Ijtimoiy soha iqtisodiyoti

Ma’lumki, iqtisodiy ne’matlar (sof davlat, xususiy ne’mat va boshqalar) erkin tabiiy ne’matlardan (quyosh nuri, toza suv, havo va boshqalar) farq qiladi. Ularning takror ishlab chiqarilishi davlat resurslarini sarflashni talab qiladi, shu bilan birga ularning ta'minoti tekin tovarlarga nisbatan cheklangan.

Sof jamoat ne'matlarining erkinligi ularga bo'lgan talab va taklif muvozanatining narx mexanizmi yordamida emas, balki narx bo'lmagan qaror qabul qilish mexanizmi orqali o'rnatilishini bildiradi. Shuningdek, birinchidan, soliq tushumlari va tartibga soluvchi moliyalashtirish balansiga asoslangan budjet va moliyaviy balansga rioya qilish, ikkinchidan, kartalar (kuponlar, talonlar) yordamida ratsion rejimini o'rnatish va uchinchidan, aholidan daromad olish tartibini o'z ichiga oladi.

Davlat sektorining sof va ijtimoiy ahamiyatga ega bo'lgan davlat tovarlari bilan bog'liq bo'lgan segmenti uchun narxsiz tartibga solish xarakterlidir, davlat sektorining tabiiy monopoliya mahsulotlarini ishlab chiqarish va iste'mol qilish bilan bog'liq bo'lgan segmentlari uchun esa talab va takliflar muvozanatini o'rnatish orqali narxlarni tartibga solish muhim rol o'ynaydi.

Inson hayoti, tabiat va landshaftning go'zalligi, toza havo va toza suv kabi tovarlarning qiymatini o'lchashda ikkita qarama-qarshi pozitsiya mavjud. Bu pozitsiya sof jamoat tovarlarining muqobilligi yo'qligini va ma’naviy jihatdan qaraganda, ularning narxi yo'q deb hisoblanadi, ya’ni ular bebahodir.

Shu bilan birga, yana bir pozitsiya mavjud bo'lib, ijtimoiy xarajatlar va ijtimoiy imtiyozlarni solishtirish usulini qo'llanilishi mumkin, deb hisoblaydilar. Jamoat tovarlarini baholash mavjud resurs xarajatlari bo'yicha berilishi mumkin va jamoat manfaatini umume'tirof etilgan ijtimoiy normalar (standartlar) va ijtimoiy ustuvorliklar shaklida taqdim etish tavsiya etiladi, ularning ta'rifi xarajatlar smetasidan oldin bo'lishi kerak.

Amazon tropik o'rmonlari, azon teshigi va boshqalarning tashqi ta'sirini baholashning barcha uslubiy qiyinchiliklariga qaramay, mamlakatlar sanoati va transportining zararli chiqindilari (xususan, kislotali yomg'ir) dan zararni aniqlash bo'yicha xalqaro loyihalar mavjud. G'arb va rivojlanayotgan mamlakatlarda atrof-muhitni muhofaza qilish bo'yicha keng ko'lamli dasturlarni moliyalashtirish uchun ulardan global ekologik soliq undirish mexanizmi ishlaydi.