Inklyuziv tálim hám tárbiya Joba: Inklyuziv tálimge mútáj bolǵan balalar menen islesiw

Inklyuziv tálim hám tárbiya
Joba:
1. Inklyuziv tálimge mútáj bolǵan balalar menen islesiw.

Arnawlı járdemge mútáj bolǵan balalar tálim-tárbiyası olardı oqıw hám jazıwǵa úyretiw máselelerin socialliq ómirge maslastırıwǵa kómek beriw, bul islerdi nátiyjeli ámelge asırıw, arnawlı tarawdıń xızmetkerleri hám de nuqsanı bar balalar ata-analarına ámeliy járdem beriw sıyaqlı juwapkershilikli jumıslar turine kiredi.

Arnawlı járdemge mútáj balalar tiykarǵı mashqalalardı olar ózleri jasap turǵan ortalıqtan, shańaraqtan uzaqta tálim-tárbiya beriw menen sheship bolmaydı. Jámiyet óz aǵzalarına juwapkerlikti moynına almasa , sheklep qoyılǵan huqıq hám múmkinshilikler qaytarıp berilmese social integrasiyaǵa erisiw qıyın.
Arnawlı mútajlikli balalardı tálim-tárbiyasında teń huqıqlılıq mashqalasın sheshiw búgingi kúnniń aktual máselelerinen biri bolıp tabıladı. Biraq búgingi kúnde de júdá kóplep balalar hár qıylı sebeplerge kóre tálimnen shette qalıp ketpekte. Inklyuziv tálimge tartıwdıń shólkemlestirilgen, ilimiy-stilistik ilajların kórip shıǵıw yaǵnıy qánigelerin tayarlaw, mamanlıǵın asırıwǵa tiyisli ilajlardı islep shıǵıw kerek. Ayrıqsha járdemge mútáj balalardı ulıwma bilim beriw mákemelerine tartıwdıń eki tiykarǵı faktorı bar:
Birinshiden, ayrıqsha mútajlikke iye bolǵan balalarda saw balalar menen birge óz-ara iskerlik kórsetiwleri múmkin. Inklyuziv tálim maqsetke muwapıq tárizde shólkemleastirilse, arnawlı mútajlikli balalar social tárepden qorǵaladı, saw balalar bolsa social ádalat hám teńliktiń tán alınıwı ullılıǵın nuqsanı bar balalarǵa salıstırǵanda jáne de mehriban hám itibar menen munasábette bolıwdı sezimin etedi.
Ekinshiden, nuqsanı bar balalarda saw qatarlasları menen qasında oqıw, tárbiyalanıw huqıqına iye ekenligi.
Bul islerdi tabısı hár bir mámlekettiń nızamlarında sáwleleniwi zárúr. Sebebi, nızamlar, olardı kerekli materiallıq hám ruwxıy resurslar menen támiyinleniwin ámelge asırıwdı kepilleydi. Múmkinshiligi sheklengen balalar -oqıwshılarǵa tálim beriwde, ata-analar, máhelleler pedagoglar, qánigeler sherikliginde iskerlik kórsetiwlerin talap etiledi hám májburiy shárt esaplanadı.
Ayrıqsha mútajlikli balalarda saw qatarlasları menen birge óz qábilet dárejesinde iskerlik kórsetiw, tálim alıwı, kásip-óner úyreniwi hám rawajlanıwı múmkin. Inklyuziv tálim maqsetke muwapıq tárizde shólkemleastirilse arnawlı járdemge mútáj balalar social tárepden qorǵaladı, socialliq ómirde teń haqılılıǵın, óz qatarlasları menen birge bilim alıwları múmkinligin sezedi.
Ayrıqsha mútajlikli balalar ushın islengen segregasion-arnawlı, jabıq túrdegi sólkemlerde balalardaǵı ámeldegi kemshilikler anaǵurlım joqarı dárejede korreksiyalansada, biraq balalardıń mektep jámáátindegi tar sheńberge túsip qalıwları nátiyjesinde social jámiyetke iykemlesiwi, keleshekte normal rawajlanıwdaǵı balalalar qatarı jumıs alıp barıwlarında kútá úlken qıyınshılıqlarǵa dus keledi. Arnawlı mektepler mine sol tárepleri menen kútá úlken kemshiliklerge iye. Bunnan tısqarı arnawlı mútajlikli balalardı basqalar qatarı keń jámiyetshilik sheńberinden ajratgan halda jasawları da demokratiya kózqarasına tuwrı kelmeydi. Sebebi arnawlı mútajlikli balalar da basqalar qatarıaqsha -huqıqlarǵa iye.
Arnawlı mútajlikli balalardı ulıwma bilim beriw mákemelerine qosıwǵa bolǵan mútajlik bul sonda kórinetuǵın boladı, tálim sistemasınan pútkilley shette qalıp ketip atırǵan arnawlı mútajlikli balalardı tálimge qosıw, arnawlı shólkemlerge barıwǵa jasaw jayı alısda bolǵanlıǵı yamasa materiallıq aqshanıń jetispewshiligi yamasa ata-analardıń óz perzentin arnawlı shólkemge barıwın qalemewi áqibetinde qıynalıp atırǵan ata-analarǵa kómek beriw, arnawlı mútajlikli balalardı social jámiyetke erte hám tolıq maslastırıw, teń huqıqlılıq máselesin sheshiw, muqatıwlardı aldın alıwdadir.
Inklyuziv tálimge bolǵan mútajlik onıń jámiyetke hám arnawlı mútajlikli balalar ushın tómendegi tárepleri bar ekenliginen kelip shıǵadı :
Inklyuziv tálim arnawlı mútajlikli balalarǵa mudami óz shańaraǵı máhellesi hám úrim-putaqları sheńberinde bolıwǵa múmkinshilik beredi.
Balalardı shańaraǵınan, uyinen uzaqta bolǵan internatlarga jaylastırıw olardıń úyi, shańaraǵıda jámiyet turmısına qatnasıw huqıqına tosqınlıq etedi. Uyinen, shańaraǵınan, ata-ana meyiriminen uzaqta bolǵan bala kóz qarası qattı bolıp ósedi. Sebebi shańaraq tárbiyanıń bas orayi.
Inklyuziv tálim barlıq ushın tálim sapasın jaqsılaydi.
Inklyuziv tálim tálim sapasın jaqsılawǵa alıp keletuǵın katalistatyaor bolıp xizmet etiwi múmkin. Arnawlı mútajlikli balalardı ulıwma bilim beriw mákemelerine qabıl etiliwi oqıwshılardı jáne de balaǵa qaratılǵan aktivlew hám kóbirek oqıwshılardı qamraytuǵınn jańa oqıtıw usılların islep shıǵıwǵa odaydi. Bunıń nafi bolsa hámme balaǵa tiyedi.
Inklyuziv tálim kemsitiwlerdiń aldın alıwǵa járdem beredi.
Jámiyette nuqsanı bar balalarǵa salıstırǵanda aljasıq pikir hám munasábet júdá joqarıda. Olar haqqında maǵlıwmatlardıń kemligi hám olardı jaslıǵınan arnawlı mákemelerde jabıq tárizde tálim-tárbiya beriliwi buǵan sebep bolıwı múmkin. Bunday munasábetti joytıw yamasa kemeytiw qıyın bolıp tabıladı. Lekin tájiriybeden sonı aytıw kerek, úlkenlerge salıstırǵanda balalar ayrıqsha hám uqsaslıq táreplerdi tezirek aǵlar eken. Egerde arnawlı mútajlikli balalar normal rawajlanıwdaǵı balalar menen birge tálim-tárbiya alsa, bul barlıq balalardı nuqsanı barlarǵa salıstırǵanda ózleri sıyaqlı bala ekenliklerdi ańlap, kemshiliklerin támiyinlegen bolar edi.
BMSH tárepinen 1989 jılda qabıl etilgen «Bala huqıqları tuwrısında»ǵı Konvensiyası hámme balalardı, sol qatarı arnawlı mútajlikli balalar huqıqların da qorǵaydı hám qollap-quwatlaydi. Áyne 2, 23, 28, 29-statyalarda arnawlı mútajlikli balaları huqıqları belgilengen.
Balalar huqıqları tuwrısındaǵı Konvensiyanıǵ 2-statyası arnawlı járdemge mútáj balalar ushın tiykarǵı statya esaplanadı. Bunda usı Konvensiyadagi hár bir statyada dini, milleti, etnik yamasa social kelip shıǵıwınan qaramastan barlıq balalaga tiyisliligi haqqında aytnıp, “Barlıq huqıqlar hár bir bala ushın tiyisli. Kemsitiw yamasa jazlawdıń barlıq formalarınan balanıń qorǵalıwın támiyinlew ushın zárúr sharalardı kóriw qatnasıwshı mámleketlikler minnetlemelerine kiredi” dep bayanlanǵan.
Sonımen qatar, Balalar huqıqları tuwrısındaǵı Konvensiyanıń 23-statyasında arnawlı mútajlikli balalardıń tálimi jóninde tómendegishe aytıp ótken “Nuqsanı bar balanı arnawlı mútajliklerin anıqlap, onı socialliq ómirge qosıwı hám shaxs retinde rawajlana alıwına jeteklewshi qural esaplanatuǵın tálim alıwǵa hár tárepleme járdem beriwi kerek. Qatnasıwshı mámleketler intellektual hám fizikalıq tárepten jaqsı rawajlanbaǵan bala óziniń salamatlılıǵın támiyinleytuǵın, ózine isenim tuwdıratuǵın jáne onıń jámiyet turmısındaǵı aktiv qatnası, jaqsı sharayatlarda jasawların támiyinleydi”.
Arnawlı mútajlikli balalardı ulıwma bilim beriw mákemeleri sistemasında oqıtıw olardıń huquqların támiyinleydi. Sol sebepli balalar huqıqları tuwrısındaǵı Konvensiya arnawlı mútajlikli balalardı huqıqlardı támiyinleytuǵın tiykarǵı huqıqıy normativ hújjet bolıp tabıladı.