Innovaciyalar ministirligi

Prokariotlar kletkasınıń sxematik kórinisi: (2.1-suwret)
A. Kletkausti struktura lari: 3 - kapsula; kletka strukturalıq bólimleri: 1-kletka diywali; 2- silekey qabat; 4 - qabıq ; 5 - jipler; 6 - fimbriylar.
B. Sitoplazmatik kletka strukturaları: 7-sitoplazmatik membrana (SPM); 8-nukleoid; 9 -ribosomalar; 10 - sitoplazma; 11-xromatoforlar; 12-xlorosomalar; 13-tilekoid plastinkaları ; 14 - fikobilisomlar; 15-nay tárizli tilekoidlar; 16 - mezosoma; 17 - aerosomalar (hawa vakuolalari); 18 -lamellalar. v. Rezerv elementlar : 19 - polisaxarid granulalar; poli-β-oksimoy kislota granulalari; 21-polifosfat granulalari; 22-sianofitsin granulalari; 23-karboksisomalar (poliedr denesheler); 24- altı2kukirt kiritpeleri; 25-may tamshıları ; 26 - uglerod granulalari (SHlegel, 1972) v. Rezerv elementlar : 19 -polisaxarid granulalar; poli-β-oksimoy kislota granulalari; 21-polifosfat granulalari; 22- sianofitsin granulalari; 23- karboksisomalar (poliedr denesheler); 24-kúkirt kiritpeleri; 25-may tamshıları ; 26 - uglerod granulalari (SHlegel, 1972)
Yadro apparatı ápiwayı (diffuz halda) bolǵan mikroorganizmler prokariotlar dep ataladı. Prokariot kletkalarda yadro menen sitoplazma arasında anıq shegara joq,yadro membranası bolmaydı. Olarda DNK arnawlı strukturaǵa iye emes. Sonin ushın prokariotlarda mitoz hám meyoz processleri ámelge aspaydı. Ribosomalari bolsa 70 S ni quraydı. Mitoxondriya hám xloroplastlarga iye emes. Mitoxondriy wazıypasın mezosomalar (sitoplazmatik membranadan payda bolǵan struktura ) atqaradı.
Prokariotlardıń túrli formalı wákilleri:(2.2-suwret)
1 - kokk; 2 - diplokokk; 3 - sarsina; 4 -streptokokk; 5 - sferasimon bakteriyalardıń koloniyasi; 6 - tayaqsha tárizli bakteriyalar (jalǵız kletka, kletkalar shınjırı ); 7 -spirillalar; 8 - vibrion; 9 - jabıq hám ashıq sheńber formasındaǵı bakteriyalar ; 10 - o'simte payda etiwshi bakteriyalar (prostekalar); 11-jawın qurtı tárizli bakteriyalar ; 12 -Alti muyeshli juldız kórinisindegi bakteriyalar ; 13-aktinomitsetlar wákilleri; 14-miksobakteriyalarnin mıywe deneleri; 15 -lateral jaylasqan jipli Caryophanon áwladınıń jip tárizli formalı bakteriyası ; 16 -Spora (akinetlar) geterotsistalar ónim qiliwshi sianobakteriyalar; 8, 15,17, 18 - hár túrlı tipda jip payda etiwshi bakteriyalar ; 19 - kapsula payda etiwshi temir gidrat oksidinen dúzilgen qabıqqa oralǵan Sphaerotilus toparı ; 21 - tikenler payda etiwshi bakteriya ; 22 - Gallionella sp.
Ósimliklerde ushraytuǵın mikoplazmalar -MLO ni birinshi bolıp Yaponiyalıq ilimpazlar anıqlaganlar. Olar astranıń sarı keselligi, tut terekiniń pákeneligi hám basqa keselliklerdiń baslawshıların elektron mikroskopda kórip, mikoplazmalarga uqsas kletkalar bar ekenin baqlaǵanlar.Kesellengen tut nállerine tetratsiklin tásir ettirigish, kesellik kórinetuǵın bolmay qalǵan.
Bulardıń kletka qabıǵı elastik bolǵanlıǵı ushın háreketlana aladı hám dene dúzilisin ózgertiredi. Ózi ajratǵan suyıqlıq járdeminde háreketlenedi, jipleri joq kletkası ekige bolınıp yamasa ortadan tosıq payda etip kóbiyedi hám mıywe dene payda etedi. Olar mıywe denesine qaray sistemaǵa salinadi. Qattı azıqlıq ortalıǵında bakteriyalar koloniyasiga uqsas koloniyalar payda etedi.
Sporanin ósiwi. Bakteriya sporasi jaqsı jaǵdayǵa tusse, ortalıqtıń optimum dárejede bolsa, spora tez ósip shıǵadı hám aste uyań bakterial kletkaǵa aylanadı, yaǵnıy spora aldın suwdı sińiredi hám batadi, ol úlkenlesip sırtqı ekzina qabatı yoriladi hám ishinen intina menen oralǵan (ósiw trubkasi) bakteriya kletkası shıǵadı. Keyinirek azot bolǵan bakteriyanıń uzayıwı hám sol uzayǵan kletkanıń bóliniwi baqlanadı. Bakteriyalardıń ósiwi ushın fermentlerdi aktivlestiriwshi L - jalının, glyukoza hám Mnh ionları zárúr. Ol plazma membranasınan sırtda jaylasqan. Kletkaǵa kúsh hám qattılıq beredi. Bakteriyalar hám arxeylar kletka diywalidıń dúzilisinde parıq etedi. Bakteriyalardıń kletka diywali bar peptidoglikan, qumsheker hám aminokislotalardan shólkemlesken. Kópshilik arxeylarnin kletka diywalında peptidoglikan joq. Prokaryotik kletka. Bul diagrammada prokaryotik kletkanıń tiykarǵı bólimleri kórsetilgen. Mezosoma dep atalatuǵın struktura burınları organella dep esaplanǵan. Kóbirek dáliller kópshilik ilimpazlardı bul ulıwma haqıyqıy kletka dúzilisi emesligine isentirdi.