Importni statistik tahlil qilishning nazariy asoslari Tashqi iqtisodiy faoliyatning mohiyati

1.3 Import tarkibining ko'rsatkichlari
Statistikaning metodologik asosini ijtimoiy-iqtisodiy nazariya qoidalari va bilishning dialektik metodi tamoyillari tashkil etadi. Ular statistikaning nazariy asosini tashkil qiladi [2].
Buxgalteriya hisobi metodologiyasi deganda buxgalteriya hisobi tamoyillari va usullari tizimi tushuniladi. Ayrim mamlakatlarda tashqi savdo statistikasi metodologiyasi buxgalteriya hisobining milliy an'analariga, shuningdek, xalqaro statistika organlarining buxgalteriya hisobi bo'yicha tavsiyalari ushbu mamlakatlarga qanchalik ta'sir qilishiga bog'liq .
Bojxona statistikasi predmeti, obyekti, maqsadi, vazifalari va tadqiqot usullari bilan tavsiflanadi. Bojxona statistikasi barcha statistik fanlar uchun umumiy predmet va usullarga ega.
Bojxona statistikasini o'rganish ob'ekti O’zbekiston Respublikasining tashqi savdosi va bojxona organlarining faoliyati hisoblanadi.
Bojxona statistikasining maqsadi Federal Bojxona Xizmati (FCS) rahbariyatini, qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi hokimiyat organlarini O’zbekiston Respublikasida (RF) tashqi savdoning holati va rivojlanishi, bojxona organlarining faoliyati to'g'risida ma'lumot berishdir. Shunga ko'ra, bojxona statistikasining 2 bo'limi belgilangan: tashqi savdo bojxona statistikasi va maxsus bojxona statistikasi. [o'n besh]
Tashqi savdo statistikasining predmeti mamlakatning tovar aylanmasi, ya'ni. eksport va import, shuningdek, xalqaro savdo. Statistika usuli - bu mavzuni tadqiq qilish usuli.
Statistik usulning asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat:

1. 
   Ommaviy statistik kuzatish
   
2. 
   Statistik xulosa va ma'lumotlarni guruhlash
   
3. 
   Umumlashtiruvchi ko'rsatkichlarni hisoblash va ularning iqtisodiy-statistik tahlili [13].
   

Statistik kuzatish - bu aholining har bir birligi uchun tanlangan belgilarni qayd etishdan iborat bo'lgan ijtimoiy va iqtisodiy hayot hodisalarini ommaviy, tizimli, ilmiy tashkil etilgan kuzatish.
Statistik kuzatish davlat statistika organlari, ilmiy-tadqiqot institutlari, banklarning iqtisodiy xizmatlari, birjalar, firmalar tomonidan amalga oshirilishi mumkin [8].
Asosiy umumlashtiruvchi statistik ko'rsatkichlardan biri nisbiy va o'rtacha qiymatlardir. Nisbiy qiymat deganda ikkita statistik qiymatning nisbati bilan olingan ko'rsatkich tushuniladi. Nisbiy qiymat bir qiymatni boshqasiga bo'lishdan ko'rsatkich sifatida olinadi.
Tashqi savdo statistikasida nisbiy qiymatlarning quyidagi turlari eng keng tarqalgan:

1. 
   Strukturaning nisbiy qiymatlari. Ular qism va butunning o'lchamlari nisbatini ifodalaydi.
   

Mamlakatimiz tashqi savdosini chuqur va har tomonlama tahlil qilish uchun eksport yoki importdagi turli tovar guruhlari: mashinalar, asbob-uskunalar va transport vositalari, kimyo mahsulotlari, oziq-ovqat mahsulotlari, metall va metall buyumlari, yog‘och va sellyuloza-qog‘oz mahsulotlarining ulushi hisoblab chiqiladi. , va hokazo. Mamlakatimiz tashqi savdosining geografik tuzilishini - tovarlar va mamlakatlarning ayrim guruhlari eksport va importdagi ulushini, shuningdek, strukturaning bir qator boshqa nisbiy qiymatlarini o'rganish katta qiziqish uyg'otadi. Mamlakatning xalqaro savdodagi ishtirokini aniqlash uchun ma'lum bir vaqt oralig'idagi mamlakat eksportining shu davrdagi jahon eksportiga nisbati sifatida belgilanadigan jahon savdosidagi ulush ko'rsatkichi katta ahamiyatga ega.

2. 
   Nisbiy intensivlik qiymatlari. Bu miqdorlar tashqi savdo va aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan yalpi ichki mahsulot hajmi, shuningdek, aholi jon boshiga ma’lum tovarlar ishlab chiqarish va import qilish kabi muayyan muhitda hodisaning rivojlanishini tavsiflaydi .
   
3. 
   Nisbiy taqqoslash qiymatlari. Ushbu qiymatlar o'rganilayotgan bir hodisani (mutlaq, o'rtacha, nisbiy qiymatlarda) bir xil va har xil bo'lgan boshqa hodisaning o'xshash yoki o'xshash qiymatlariga nisbatan (taqqoslash) tavsiflash uchun hisoblanadi. Masalan, alohida davlatlarning ma’lum davrdagi tashqi savdosining o’sish sur’atlari solishtirilib, yetakchi koeffitsientlari aniqlanadi. Tashqi savdodagi nisbiy taqqoslash qiymatlariga tashqi savdo aylanmasining egiluvchanlik koeffitsienti, eksport kvotasi, torar ayirboshlashning jismoniy sharoitlari koeffitsienti, tarkibiy ixtisoslashuv koeffitsienti kiradi (nisbiy ko'rib chiqilgandan keyin ta'rif va hisoblash misollari quyida keltiriladi. dinamikaning qiymatlari).
   
4. 
   Dinamikaning nisbiy qiymatlari. Ushbu nisbiy qiymatlar tashqi savdoni tahlil qilishda, birinchi navbatda, vaqt seriyalarini tahlil qilishda keng qo'llaniladi. Dinamikaning nisbiy qiymatlari tashqi savdo ko'rsatkichlarining vaqt o'tishi bilan o'zgarishini tavsiflaydi, bu, shubhasiz, tashqi savdoni rivojlantirish tendentsiyalarini aniqlashda muhim ahamiyatga ega. [3]
   

Tashqi savdoda vaqt qatorlarini tahlil qilishning asosiy usullarini ko'rib chiqamiz. Dinamikaning eng keng tarqalgan nisbiy qiymatlari (dinamika ko'rsatkichlari) quyidagilardir: o'sish omillari, o'sish va o'sish sur'atlari, shuningdek o'rtacha o'sish omillari, o'rtacha o'sish va o'sish sur'atlari. Statistikada o'sish omili deganda o'rganilayotgan davrning har qanday hodisasi ko'rsatkichining formula sifatida ifodalanishi mumkin bo'lgan bazaviy davr ko'rsatkichiga nisbati tushuniladi. [17]
(bir)
bu erda K - o'sish omili;
y 1 - o'rganilayotgan davr hodisasining kattaligi;
y 0 - bazis davri hodisasining kattaligi.
O'sish omilidan farqli o'laroq, o'sish sur'ati ( Tr ) o'rganilayotgan davrning har qanday hodisasi ko'rsatkichining bazaviy davr ko'rsatkichiga foiz nisbatini ifodalaydi. Boshqacha qilib aytganda, o'sish sur'ati o'sish omilining 100 ga teng.
(2)
Ko'rsatkichlar qiymatiga qarab, o'sish koeffitsienti birdan katta bo'lishi mumkin va o'rganish davri hodisasining qiymati bazaviy davr qiymatidan katta bo'lsa va bir yoki 100 dan kam bo'lsa, o'sish sur'ati 100% dan oshishi mumkin. % o'rganish davri hodisasining qiymati bazaviy davr qiymatidan kam bo'lganda.
O'sish sur'ati o'sish sur'ati minus 100. O'sish sur'ati 100% dan past bo'lsa , o'sish sur'ati salbiy bo'ladi.
(3)
Shuni ta'kidlash kerakki, bir xil o'sish foizi turli mutlaq qiymatlarni yashiradi. Shu munosabat bilan tashqi savdoning dinamik qatorlarini tahlil qilish amaliyotida 1% oʻsishning mutlaq qiymatini (tarkibini) aniqlash muhim ahamiyatga ega.
(to'rt)
bu erda A - 1% o'sishning mutlaq qiymati;
DY - statistik qatorlar ko'rsatkichlarining mutlaq o'sishi;
Tpr - bu ko'rsatkichlarning o'sish sur'ati.
O'rtacha diapazon dinamikasi:
(5)
O'rtacha o'sish sur'ati:
. = (6)
O'rtacha o'sish sur'ati:
= – 1 (7)
O'rtacha mutlaq o'sish:
= (8)
Tuzilishning mutlaq o'zgarishi:
, (9)
Strukturaning bitta elementi uchun standart og'ish:
, (o'n)
C import strukturasining o'rtacha chiziqli og'ishi:
(o'n bir)