Innovaciyalar ministirligi

2.2. Leyshmonioz
Kesellik payda qılıwshi leyshmaniozlardıń úsh forması: zoonoz teri leyshmaniozi, antroponoz teri leyshmaniozi; Orta Jer teńizi visseral leyshmaniozi ushraydı. Leyshmaniylar ápiwayı jonzotlar tipine, qamshılılar klasına kiredi. Rawajlanıwdıń eki basqıshın : qamshısız (adam hám ayırım omırtqalı haywanlar organizminde) hám qamshılı (iyiskeptawarlar organizminde) basqıshın ótedi. visseral leyshmaniozda adam ushın infeksiya deregi ıytlar (kesel, sonıń menen birge, kesellik belgileri kórinip túrmegen ıytlar ), shaǵallar, túlkiler, ayırım jaǵdaylarda bolsa, nawqas adamlar da bolıwı múmkin. Zoonoz teri leyshmaniozida infeksiya dárekleri — kemiriwshiler, birinshi náwbette, úlken hám qızıl dumli soqır- tıshqanlar, antroponoz teri leyshmaniozida bolsa, kisiler bolıp tabıladı.
Leyshmaniozlardıń hámme formalarında iyiskeptawarlar infeksiya tasıwshılar bolıp esaplanadılar. Iyiskeptawarlar infeksiya dereginiń qanın sorıp, juqpalı bolıp qaladı. Iyiskeptawarlar organizmida leyshmaniylar qamshılı formalarǵa aylanadı. Iyiskeptawarlar juǵım túskennen keyin 6—8 kún ótkennen, infeksiya ótkeriw ózgeshelikine iye boladı.
Iyiskeptawarlar — ushıp juretuǵın shıbın shırkeyler. Olardıń urǵashısı keshte hám tunda adam hám de haywanlardıń qanın soradı.
Leyshmaniozlar diagnostikası klinikalıq, epidemiologik hám laboratoriya maǵlıwmatları tıykarında alıp barıladı. Visseral leyshmaniozdıń laboratoriya diagnostikası ushın suyek kómigi punktati, baslanǵısh affekt qirmasınan leyshmaniylerge tekseriledi. Serologik tekseriwdiń qosımsha áhmiyeti bar. Suyek kómigi tós súyekinen (jambas suyek, gúrek qırı, úlken baltır súyeki epifizi) hawa sterilizatsiyasi (180⁰ C de 30 minut ) usılı menen sterillangan Kassirskiy iynesi járdeminde tekseriledi.
Alınǵan punktatdan juwan surtpeler tayarlanadı, olar metil spirti menen 3—5 minut fiksatsiya etiledi, Romanovskiy boyınsha 30—50 minut bóyaladi hám mikroskopiya etiledi. Leyshmaniylar kletka ishinde de, sırtında da tabıladı. Olar súyri-sopaq dene- shalaridan ibarat bolıp, protoplazmasi kók reńge, yadrosı qızǵish-biynápshe gúli reńge, kineplasti bolsa (yadrosı qasında jaylasqan tayaqsha tárizli struktúra), yadrodan da tóqroq rangga bóyaladi.
Teri leyshmaniozida jara qasındaǵı infiltratdan alınǵan súrtpeler tekseriledi. Ayırım jaǵdaylarda tekseriwdi arnawlı ortalıqlarda leyshmaniylar kultúrasini ajıratıw jolı menen ótkeriledi. Leyshmaniozdi erte diagnostika qılıw emlewdi waqıtında baslaw ushın oǵada zárúrli. Emlew surmadıń bes valentli preparati — solyusurmin menen alıp barıladı. Bul visseral leyshmaniozda bólek áhmiyetke iye boladı, sebebi bunda ayriqsha terapiya ótkerilmese, nawqas ólib qalıwı múmkin. Em pıtkennen keyin visseral leyshmanioz bolıp ótkenler dispanser gúzetiwine alınadı.
Visseral leyshmaniozda infeksiya deregin jóyiwǵa qaratılǵan ilajlar qańǵı ıytlardı tutıw, xanaki hám háwlilerdegi ıytlardı esapqa alıw hám de olar ústinen veterinariya qadaǵalawı ornatıw, kesel haywanlardı joytıw yamasa emlewdi óz ishine aladı. Iytlar parazitologik hám serologik tekseriwden ótkeriledi. Kesellik shırasıp túratuǵın oshaqlarda hámme ıytlardı esapqa alıp, jılına 1—2 ret parazitologik hám serologik tekseriwden ótkeriw zárúr.
Zoonoz teri leyshmaniozida infeksiyanıń tábiyiy oshaqlarında deratizatsion ilajlar alıp barıladı. Leyshmanioz bolǵan nawqaslar iyiskeptawarlardan qorǵaw etilgen xanaǵa jaylastırılıwı kerek. Iyiskeptawarlarga qarsı ilajlar leyshmaniozlardıń hámme formalarında ámelge asıriladı. Shıbın-shirkeylerdiń lichinkalari hám quwırshaqlarına qarsı gúresiw ushın olardıń kóbeyiw jayların joq qılıw máqsetinde háwliler tazalanadı. Qanatlanǵan iyiskeptawarlarǵa qarsı gúresiw ushın túrar jay bólmelerine insektitsidlar menen islew beriledi. Geyde bir máwsimde qayta islew úsh retge shekem tákirarlanadı. Túrar jay hám háwlindegi jaylardıń sırtqı diywallarına da ishlov beriledi.
Keshte hám túngi saatlarda iyiskeptawarlardan individual qorǵaw quralları, repellentlar, qorǵaw kiyim-baslarınan paydalanıladı, áynek hám qapılarǵa tor tutıladı, karavotga peshexanalar etiledi.