi. Aralash iqtisodiyotda bozorga xos muno-
sabatlar bilan birgalikda unga tabiatan xos bo‘lmagan munosabatlar
ham mavjud bo‘ladi. Masalan, bu yerda nafaqat bozorga xos
raqobat, balki manfaatlar muvozanatlashuvi ham mavjud. Foyda
ketidan quvish bozor iqtisodiyotiga xos narsa, ammo aralash
iqtisodiyot sharoitida bunga erishish uchun umumiy farovonlikka
hissa qo‘shish shart. Bu yerda o‘ziga to‘q, daromadi o‘rtacha aholi
ko‘pchilikni tashkil etadi.
Aralash tizimda ijtimoiy davlat mavjud. U aholi turmushini
yaxshilashda ishtirok etadi. U bepul ta’limni, tibbiy yordamni
ta’minlaydi, aholining muhtoj qatlamlariga moliyaviy yordam berib,
ularni kambag‘allikdan himoya qiladi. Davlat ijtimoiy muammo-
lami o‘z holiga tashlab qo‘ymay, ularni hal etishda faol qatnashadi.
Bu bilan ommaviy farovonlikka erishiladi.
Aralash iqtisodiyot — bu bozor iqtisodiyotining insoniylashgan,
ijtimoiy adolat qoidalari qaror topgan shaklidir, u tabiatan bozor
iqtisodiyoti bo‘lsada, o ‘tmishdagi, masalan, XIX asrdagi iqtisodi-
yotdan jiddiy farqlanadi. Aralash iqtisodiyot sari transforma-
tsiyaniug borligi hozirgi o‘tish davrini keng talqin etishni talab
qiladi. Bu davr nafaqat bozor tizimiga o‘tishni, aniqrog‘i qaytishni,
balki aralash iqtisodiyot tomon borishni ham bildiradi, deb aytish
mumkin.
Shu sababli bozor islohotlari u shakllanib ulgurgan va rivojlangan
yerda ham o‘tkaziladi, iqtisodiyotning liberallik, ya’ni erkinlik
darajasini oshirishga qaratiladi. Erkinlik — bu xususiy mulk, mehnat,
tadbirkorlik, savdo, pul muomalasi, pul kiritish (investitsiya),
moliyalashtirish erkinhgi va nihoyat korrupsiya (poraxo‘rlik)dan ozod
bolish kabilar bilan tavsiflanadi. Shularga tayangan holda iqtisodiy
erkinlikning yagona koeffitsiyenti baholanadi, uning qiymati 0-100
ball oralig‘ida bo‘ladi. Mazkur koeffitsiyent iqtisodiy erkinlik reytingi
vazifasini o‘taydi. U yo‘q yerda koeffitsiyent 0 ga teng, u mutlaq
yuqori yerda 100 ballga teng bo‘ladi. Erkinlik jihatidan dunyo
mamlakatlari quyidagi guruhlarga ajratiladi:
1) Iqtisodiyoti erkin mamlakatlar — 80-100 ball;
2) Erkin iqtisodiyot ustuvor mamlakatlar — 70-80 ball;
3) Iqtisodiyot erkinhgi unchalik kuchli bo‘lmagan mamlakatlar
- 60-70 ball;
4) Iqtisodiyoti ustuvor ravishda noerkin mamlakatlar — 50-60
ball;
5) Iqtisodiyoti erkin bo‘lmagan mamlakatlar — 50 ball va undan
kam.
Yer yuzida iqtisodiyoti qandayligi noma’lum davlatlar ham bor.
Bugungi kunda dunyoda erkinlik darajasi past yoki umuman yo‘q
mamlakatlar 100 tadan ortiq. Bu iqtisodiy islohotlaming davom
etishi zarurligini bildiradi.
1. Ijtimoiy-iqtisodiy tizim baholanganda moddiy, ijtimoiy-iq-
tisodiy va g‘oyaviy-siyosiy belgilar asos qilib olinadi. Bularga
resurslar va yaratilgan mahsulotlaming xarakteri, mulkchilik
shakllari, iqtisodiy mexanizmning qandayligi, qanday g‘oyalar va
siyosatning ustuvorligi kabilar kiradi.
2. Jamiyat taraqqiyotida uchta ijtimoiy-iqtisodiy tizim bo‘lib,
bular an’anaviy tizim, bozor tizimi va rejali tizimdir. Bular o‘zining
tub belgilari bilan bir-biridan farqlanadi. Hozirgi dunyoda bozor
tizimi umumbashariy tizim hisoblanadi.
3. Tizimlar taraqqiyoti ikki xil kechadi. Birinchidan, rivojlanish
salohiyatini tugallagan tizim yangi istiqbolli, salohiyati yuksak tizim
bilan almashadi. Ikkinchidan, mavjud, o‘z salohiyatini saqlagan
tizimda yangi iqtisodiyot tomon transformatsiya yuz beradi. Hozir
bu bozor iqtisodiyotining rivojlangan mamlakatlarda aralash
iqtisodiyot sari transformatsiyasidan iborat.
4. Bozor iqtisodiyoti afzalligi tufayli unga o‘tish zaruratga
aylanadi. Bunday o‘tish uch yo‘l bilan yuz beradi:
a) klassik yo‘l;
b) mustamlaka iqtisodiyotidan milliy bozor iqtisodiyotiga
o‘tish;
v) rejali iqtisodiyotdan bozor iqtisodiyotiga o‘tish. Hozir
uchinchi yo‘l amal qiladi, bu eng keyingi yo‘l bo‘lib, mohiyatan
ilgari rivojlanishi zo‘rlik (revolutsiya) yo‘li bilan to‘xtatib qo‘yilgan
bozor iqtisodiyotiga yangidan qaytish yo‘lidir.
Bu yo‘ldan borilganda davlatning faol ishtirokida o‘tkaziladigan
bozor islohotlari tufayli rejali tizim o‘miga bozor tizimi keladi.
0 ‘zbekistonning bozor tizimiga o‘tishi uchinchi yo‘l doirasida, lekin
« 0 ‘zbek modeli»ga binoan yuz berdi.
5. Rivojlangan mamlakatlarda bozor iqtisodiyotining ichki
rivojlanishi yuz berib, u o‘z taraqqiyotining yangi — aralash
iqtisodiyot bosqichiga chiqishi bilan tavsiflanadi. Aralash iqtisodiyot
yangi iqtisodiyot bo‘lib, XIX asrdagi klassik bozor iqtisodiyotidan
jiddiy farqlanadi.