Ijtimoiy tuzilmalar sotsiologiyasi reja: I. Ijtimoiy strafikatsiya tizimlari. II

Kastalar, avvalo, Xindiston yarim orolining madaniyati bilan boglik. «Kasta» atamasining uxi xindchadan kelib chikkan. U portugalcha «irk» yoki «sof nasl» ma’nosini anglatuvchi «casta» suzidan kelib chikadi. Xindlarda kastalar tizimini butunligicha anglatadigan yagona atama yuk, uning turli jixvtlari uz nomlariga ega. Ularning asosiylari varna va djxatidir. Varnalar-ijtimoiy obrusi karab ajratiladigan turt asosiy tabakalardir.

Kastalar tizimi uta murakkab bulib, uning strukturasi mintakadan mintakaga karab uzgaradi, shunchalik uzgaradiki, aslida yagonatizim emas, uzok uxshashlikka ega bulgan kichik dinlar va urf-odatlar majmuasining tashkil etadi. Oliy varnani tashkil etadigan, tozalikni eng yuksak darajasi, «kul-tekizmaslar» -eng past pogonasining timsolidir. Kastalar tizimi induizmdagi reinkarnatsiya (ruxlar kuchishi) kontseptsiyasi Bilan chambarchas boglik. Unga kura, uz kastasidagi urf-odat va majburiyatlarni kanda kilgan odamlar, keyingi xastida pastrok kastada tugilishlari lozim. Xind kastalari tizim xech kachon Tula statik bulmagan, Bir insonni kastadjan kastaga utishiga ruxsat etilmasa-da, kastalari ierarxiyasida guruxlar uz movkeyini uzgartirib turadi.

Kasta tushunchasi ba’zan xind madaniyatidan tashkari, ikki yoki bir necha etnik gurux bir-biridan irk sofligi nuktai nazaridan ajratilganligi xollarida kullaniladi. AKSh janubida kuldorlik bekor kilinganligidan sung xam ok va kora tanlilar urtasidagi chegaralanish shunchalik kuchchli ediki, bu strafikatsiya tizimiga nisbatan ba’zan kasta atamasi kullanilar edi.
Tabakalar Evropa feodal tizimining bir kismi edi.Ular, shuningdek, kulbab boshka madaniyatlarda xam mavjud edi. Feodal tabakalar turli majburiyatlar va xukukka ega bulgan stratalardan edi. Evropada yukori tabaka aristokratiya va djentridan (mayda dvoryanlar)dan iborat edi.Ruxoniylar boshka tabakaga mansub bulib, ular bir oz kuyirokda tursalar-da, ular ba’zi ma’sus imtiyozlarga ega edilar. Oddiy xalkni esa keyinchalik «uninchi tabaka» deb atay boshlanadilar. Bular krepostnoylar, erkin dexkonlar savdogar va xunarmandlar edi. Tabakalar tizimining unsurlari Byuuk Britaniyada xozirgi kunda xam saklanib kolgan.
Utmishda tabakalar an’anaviy aristokratiya va aslzodalik tushunchalari mavjud bulgan joylarda paydo bulgan. Kuprok markazlashgan davlatlarda,masalan, Xitoy yoki Yaponiyada tabakalar butun davlat mikyosida shakillaran edi.