Ijtimoiy soha iqtisodiyoti

3.2-jadval.
O'zbekiston Respublikasida hududlar bo‘yicha kvartira (uy)lar soni, birlik¹⁵

Hududlar	2017	2018	2019	2020	2021
O'zbekiston Respublikasi	5 924 275	6 074 552	6 337 713	6 589 931	7 147 196
Qoraqalpog'iston Respublikasi	326 867	326 634	364 400	366 942	381 833
Andijon	550 287	555 982	563 342	571 670	620 462
Buxoro	339 121	378 245	410 614	428 548	436 043
Jizzax	205 545	208 310	213 606	220 102	256 480
Qashqadaryo	549 308	574 959	604 882	671 233	677 150
Navoiy	198 145	204 511	212 876	217 414	238 365
Namangan	444 622	453 230	485 482	513 433	544 333
Samarqand	590 401	600 570	612 346	623 448	775 466
Surxandaryo	413 149	424 810	437 818	447 955	488 756
Sirdaryo	151 957	154 753	158 712	160 173	171 749
Toshkent	604 886	610 015	617 483	687 295	693 608
Farg'ona	642 560	650 201	654 955	660 266	791 211
Xorazm	318 402	328 268	363 279	368 437	379 387
Toshkent sh.	589 025	604 064	637 918	653 015	692 353

Uy-joy mulkdorlari shirkatlari shakllantirilishining muhim jihati о‘zini о‘zi boshqarish demokratik tamoyillar asosida ish olib boradigan yangi turdagi ijtimoiy tashkilot yuzaga kelganligi bо‘ldi. Chunki, uy-joy mulkdorlari shirkatlari istiqomat qiluvchilarga о‘z rahbarlarini о‘zlari saylash, о‘zlarining mablag‘laridan foydalanish haqida о‘zlari qarorlar qabul qilish imkoniyatini beradi. Bundan tashqari, shirkatlar rahbarlari mulkdorlarga shirkat faoliyati tо‘g‘risida va moliyaviy hisobot beradigan bо‘ldi. Mulkdorlarni uy-joy mulkdorlari shirkatlari tuzishga uyushtirish ancha murakkab va mashaqqatli jarayon bо‘lib chiqdi, chunki ularda kommunal xizmat kо‘rsatishning eski tizimidan foydalanish kо‘nikmasi saqlanib qolgan edi.

So‘nggi o‘n yillikdagi migratsiya jarayoni shahar va qishloqlar aholisi tarkibini yaxshilashga katta ta’sir ko‘rsatdi. Uy-joy kommunal xo'jaligining o'ziga xos xususiyatlari mahalliy xususiyat va xizmatlar zaxiralarini shakllantirishning mumkin emasligidir. Iste'mol qilinadigan xizmatlar soni iste'molchilarga bog'liq. Masalan, qishda kechqurun elektr energiyasi iste'moli sezilarli darajada oshadi, sanoat tomonidan suvdan foydalanish ish vaqtida ortadi va hokazo.
Zaxiralashning mumkin emasligi va xizmatlarning notekis iste'mol qilinishi iste'mol maksimal darajaga etganida "ko'tarilish" ga olib keladi. Bu, o'z navbatida, xizmatlar ishlab chiqarish quvvatlarini rivojlantirish va ularni tashishni nafaqat o'rtacha, balki maksimal ko'rsatkichlar bo'yicha ham rejalashtirish zarurligini ta'minlaydi.
Kommunal xizmatlarning rivojlanish sur'atlari va hajmlari, bir tomondan, mustaqil qiymatlar emas, balki iste'molchilar (sanoat, aholi, madaniy va maishiy muassasalar, turar-joy binolarining qulayliklari va boshqalar) hisobidan kelib chiqadi. Masalan, sanoatning rivojlanishi shahar tashkil etuvchi omil bo'lib, shahar aholisining ko'payishini belgilaydi. Shunga mos ravishda, uy-joy-madaniy-maishiy qurilish sur'atlari ortib bormoqda. Boshqa tomondan, ishlab chiqarish sohasi va uning dinamikasi shaharda odamlar uchun normal mehnat, turmush va dam olish sharoitlarini yaratishni ta'minlaydigan kommunal xizmatlarning rivojlanishiga tobora ko'proq bog'liq.
Ikki tomonlama qaramlikka rioya qilmaslik yangi iste'molchilar (turar-joy binolari, sanoat korxonalari va sanoat obektlari) vaqtinchalik obektlarga ulanishga majbur bo'lishiga olib keladi (bu qurilish narxini sezilarli darajada oshiradi) yoki obektlar o'z vaqtida topshirilmaydi.
Shunday qilib, uy-joy kommunal xo‘jaligi xalq xo‘jaligining iqtisodiyot rivojlanishining umumiy qonuniyatlari asosida shakllanadigan va boshqalar bilan chambarchas bog‘langan, aholining uy-joyga bo‘lgan ehtiyojini qondirish, shuningdek, uzluksiz va sifatli xizmat ko‘rsatishga mo‘ljallangan tarmog‘idir.
Uy-joy kommunal xizmat kо‘rsatish korxonalari faoliyatining iqtisodiy samaradorligini tavsiflovchi xususiy kо‘rsatkichlarga mehnat resurslaridan foydalanish kо‘rsatkichlari, moddiy va moliyaviy resurslardan samarali foydalanish kо‘rsatkichlari kiradi.
Uy-joy kommunal xizmat kо‘rsatish korxonalarining iqtisodiy samaradorligi kо‘rsatkichlari tizimida mehnat resurslaridan foydalanish samaradorligi kо‘rsatkichlari alohida о‘rin egallaydi. Uy-joy kommunal-xizmat kо‘rsatish korxonalarida mehnat unumdorligi darajasi va dinamikasi (natural va qiymat kо‘rsatkichlari); о‘rtacha mehnat haqi; bir xodim hisobiga tо‘g‘ri keladigan xizmatlar hajmining о‘sish sur’ati va mehnatga haq tо‘lash sur’atining nisbati; mehnat haqining bir sо‘miga olingan natija kо‘rsatkichlari tizimidan foydalanib, mehnat resurslaridan foydalanish samaradorligini keng tavsifiga ega bо‘lish mumkin.
1. Mehnat unumdorligi = uy-joy kommunal xizmatlar summasi / о‘rtacha yillik ishchi xizmatchilar soni;
2. О‘rtacha yillik ish haqi = ish haqi fondi / о‘rtacha yillik ishchi xizmatchilar soni;
3. Umumiy xizmatchilardan ishchilar hissasi (%) = ishchilar soni x 100 / jami xodimlar soni;
4. Iste’mol fondi rentabelligi (%) = korxona foydasi x 100 / jami yillik is’temol fondi.
Uy-joy kommunal xizmat kо‘rsatish korxonalarida kо‘rsatilgan xizmatlar hajmi (soni)ning о‘sishida qancha qismi mehnat unumdorligining oshishi, qanchasi qо‘shimcha resurslar (mehnat resurslari)ni jalb qilish evaziga bajarilishini ifodalovchi kо‘rsatkich bilan aniqlanadi. Uy-joy kommunal xizmat kо‘rsatish korxonalarining iqtisodiy samaradorligi kо‘rsatkichlari tizimida moddiy resurslaridan foydalanish samaradorligi kо‘rsatkichlari quyidagilardir:
1. Fondlar qaytimi = uy-joy kommunal xizmatlar hajmi / о‘rtacha yillik asosiy fondlar summasi;
2. Fondlar sig‘imi = о‘rtacha yillik asosiy fondlar summasi / uy-joy kommunal xizmatlar hajmi;
3. Fondlar bilan qurolllanish darajasi = о‘rtacha yillik asosiy fondlar summasi / о‘rtacha yillik ishchilar soni;
4. Fondlar rentabelligi = foyda x 100 / о‘rtacha yillik asosiy fondlar summasi.
5. Korxona aylanma mablag‘larining umumiy mablag‘lardagi hissasi (%) = uy-joy kommunal xizmat kо‘rsatish korxonasining о‘z mablag‘lari x 100 / korxonaning jami aylanma mablag‘lari.
Uy-joy kommunal xizmat kо‘rsatish korxonalari faoliyati samaradorligini chuqur va har tomonlama tahlil qilish uchun samaradorlikning xususiy kо‘rsatkichlari bilan bir qatorda umumlashtirilgan kо‘rsatkichlari ham qо‘llaniladi.