Ingenerlik geodeziyasi

Kartani joyda orientirlash
Kartani orientirlash deyilganda undagi joy predmetlari tasvirlarini ularning 
haqiqiy joylashishiga mos keltirishni tushuniladi. Orientirlash faqat joy predmetlari 
bo`yicha ko`zda chamalab bajarilsa, u tahminiy va bu maqsad uchun tegishli asbob 
qo`llanilsa aniq bo`lishi mumkin. Joyda orientirlar sezilarlicha etarli bo`lganda 
kuzatuvchi kartadagi o`z holatini unchalik qiynalmasdan topadi va uni orientirlaydi (32 
– rasm).
Joyda orientirlar kam bo`lganda va cheklangan ko`rinish sharoitida orientirlash 
ketma-ket yaqinlashish usulida dunyo tomonlarini aniqlashdan boshlanadi (eslatma: 

---

5
4
eski kartalarda asosiy yunalish sharqqalotincha orient deyilganligidan orientirlash 
atamasi kelib chiqqan).
32 – rasm. Joy predmetlari bo`yicha kartani orientirlash  
Quyoshli kunda (yarim kun) tushlik chiziq yunalishini soat stiferblati bo`yicha 
aniqlash mumkin. Stiferblatga gorizontal holat berilib, soat milini Quyoshga 
yo`naltiriladi. Soat mili yunalishi hamda 1 raqam (qishda) va 2 raqam (yozda) orasidagi 
bissektrisa tushlik chiziq yo`nalishini ko`rsatadi (33-rasm).
Sayyohlarning joy premetlari bo`yicha tushlik chiziq yo`nalishini aniqlash usullarini 
eslash foydali: 1) daraxtlarning shimoliy tomonida mox ko`proq, u toshlarning 
shimoliy tomonini qoplaydi; 2) alohida o`suvchi
33-rasm. Meridian yo`nalishini aniqlash  
Quyosh va soat bo`yicha aniqlash daraxtlarning janubiy tomoni shoxlari zichroq va 
barglarga boyroq tuyiladi; 3) kesilgan daraxtlarning to`nkalarida yillik o`sish halqalari 
shimoldagiga qaraganda kattaroq va h.k. Tungi kechada meridian yo`nalishini Katta 
Ayiq yulduzlar turkumidagi Qutb yulduzi bo`yicha aniqlash mumkin (34-rasm).
Kartani aniqroq orientirlash uchun kompasning har xil turlari qo`llaniladi.
Sayyoxlarning joy predmetlari bo`yicha tushlik chiziq yo`nalishini aniqlash 
usullarini eslash foydali: 1) daraxtlarning shimoliy tomonida mox ko`proq, u 
toshlarning shimoliy tomonini qoplaydi; 2) alohida o`suvchi daraxtlarning janubiy 

---

5
5
tomoni shoxlari zichroq va barglarga boyroq tuyuladi; 3) kesilgan daraxtlarning 
to`nkalarida yillik o`sish xalqalari shimoldagiga qaraganda kattaroq va x.k. Tungi 
kechada meridian yunalishini Katta Ayiq yulduzlar turkumidagi Qutb yulduzi bo`yicha 
aniqlash mumkin.
34- 
rasm. Meridian yo`nalishini Qutb yulduzi bo`yicha aniqlash.