Innovatsion jarayonlarni boshqarishning pedagogik xususiyatlari. O'zbekistonda ijtimoiy pedagogikaning rivojlanish tarixi
Download 1.77 Mb. Pdf ko'rish
|
Innovatsion jarayonlarni boshqarishning pedagogik xususiyatlari. O\'zbekistonda ijtimoiy pedagogikaning rivojlanish tarixi.
Innovatsion jarayonlarni boshqarishning pedagogik xususiyatlari. O'zbekistonda ijtimoiy pedagogikaning rivojlanish tarixi. XIKMATULLOYEVA MUNISAXON 1. Innovatsion pedagogika va ta'lim innovatsiyalari. Ta'lim innovatsiyalarining turlari Ilm-fan, texnika, iShlab chiqariSh va texnologiyaning jadal rivojlaniShi jamiyat hayotining barcha sohalarida taraqqiyotining yangi istiqbollarini ochib berdi. Insoniyatning davlat va jamiyat quriliShiga doir asriy tajribalari ijtimoiy munosabatlarni yangicha yondaShuvlar asosida tartibga soliSh borasidagi ilg*or yondaShuvlarning qaror toptiriliShiga olib keldi. Mazkur yonda Shuvlarning mohiyati so'nggi yillarda umumiy tarzda "modernizatsiyalaSh" tuShunchasi yordamida ifodalanib kelinmoqda. Xo'Sh, "modernizatsiya" tuShunchasi lug'aviy jihatdan qanday ma'noni anglatadi? UShbu tuShuncha negizida qanday holat tavsiflanadi? Modernizatsiya (ingl. "modern" zamonaviy, ilg'or, yangilangan) - ob'ektning yangi talablar va me 'yorlar, texnik ko'rsatmalar, sifat ko'rsatkichlariga mos raviShda yangilaniShi sanaladi. Ta'lim tizimining modernizatsiyala Shda quyidagi ustuvor vazifalar hal qilinadi: - har bir Shaxsning to' lagonli ta'lim oliShida boShqalar bilan teng huquqliligi va ta'lim oliShning ochiqligini ta'minlaSh; uzluksiz ta'lim tizimida yangi sifat ko'rsatkichlariga eriShiSh; yangi ta'lim resurslarini jalb qiliSh va ulardan samarali foydalaniSh asosida uzluksiz ta'lim tizimida samarali me'yoriy-huquqiy va taShkiliy-iqtisodiy mexanizmlarni ShakllantiriSh; - davlat va jamiyatning go'llab-quvvatlaShi negizida ta'lim tizimi xodimlarining iitimoiy maqomi va kasbiy kompetentligini rivojlantiriSh; - ta'lim tizimining davlat va jamoatchilik boShqaruviga asoslanganlik tamoyiliga muvofig ta'lim jarayoni iShtirokchilari - talabalar, pedagoglar, ota-onalar va ta'lim muassasalarining rolini oShiriShdan iborat. Ta'limni modernizatsiyalaSh jarayoni o'z-o'zidan innovatsiyalarga bog'lig bo 'ladi. Pedagogik innovatsiyalar o'z xususiyatiga ko'ra quyidagi tarkibiy tuziliShga ega bo ladi: 1.Sohada namoyon bo layotgan yangilikni ajratib ko'rsatuvchi blok (unda pedagogikadagi yangi g'oyalar, pedagogik yangiliklarning tasnifi, ularni asoslaShga xizmat qiladigan Shart- Sharoitlar, yangilik darajasini belgilovchi me'yorlar, pedagoglarning yangiliklarni o'zlaShtiriSh va undan amaliyotda samarali foydalaniShga tayyorliklari, an'analar va novatorlik taShabbuslari, sohada yangiliklarni yaratiSh bosqichlari aks etadi). 2. Pedagoglar tomonidan yangilikning idrok qiliniShi, o'zlaShtiriliShi va baholaniShi ifodalovchi blok (unda pedagogik jamoalar tomonidan yangiliklarning baholaniShi va o'zlaShtiriliShi - turli innovatsion jarayonlar, konservatorlik va novatorlik, innovatsiya muhiti, pedagogik jamoalarning yangilikni idrok etiSh va bahola Shga tayyorliklari aks etadi. 3. YAngilikdan foydalaniSh va uni joriy etiSh bloki (unda yangilikni amaliyotga tadbiq etiSh va ulardan samarali foydalaniSh hodisasi ro'y beradi). 2. Novatsiya (yangilaniSh). Novatsiya va innovatsiyaning farqli jihatlari Lug'aviy jihatdan "innovatsiya" tuShunchasi ingliz tilidan tarjima qilinganda ("innovation") "yangilik kiritiSh" degan ma' noni anglatadi. "Innovatsiya" tuShunchasi mazmunan aniq holatni ifodalaydi. "O'zbekiston Milliy ensiklopediyasi"da ko' rsatiliShicha, innovatsiya quyidagicha mazmun va tuShunchalarga ega: "Innovatsiya (ingl. "innovationas" - kiritilgan yangilik, ixtiro) - 1) texnika va texnologiya avlodlarini almaShtiriShni ta'minlaSh uchun iqtisodiyotga sarflangan mablag 'lar; 2) ilmiy-texnika yutuqlari va ilg'or tajribalarga asoslangaan texnika, texnologiya, boShqariSh va mehnatni taShkil etiSh kabi sohalardagi yangiliklar, Shuningdek, ularning turli sohalar va faoliyat doiralarida go 'llaniShi"58 «Innovatsion faoliyat - bu yangi ijtimoiy talablar bilan an'anaviy me yorlarning mos kelmasligi, yoxud amaliyotning yangi Shakllanayotgan me'yorining mavjud me'yor bilan to'gnaShuvi natijasida vujudga kelgan muammolarni echiShga qaratilgan faoliyatdir»,-deb ta'kidlaydi V.I.Slobadchikovs9 Inson faoliyati o'z oldiga qo'ygan maqsadlariga ko'ra bir-biridan farq qiladi. Masalan, ijodiy faoliyat, ilmiy faoliyat, pedagogik faoliyat, tadbirkorlik faoliyati, o'quv-biluv faoliyati, boShqaruv faoliyati va innovatsion faoliyat kabilar. Faoliyatning mazmuni, Shart-Sharoitlari, vositalari o'zgarib boriShi natijasida insonning ahloqiy madaniyati takomilla Shib boradi. «Pedagogik faoliyat - jamiyatning ta'lim-tarbiyaga bo'lgan ehtiyojini qondiriSh maqsadida umuminsoniy sifatlar va milliy fazilatlarni ShakllantiriShni ilmiy asoslangan reja-dasturga muvofiq amalga oShiriSh, ya'ni yoSh avlodni hayotga tayyorlaydigan ijtimoiy zarur faoliyat»,-deya ta'riflaydi B.Ziyomuhammedov. Bugungi kunda pedagogika sohasida yangi ilmiy yo'naliSh - pedagogik innovatsiya va ta'lim jarayonini yangilaSh g'oyalarining paydo bo'liShi natijasida o'qituvchining pedagogik faoliyatida ham yangi yo'naliSh «'qituvchining innovatsion faoliyati» tuShunchasi paydo bo'ldi Ta'lim tizimidagi innovatsiyalar, ularni amaliyotga kiritiSh, innovatsion jarayonlarni boShqariShni tahlil giliSh orgali innovatsion faoliyat tuShunchasini ta'riflaSh imkoniyati paydo bo'ldi. Innovatsion faoliyat - pedagogik jamoani harakatga keltiruvchi, olg'a boShlovchi, taraqqiy ettiruvchi kuchdir. Innovatsion faoliyat bu amaliyot va nazariyaning muhim qismi bo lib, ijtimoiy- madaniy ob'ekt sifatlarini yaxShilaShga qaratilgan ijtimoiy sub'ektlarning harakat tizimi bo'lib, u ma'lum doiradagi muammolarni echiSh qobiliyatigina emas, balki har qanday vaziyatdagi muammolarni echiSh uchun motivatsion tayyorgarlikka ega bo'liShdir. O'qituvchi innovatsion faoliyatining markaziy masalasi o'quv jarayonini samarali taShkil etiShdan iborat.Innovatsion faoliyatni ma'lum bir ijtimoiy amaliyot maydonida ko'rib chiqiSh zarur. Bu amaliyotning konkret sub'ekt nuqtai nazaridan, amaldagi an'anaga nisbatan jiddiy o'zgariShlarga olib keladigan yangi faoliyatni innovatsion deb hisoblaSh mumkin. Innovatsion faoliyatning infratuzilmasini innovatsion faoliyatni amalga oShiriSh uchun zarur bo'lgan xizmatlarni innovatsion faoliyat sub'ektlariga taklif etuvchi taShkilotlar taShkil etadi. Demak, malaka ShiriSh institutlari, tuman (Shahar) metodika kengaShlari, maktab metod birlaShmalari o'qituvchilar innovatsion faoliyat yuritiShlari uchun zarur bo'ladigan xizmatlarni taShkil etiShlari kerak. "Innovatsion ta'lim" tuShunchasi birinchi bor 1979 yilda "Rim klubi" da qo 'llanilgan. Innovatsion ta'lim iaravonida qo'llaniladigan texnologiyalar innovatsion ta'lim texnologiyalari yoki ta'lim innovatsiyalari deb nomlanadi. Innovatsiyalar turli ko'riniShga ega. Ta'lim tizimida yoki o'quv faoliyatida innovatsiyalarni qo'llaShda sarflangan mablag' va kuchdan imkon gadar eng yugori natijani oliSh maqsadi ko*zlanadi. Innovatsiyalarning har ganday yangilikdan farqi Shundaki, u boShqariSh va nazorat qiliShga imkon beradigan o'zgaruvchan mexanizmga ega bo'liShi zarur. Mohiyatiga ko'ra innovatsiyalar munosabat yoki jarayonga yangilik kiritiShning dinamik tizimi sanaladi. O'z-o'zidan tizim sifatida yangilik kiritiriSh munosabat yoki jarayonning, birinchidan, ichki mantig ini, ikkinchidan, kiritilayotgan yangilikning muayyan vaqt oralig'ida izchil rivojlaniShi va atrof-muhitga ko'rsatadigan o'zaro ta' sirini ifodalaydi. «Innovatsion faoliyat - bu yangi ijtimoiy talablar bilan an'anaviy me yorlarning mos kelmasligi, yoxud amaliyotning yangi Shakllanayotgan me'yorining mavjud me'yor bilan to'gnaShuvi natijasida vujudga kelgan muammolarni echiShga qaratilgan faoliyatdir»,-deb ta'kidlaydi V.I.Slobadchikovs9 Inson faoliyati o'z oldiga qo'ygan maqsadlariga ko'ra bir-biridan farq qiladi. Masalan, ijodiy faoliyat, ilmiy faoliyat, pedagogik faoliyat, tadbirkorlik faoliyati, o'quv-biluv faoliyati, boShqaruv faoliyati va innovatsion faoliyat kabilar. Faoliyatning mazmuni, Shart-Sharoitlari, vositalari o'zgarib boriShi natijasida insonning ahloqiy madaniyati takomilla Shib boradi. «Pedagogik faoliyat - jamiyatning ta'lim-tarbiyaga bo'lgan ehtiyojini qondiriSh maqsadida umuminsoniy sifatlar va milliy fazilatlarni ShakllantiriShni ilmiy asoslangan reja-dasturga muvofiq amalga oShiriSh, ya'ni yoSh avlodni hayotga tayyorlaydigan ijtimoiy zarur faoliyat»,-deya ta'riflaydi B.Ziyomuhammedov. Bugungi kunda pedagogika sohasida yangi ilmiy yo'naliSh - pedagogik innovatsiya va ta'lim jarayonini yangilaSh g'oyalarining paydo bo'liShi natijasida o'qituvchining pedagogik faoliyatida ham yangi yo'naliSh «'qituvchining innovatsion faoliyati» tuShunchasi paydo bo'ldi Ta'lim tizimidagi innovatsiyalar, ularni amaliyotga kiritiSh, innovatsion jarayonlarni boShqariShni tahlil giliSh orgali innovatsion faoliyat tuShunchasini ta'riflaSh imkoniyati paydo bo'ldi. Innovatsion faoliyat - pedagogik jamoani harakatga keltiruvchi, olg'a boShlovchi, taraqqiy ettiruvchi kuchdir. Innovatsion faoliyat bu amaliyot va nazariyaning muhim qismi bo lib, ijtimoiy- madaniy ob'ekt sifatlarini yaxShilaShga qaratilgan ijtimoiy sub'ektlarning harakat tizimi bo'lib, u ma'lum doiradagi muammolarni echiSh qobiliyatigina emas, balki har qanday vaziyatdagi muammolarni echiSh uchun motivatsion tayyorgarlikka ega bo'liShdir. O'qituvchi innovatsion faoliyatining markaziy masalasi o'quv jarayonini samarali taShkil etiShdan iborat.Innovatsion faoliyatni ma'lum bir ijtimoiy amaliyot maydonida ko'rib chiqiSh zarur. Bu amaliyotning konkret sub'ekt nuqtai nazaridan, amaldagi an'anaga nisbatan jiddiy o'zgariShlarga olib keladigan yangi faoliyatni innovatsion deb hisoblaSh mumkin. Innovatsion faoliyatning infratuzilmasini innovatsion faoliyatni amalga oShiriSh uchun zarur bo'lgan xizmatlarni innovatsion faoliyat sub'ektlariga taklif etuvchi taShkilotlar taShkil etadi. Demak, malaka ShiriSh institutlari, tuman (Shahar) metodika kengaShlari, maktab metod birlaShmalari o'qituvchilar innovatsion faoliyat yuritiShlari uchun zarur bo'ladigan xizmatlarni taShkil etiShlari kerak O' zbekistonda ijtimoiy pedagogikaning rivojlanishi tarixi Ijtimoiy pedagogika fan sifatida respublikamiz mustaqillikni qo'Iga kiritgandan so'ng o'qitila boshlagan bo'Isa-da, ijtimoiy tarbiya, ytimoiy faoliyat- ijtimoiy ximoya ko' rinishida qadimiy ildizlarga ega. Ilk diniy-falsafiy (Avesto) va adabiy (Alpomish, Go'ro' g'li) manbalarda biz insonning ijtimoiy kelib chiqishi nuqtai nazaridan pedagogik qarashlarning aks etishini ko'ramiz. Keyinchalik VI-VIl asrlarda Markaziy Osiyo hududida islom dinining tarqalishi yangi ma' naviy, axloqiy qadriyatlarni olib keldi va ular mintaqada oila va jamiyat tarbiyasi tizimiga ta'sir ko'rsatdi. Markaziy Osiyoning arab halifaligi tarkibiga kirishi madaniy almashuv, fikr va qarashlarning erkin kurashi, o'zaro munosabatlarning shakllanishiga olib keldi. Moddiy barqarorlik va ishlab chiqarish hamda savdo rivoji ehtiyojlariga asoslangan yangi ijtimoiy-iqtisodiy holat ma'naviy va madaniy hayotning yuksalishiga, dunyoviy ilm va fanlarning gullab-yashnashiga, fors, arab, qadimgi yunon madaniyati yutuqlarini o'zlashtirishga yordam berdi. "Avesto" va jamiyatning ijtimoiy hayoti Eramizdan oldingi minginchi yillarning o'talarida eng qadimgi ajdodlarimiz tomonidan qahramonlik mazmunidagi juda ko' p afsonalar, rivoyatlar aytilgan bo'lib, ular zardushtiylik dinining muqaddas kitobi «Avesto»ga kiritilgan. Ma'lumotlarga ko'ra, «Avesto» eramizdan avvalgi VII asrning oxiri va VI asrning boshlarida yaratilgan bqlib, to'liq kitob holida eramizdan avvalgi I asrda shakllangan. «Avesto»ni qadimgi davrlarda ajdodlarimizning tabiiy, ilmiy, ma'rifiy fikrlari to' plangan dastlabki pedagogik asar deb hisoblash mumkin. Shuningdek, tadqiqotchilar uning diniy xarakterdaligini ta'kidlash bilan birga falsafa, siyosat, ta'lim-tarbiya adabiyot masalalarini ham qamrab olgan asar sifatida ta'riflaydilar. Download 1.77 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling