Ilmiy jurnal

№ 1, 2023 “PSIXOLOGIYA” ILMIY JURNAL * НАУЧНЫЙЖУРНАЛ * SCIENTIFIC JOURNAL
 
62 
kompensatsiyalanadi. Shuning uchun individual stilni eallash insonlarda faoliyatdagi bir-xil ob‘ektiv 
talablardanam optimal yuqori maxsuldorlikni ta‘minlaydi ular individual xususiyatlari har-xil bo‗lsayam. 
Individual stilni o‗zlashtirish natijaida yuqori maxsuldorlikka erishish faoliyatni sotsial baholash va 
o‗z navbatida sotsial statusda aks ettiriladi. 
Integral individuallikni rivojlanishda bir-xil xususiyatlar o‗zgarmasdan qolib, faqat ular orasidagi 
aloqalar o‗zgaradi va shaxs rivojlanishini o‗zgarib turishini ta‘minlaydi. Shaxsning yangidan shakllanishii 
integral individuallik asosida mustaxkamlangan xususiyatlarda vujudga keladi. Inson individualligini 
psixofiziologik nuqtai nazardan o‗rganishdagi konkret maqsadlarni quyidagi tarzda ifodalash mumkin: 
inson individualligining psixologik darajalarini ob‘ektiv biologik asoslarini ochish yoki boshqacha qilib 
aytganda, individual psixologik farqlar darajasini hosil qiluvchi aloxida sistemada tashkil topuvchi biologik 
komponentlar va ularning xarakteristikalarini topishdan iborat. 
Individual psixologik xususiyatlarning tarkib topishi va rivojlanishi muammosi o'z moxiyati 
jixatidan g'oyaviy xarakterga ega. Shu bois bu muammoni xal qilishda psixologiyada bir biriga zid ba‘zan 
esa bir-birini tuldiruvchi oqimlar yo'nalishlar yuzaga kelgan. Shulardan biri biogenetik konsepsiya bulsa 
ikkinchisi sotsiogenetik konsepsiya xisoblanadi. Individual psixologik xususiyatlarning tarkib topishini 
biologik tabiiy tug‗ma omillarga bog‗lab tushuntiruvchi biogenetik konsepsiya 19-asrning ikkinchi yarmida 
maydonga kelgan. Xozirgi kunga qadar ham individual xususiyatlarning tug‗ma tabiati xaqidagi ta‘lumot 
psixologiya maktablari asosini tashkil etmokda.
Xulosa. Yuqoridagilarni xulosa qilib, yana bir bor ta‘kidlashni istardimki, turli mamlakatlardagi 
psixologlar temperamentni o‗rganish bilan shug‗ullanishgan va shug‗ullanishgan. Uni o‗rganish usullari 
o‗zboshimchalik bilan emas va obyektiv emas, ammo bu yo‗nalishdagi ishlar davom etmoqda va o‗z 
samarasini bermoqda. Temperaturaning tabiati va uni o‗rganish usullari to‗g‗risida ko‗plab nazariyalar 
ilgari surilgan. Yuqorida aytib o‗tilgan usullarga laboratoriya, integratsiyalashgan, temperamentni 
o‗rganish uchun tabiiy usullar va kuzatish usullari kiradi. 
Gipokrat va Galendan boshlab temperamentning 4 turini aniqlagan temperamentning tabiati 
to‗g‗risida turli xil fikrlar bildirildi (bu turlar deyarli har doim saqlanib qolgan va zamonaviy 
psixologlarning izlanishlarida ishlatiladi); E. Kretschmer temperament tabiatini qonning kimyoviy tarkibi 
bilan bog‗ladi, uning nazariyasini V.Makdugall va yapon psixologi T.Furukova qo‗llab-
quvvatladilar; Albrecht Galler qo‗zg‗aluvchanlik va sezgirlik tushunchalarini kiritdi va uning shogirdi 
G.Vriyesberg temperamentni asab tizimining xususiyatlari bilan bog‗ladi; I.P. Pavlov temperamentning 
fiziologik asoslari nazariyasini eksperimental ravishda tasdiqladi; C. Sigo temperament xususiyatlaridagi 
farqni fizika bilan, Vundt esa hissiyotlarning o‗zgarishi kuchi va tezligi bilan bog‗ladi. Ushbu tadqiqotlar 
asosida bugungi kunda temperamentni o‗rganish davom etmoqda. Bu masalani o‗rganishda Pavlov I.P., 
Teplov B.M., Merlin V.S., Paley I.M., Ermolayeva-Tomina L.B. va boshqalarning ishlari katta hissa 
qo‗shdi. Xorijiy tadqiqotchilar orasida Xilden, Xilgard va Xamfrey, Klein va Kler, Montpelliyer va Koul, 
Pik va boshqalarni eslatib o‗tmoqchiman. Maqolada temperamentning fiziologik asosini yoritishga, 
temperamentlarga psixologik xususiyat berishga, temperament va shaxs o‗rtasidagi bog‗liqlikni ochishga, 
temperamentlarni o‗rganish usullari, shuningdek, bu sohadagi xorijiy va mahalliy psixologlarning yutuqlari 
haqidagi yoritishga harakat qildindi.