Ijtimoiy soha iqtisodiyoti

Monopoliyalar, shuningdek, kichik venchur firmalarni qo'llab-quvvatlash va ularning faoliyatini intellektual va sanoat mulkini amalga oshirish, xususan, brend nomini sotish orqali diversifikatsiya qilish uchun moliyaviy imkoniyatlarga ega. G'arb mamlakatlarida tabiiy monopoliyalarning rivojlanishi siklik ravishda sodir bo'ladi.

Masalan, XIX asrning oxirida Qo'shma Shtatlar keng temir yo'l tarmog'iga ega bo‘lgan, yagona temir yo'l liniyasiga bog'langan iste'molchilar foydalanadigan transportlarga temir yo'l kompaniyalari tomonidan monopolistik darajada yuqori narxlarni belgilash amaliyoti keng tarqalgan edi. Turli temir yo'l kompaniyalari raqobati mavjud bo'lmagan joylarda narxlar yuqori edi. 1887 yilda AQShda temir yo'llarning jamoat manfaatlarini ta'minlashdagi roli yuqoriligi munosabati bilan transport narxlarini tartibga solish qo'mitasi tuzildi. 30-yillardagi analogiya bo'yicha tabiiy monopoliyaning boshqa tarmoqlarida (avtobus va havo transporti, quvurlar, elektr energiyasi ishlab chiqarish va tabiiy gaz qazib olish, pochta va telefon aloqasi va boshqalar) davlat nazorati organlari tashkil etildi. Yevropada shunga o'xshash vazifalar tabiiy monopolistik sanoat korxonalarini milliylashtirish orqali hal qilindi.

Yangi raqobatchi firmalarning sanoatga keng kirib kelishi orqali tabiiy monopoliyani yengishga yechim topildi, sanoatga raqobatni to'g'ridan-to'g'ri kiritish mumkin emas, chunki monopolist firmalar bozor talabini har qanday narxda, raqib firmalarga qaraganda arzonroq xarajat bilan qondirishga qodir. Tabiiy monopoliya miqyosida tejamkorlikdan foydalanish imkoniyati tufayli yagona mahsulot ishlab chiqaruvchisi sifatida samarali faoliyat ko'rsatishi mumkin. Boshqacha aytganda, tovar yetkazib berishda tabiiy shartli cheklovlar mavjud.

Haqiqiy hayotda hatto yirik firmalar ham xarajatlar va marjinal foydani aniqlay olmaydi. Ular ijtimoiy narx va muvozanat ishlab chiqarishni aniq belgilay olmaydilar. Shuning uchun ham amalda narxni o'rtacha ishlab chiqarish xarajatlariga "adolatli" foyda stavkasini qo'shish yo'li bilan belgilash keng tarqaldi.