Innovatsion loyihalar portfelini shakllantirish
Download 34.13 Kb.
|
Innovatsion loyihalar portfelini shakllantirish
|
Innovatsion loyihalar portfelini shakllantirish REJA Kirish……………………………………………………..….2 Innovatsion loyihalar……………………………………..….3 Innovatsion loyihalar portfelini shakllantirish………………8 Innovatsion loyihalarni boshqarish………………………….12 Xulosa……………………………………………………….15 Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………..16 Kirish
Loyihalarni dasturlash Dastur bu – bir-biri bilan bog'liq bo'lgan, umumiy maqsad ostida birlashtirilgan va umumiy natija va boshqaruvni takomillashtirish maqsadida hamkorlikda boshqariladigan loyihalar va tadbirlar to'plami. Loyihalar portfeli — bu, o'z ichiga tasdiqlangan rivojlanish kontseptsiyalariga mos ravishda kiritilgan alohida loyihalar (odatda 3 yildan 5 yilgachamuddatli) loyihalarto'plamidir. Ularmosravishdagirivojlanishkontseptsiyalarigaasosan, aniqlabolinganhududiy, sohavamaqsadlimezonlarbo'yichaguruhlashtiriladi. Loyihalarportfeliqandayshakllantiriladi? TashabbuskorlarbilanO'zbekistonRespublikasiningInvestitsiyalarbo'yichaDavlatqo'mitasi, IqtisodiyotVazirligi, MoliyaVazirliklarihamkorlikda, tasdiqlanganrivojlanishkontseptsiyalarigamosravishdasoha, hududiyvamaqsadliloyihalarportfellarinishakllantiradilar.LoyihalarningportfellarinishakllantirishloyihaboshqaruvisohasidaxalqarostandartlargamuvofiqAgentliktomonidanishlabchiqilganLoyihalarportfellariniishlabchiqishvaamalgaoshirishbo‘yichametodikko‘rsatmalargamuvofiqamalgaoshiriladi. Loyihalarportfeligaqandayloyihalarkiritiladi? Loyihalarportfeliga, tanlanganloyihalarningtashabbuskorlarbilankelishilganvatasdiqlanganNizomlarimavjudbo'lganloyihalarkiritiladi. Loyihanizominima? Loyihanizomi – bu, amalgaoshirilishirejalashtirilayotganloyihaningasosiyparametrlarinianiqlovchi, uningrivojlanishkontseptsiyasigamosravishdaamalgaoshishivaahamiyatliekanliginitasdiqlovchiloyihaoldihujjat.Tasdiqlanganrivojlanishkonsepsiyalarigamuvofiq, tashabbuskorlartomonidanO‘zbekistonRespublikasiInvestitsiyalarbo‘yichadavlatqo‘mitasi, Iqtisodiyotvazirligi, Moliyavazirligibilanbirgalikdatarmoq, hududiyvamaqsadliloyihalarportfellarishakllantiriladi.Tasdiqlanganrivojlanishkonsepsiyalarigamuvofiq, tashabbuskorlartomonidanO‘zbekistonRespublikasiInvestitsiyalarbo‘yichadavlatqo‘mitasi, Iqtisodiyotvazirligi, Moliyavazirligibilanbirgalikdatarmoq, hududiyvamaqsadliloyihalarportfellarishakllantiriladi. 1.1Innovatsion loyihalar "Innovatsionloyiha" tushunchasibirnechajihatlardaqo'llaniladi: qandayqilib, ma'lummaqsadlargaerishishnita'minlaydiganharqandayharakatlarmajmuasiniamalgaoshirishnio'zichigaolganfaoliyat, voqea; tizimkabihuquqiyvamoliyaviyhujjatlarharqandayharakatniamalgaoshirishuchunzarur; jarayonqandayinnovatsiyalarniamalgaoshirish. Ushbuuchtajihatinnovatsionloyihanitashkiletishvamaqsadliboshqarishshaklisifatidamuhimliginita'kidlaydi.Umumanolganda, innovatsionloyiha - bu fan vatexnikaningustuvorsohalaridaaniqmaqsadlarga (vazifalarga) erishishgaqaratilgano'zarobog'liqvao'zarobog'liqmanbalar, vaqtvatadbirlarniamalgaoshiradiganmurakkabtizim. Innovatsionloyihalartasnifi Innovatsionrivojlanishmaqsadlarivavazifalariningxilma-xilligiko'plabinnovatsionvailmiy-texnikloyihalarnibelgilaydi. Quyidainnovatsionloyihalarningtasnifikeltirilgan. Innovatsionloyihalarturlichailmiyvatexnikahamiyatdarajasi : Modernizatsiyaprototipyokiasosiytexnologiyadizaynikeskino'zgarmasa (o'lchamlarivamahsulotturlarinikengaytirish; yanadakuchlidvigatelnio'rnatish, mashina, avtomobilunumdorliginioshirish); Innovatsion (innovatsiyanikuchaytiruvchi)yangimahsulotniuningelementlarijihatidandizayniavvalgisidansezilarlidarajadafarqqilganda (yangifazilatlarniqo'shish, masalan, ushbuturdagimahsulotdizaynidailgariishlatilmagan, ammoboshqaturdagimahsulotlardaishlatiladiganavtomatlashtirishasboblariyokiboshqalarnikiritish); Avans (asosiyyangilik)dizaynilg'ortexnikechimlargaasoslanganda (samolyotqurilishidabosimlikabinalarni, ilgariturbojetlidvigatellarnikiritilishi, ilgarihechqaerdaishlatilmaganligi); Pioner (asosiyyangilik)ilgarimavjudbo'lmaganmateriallar, tuzilmalarvatexnologiyalarpaydobo'lganda, eskiyokihattoyangifunktsiyalarni (kompozitmateriallar, birinchiradioqabulqiluvchilar, elektronsoatlar, shaxsiykompyuterlar, raketalar, yadrozavodlari, biotexnologiyalar). Loyihaningahamiyatlilikdarajasiloyihaniboshqarishmazmunigata'siretuvchiinnovatsionjarayonnatijalarinitarg'ibqilishningmurakkabligi, davomiyligi, tarkibi, ijrochilartarkibi, xususiyatlarinibelgilaydi. Monoproektlar- qoidatariqasida, bittatashkilotyokihattobittabo'linmatomonidanamalgaoshiriladiganloyihalar; noyobinnovatsionmaqsadnibelgilashda (ma'lumbirmahsulot, texnologiyaniyaratish) qat'iyvaqtvamoliyaviydoiradaamalgaoshiriladigan, muvofiqlashtiruvchiyokiloyihamenejerinitalabqiladigan; Ko'ployihalar- ilmiy-texnikkompleksniyaratish, yiriktexnologikmuammonihalqilish, harbiy-sanoatkompleksiningbiryokibirguruhkorxonalarinikonversionqilishkabimurakkabinnovatsionmaqsadgaerishishgaqaratilgano'nlabmonoproektlarnibirlashtirganintegraldasturlarshaklidataqdimetilgan; zarurmuvofiqlashtirishbo'linmalari; Megaproektlar- bittamaqsaddaraxtibilanbir-birigabog'langanbirnechtamultiprojektlarvayuzlabmonoproektlarnibirlashtirganko'pmaqsadliintegraldasturlar; markazlashtirilganmoliyalashtirishnivamarkazdanyordamko'rsatishnitalabqiladi. Megapproektlarasosidasohanitexnikqaytajihozlash, konversiyavaatrof-muhitningmintaqaviyvafederalmuammolarinihalqilish, mahalliymahsulotlarvatexnologiyalarningraqobatdoshliginioshirishkabiinnovatsionmaqsadlargaerishishmumkin. Shundayqilib, innovatsionloyiha - buo'zarobog'liqvaresurslar, muddatlarvabosqichlarbilano'zarobog'liqbo'lganmurakkabjarayonlartizimi. Innovatsionloyihalarturlichabo'lishimumkinvabirqatortasniflashxususiyatlaribilanajralibturadi. Innovatsionloyihalarvaularniamalgaoshirishdasturlarimamlakatningilmiyvatexnologikrivojlanishiniboshqarishningpaydobo'layotganiqtisodiymexanizminingajralmasqisminitashkiletadi. "Innovatsionloyiha" tushunchasiinnovatsiyalarnimaqsadliboshqarishshakli, innovatsiyalarjarayoni, hujjatlarto'plamisifatidako'ribchiqiladi. Innovatsionfaoliyatnimaqsadliboshqarishshaklisifatidainnovatsionloyihafanvatexnikaningustuvoryo'nalishlaridaaniqmaqsadlargaerishishgaqaratilgano'zarobog'liqvao'zarobog'liqmanbalar, ishvaqtlarivaamalgaoshiruvchilarningmurakkabtiziminianglatadi. Innovatsiyalarniamalgaoshirishjarayonidabuinnovatsiyalargaolibkeladiganma'lumbirketma-ketlikdaamalgaoshiriladiganilmiy, texnologik, ishlabchiqarish, tashkiliy, moliyaviyvatijoratfaoliyatiningmajmui. Shubilanbirga, innovatsionloyiha - buloyihaningmaqsadlariniamalgaoshirishuchunzarurbo'lgantexnik, tashkiliy, rejalashtirishvahisob-kitobvamoliyaviyhujjatlarto'plami. Loyihaningmohiyatiengto'liqvahartomonlamauningbirinchitomonidanamoyonbo'ladi. "Innovatsionloyiha" tushunchasiningbarchauchjihatlarinihisobgaolib, biz quyidagita'rifniberishimizmumkin. Innovatsionloyiha - buo'zarobog'liqbo'lganmaqsadlarvaulargaerishishuchunmo'ljallangandasturlartizimibo'lib, ulartegishliravishdatashkiletilgan, loyihahujjatlarito'plamitomonidanishlabchiqilganvaaniqilmiy-texnikaviymasalalarnisamaralihaletishnita'minlaydigantadqiqot, ishlabchiqish, ishlabchiqarish, tashkiliy, moliyaviy, tijoratvaboshqatadbirlarmajmuidir. miqdoriyjihatdanifodalanganvainnovatsiyalargaolibkeladiganvazifalar. Innovatsionloyihaningasosiyelementlariquyidagilardaniborat: Loyihaningasosiymaqsadiniaksettiruvchimaqsadvavazifalar; Innovatsionmuammolarnihalqilishvamaqsadlargaerishishuchunloyihalashchora-tadbirlarimajmui; Loyihaviyfaoliyatniamalgaoshirishnitashkiletish, ya'ni. loyihaningmaqsadlarigacheklanganvaqtichidavabelgilangannarxvasifatdoirasidaerishishuchunularniresurslarvapudratchilarbilanbog'lash; Loyihaningasosiyko'rsatkichlari (maqsaddan - umumanloyihauchun, xususiygacha - individualqadriyatlar, mavzular, bosqichlar, tadbirlar, ijrochilaruchun), shujumladanuningsamaradorliginitavsiflovchiko'rsatkichlar. Innovatsionloyihalarniamalgaoshirishniboshqarishningo'zigaxosfunktsiyalarinibajarishuchunboshqaruvningturlitashkiliyshakllariqo'llanilishimumkin, masalan, chiziqli-dastur, muvofiqlashtirish, matritsavaloyiha. Boshqarishningchiziqli-dasturiyshakli. Ushbuan'anaviyboshqaruvshakliningmohiyatibarchaloyihalarniamalgaoshiruvchilarni yagona boshqaruvorganigao'tkazish (mavjudyokimaxsusyaratilganlarorasidan) vashuasosdadeyarliyangitashkiliytizimni (markaziyyokimintaqaviybo'limtarkibidagiqo'mita, menejmentvaboshqalar) shakllantirishdir. Ularningyaratilishibiryokibirnechtamurakkab, qimmatvauzoqmuddatliloyihalarniamalgaoshirishdaoqlanadi. Ushbutashkiliyshaklningo'zigaxosxususiyatiuninganiqmaqsadgayo'naltirilganligivako'pfunktsionalichkituzilishdir. Bu loyihamenejmentiniungategishlibo'lgantizimniboshqarishningo'rtadarajasigao'tkazishgaimkonbermaydivaloyihaniboshqarishningasosiyfunktsiyalarinimarkazlashtirishni talab qiladi. Muvofiqlashtirishboshqaruvi. Muvofiqlashtiruvchiloyihalarniboshqarishtizimiyuqoriboshqaruvorganlarinazoratvamuvofiqlashtirishfunktsiyalariningbirqisminiloyihaningengfaolrahbarlaridanbiriga (ma'lumbirrahbarga, butuntashkilotgayokiuningbo'linmasiga) topshirib, mazmunliqarorlarqabulqilishhuquqiniqoldirganligibilantavsiflanadi. Ko'pinchabuninguchunmaxsusyokikollegialorganlar (muvofiqlashtirishqo'mitalari, loyihakengashlari, ishchikomissiyalarvaboshqalar) barchayokiengmuhimloyihaniamalgaoshiruvchilarningvakillarivauniamalgaoshirishnatijalariniiste'molchilaridantuziladi. Muvaffaqiyatlivamoslashuvchanbo'lganmuvofiqlashtirishturidagituzilmalarturlixilmiqyosdagimurakkabdiskretvabir-birigabog'langanloyihalarniamalgaoshirishdamuvaffaqiyatliishlatilishimumkin. Ularningtashkiliymexanizmiayniqsamahalliyvatashkilotichidagiloyihalarniamalgaoshirishdaqurishvaishlashuchunjudaoddiy. Boshqarishningmatritsashakli. Ko'pginahollarda (masalan, kompleksbilanbog'liqloyihalarniboshqarishuchun) faqatmuvofiqlashtirishvaboshqaruvvakolatlarigaegabo'lganota-onatashkilotiniajratishetarliemas. Bundaytashkilotgaresurslarnitaqsimlashvanazoratqilish, mavjudrejalarnituzatish, oraliqnatijalargao'zvaqtidavasifatlierishishnirag'batlantirishvakolatigaegabo'lishzarur, shuninguchunungaqo'shimchaboshqaruvfunktsiyalariyuklatilishikerak. Bundayholda, butunboshqaruvtizimidavakolatlarvafunktsiyalarnisezilarlidarajadaqaytataqsimlash talab etiladivaloyihaniboshqarishningmuvofiqlashtirishshaklimatritsashakligaaylanadi. Loyihaniboshqarish. Loyihaniboshqarishdeganda, belgilanganvaqtichida, rejalashtirilgansmetaqiymativabelgilangansifatbilaninnovatsiyalarniloyihalashtirishvaishlabchiqarishjarayonlarinita'minlashuchunzarurbo'lganbarchamehnat, moliyaviy, moddiyvaenergiyaresurslariniumumiyboshqarishtushuniladi. Boshqaruvnitashkiletishningloyihaviyshaklitashkilotmaqsadlariniqaytayo'naltirishyokiulargaerishishusullarinio'zgartirishbilanbog'liqmuammolimuammolarnihalqilishdaengsamaralihisoblanadi. Loyihaningtarkibiyqismidama'lumbiryangiliknihalqilishuchunmaxsusishchiguruhi (loyihajamoasi) tuziladi, ularloyihatugagandanso'ngtarqatiladi. Shu bilanbirga, ilgariishlashuchunjalbqilingantegishlixodimlarvamanbalarixtisoslashtirilganbo'linmalarigaqaytariladi. Loyihaniboshqarishprintsipigaasoslangantashkiliytuzilmalardayuzagakeladiganengmuhimmuammolardanbiribuloyihanidebataladiganvaboshqaruvningtashkiliydarajalario'rtasidafunktsiyalarnitaqsimlashdir. Markaz boshqaruviningqaysiqismiloyihagazararetkazmasdanloyihadarajasigao'tkazilishimumkinligivaqaysifunktsiyalarbajarilishiyuqoridarajadaqolishimasalasinihalqilishkerak. Tashkiliydarajadaloyihalartanlanadi, ularniishlabchiqishvaamalgaoshirishmuddatibelgilanadi, loyihalaro'rtasidaresurslarajratiladi. Loyihaniboshqarishdarajasida, qoidatariqasida, keyinchalikularniboshqarishningtashkiliydarajasigao'tkazishuchundizaynqarorlarinitayyorlashamalgaoshiriladi. Boshqaruvningushbudarajalario'rtasidagio'zarobog'liqlikmavjudloyihaviyma'lumotlarningyuqoridanpastgachako'rsatmalargaasoslangantabiatgao'tishorqalisodirbo'ladi. Shu bilanbirga, etarlidarajadajamlanganma'lumotlartashkiliydarajagao'tkaziladi. Loyihaniboshqarishtizimlariasosiymaqsadga - loyihaniamalgaoshirishgaqaratilganbo'lib, uniamalgaoshirishvaqtiniqisqartirishga, loyihanirivojlantirishbilanbog'liqmavjudmuammolarnihalqilishsamaradorliginioshirishga, ishdasturiniresurslarimkoniyatlaribilanyanadamuvozanatlimuvofiqlashtirishga, resurslarnitejashgayordamberadi. Innovatsionloyihaniishlabchiqishdarejalashtirishbosqichio'tamuhim, murakkabvaba'zanuzoqbo'lib, “niyatbayonoti” danboshqanarsaemas. Aslida, loyihaniamalgaoshirishjarayonigako'plabtashqivaichkibeqarorlashtiruvchiomillarta'sirko'rsatmoqda. Bu loyihaningdizaynparametrlarini (vaqtvanarx) o'zgartirishgaolibkeladi. Bundaysharoitdamaqsadlargaerishishningmuhimvositalaridanbiribuloyihaningbajarilishini, ya'nitaqvimrejalariningbajarilishinivamablag'larningsarflanishininazoratqilishdir. Nazoratloyihaninguchtayo'nalishibo'yichaamalgaoshiriladi. Vaqt - loyihanimuayyanvaqtichidabajarishkerak. Xarajat - byudjetgarioyaqilishkerak. Sifat - talab qilinadiganxususiyatlargamuvofiqlik. Sifatninazoratqilish. Loyihaningsamaradorliginibelgilaydiganengmuhimomillardanbiribuuniamalgaoshirishbo'yichabarchaishlarningsifati. Loyihanisifatliamalgaoshirishmijozlartalablarigajavobberishdemakdir. Ushbumuammoningechimicheteldaommalashganvajudakengtarqalgan TQM (umumiysifatmenejmenti) usulitomonidantaklifetiladi. TQM-ningasosiyprintsipiquyidagilardaniborat: "nolnuqsonlar" darajasigaerishishuchunbarchasa'y-harakatlarni minimal xarajatlargamuvofiqlashtirish. "Nolinchinuqsonlar" iborasiloyihaningbarchabosqichlaridamahsulotnixaridorlartomonidankutilgannatijalarnidoimiyravishdaqondirishnianglatadi. Axborotta'minoti. Vaqt, xarajatvasifatni monitoring qilishloyihamenejeridanloyihaningborishito'g'risidabatafsilvaaniqma'lumotgaegabo'lishni talab qiladi. Keraklima'lumotlarniolishusullari - buloyihaningborishivauchrashuvlar (yig'ilishlar) haqidajavoblar. Hisobotshaklidanqat'inazarvaboshqarishfunktsiyalarisamaradorliginioshirishuchunfoydalaniladiganhisobotshaklibeshasosiyfikrnio'zichigaolishikerak: ● hisob-kitobqiymati (ma'lumbirsanayokijoriydavruchunjami). Bu haqiqiyvaprognozqilingannatijalarnitaqqoslashuchunkerak; ● Haqiqiynatijalar. Ularma'lumbirmiqdordagiyokijoriydavruchunbelgilanganishhajmlarinibajarishninghaqiqiyjarayoninitavsiflaydi; ● bashoratqilingannatijalar. Ularmavjudma'lumotlarningtanlanishigaasoslanadi, keyingidavruchunloyihavauningtarkibiyqismlariningtaxminiyholatinitavsiflaydi; ● haqiqiyvaprognozqilingannatijalarrejalashtirilganyokitaxminqilinganko'rsatkichlardanqanchalikfarqqilishiniko'rsatadigansapmalar; Sapmalarningsabablari: loyihaninghaqiqiyvaprognozqilinadiganjarayonini, shujumladanuning individual operatsiyalarinibelgilaydigankutilganvakutilmaganholatlar. Uchrashuvningasosiyvazifalariquyidagilardaniborat: ma'lumotalmashish, bundaharbirloyihaishtirokchilariboshqaguruhlarningishlashivaloyihadasturiningbajarilishito'g'risidama'lumotolishadi; muammolarni, qiyinchiliklarnivaumumiymanfaatlarnimuhokamaqilish; individualishlarnijadvalgamuvofiqo'zvaqtidabajarishimkoniyatinimuhokamaqilish. Loyihaniamalgaoshirishnitartibgasolish. Tartibgasolishjarayoniquyidagiprotseduralarningqabulqilingandavriyligi (kun, hafta, o'nkunlik, oylik) bilandavriytakrorlashdaniborat: ishningborishito'g'risidatezkorma'lumotlarnito'plashvatayyorlash, bajarilishikerakbo'lganishlarningdastlabkixususiyatlaridakutilayotgano'zgarishlarvauniloyihajamoasigataqdimetish; modellarniyangilash (yangilash) vaularnihisoblash (qaytahisoblash) uchunma'lumotlarnitayyorlash; tarmoqmodellarinihisoblash (qaytahisoblash) vataqvimrejalariniyangilash; ishpaketininghaqiqiyholatinitahlilqilishvaularnikelgusidaamalgaoshirishto'g'risidaqarorlartayyorlash; operatsionkalendarrejalariniishlabchiqish (chorak, oylik, haftalik, kunlikvaboshqalar) vaularnitegishlidarajadagirahbarvarahbarlargaetkazish. 1.3Innovatsionloyihalarportfelinishakllantirish Innovatsiyalar (yangilikkiritishlar)nirejalashtirishningumumiyjarayonidauningbirqatorbosqichlari (yangilikkiritishdagiehtiyojnibelgilash, mavzularnitanlashvah.k.) innovatsionloyihalarportfelinishakllantirishbilanbog‘liq. Innovatsionloyihalar (buyurtmalar) portfelinishakllantirishbirqatorxususiyatlargaega. Buyurtmalarportfelinishakllantirishuchunaniqinnovatsionishlarmavzularinitanlashdauchtaholatbo‘lishimumkin: 1) maqsadaniqifodalangan, vainnovatsionloyiha – ungaerishishvositalaridanbiridir. Bundaymaqsadsifatidadasturboshqaruvlistanok, yangiavlodtelevizoriniyaratishbo‘lishimumkin; 2) maqsadinnovatsionishlar dasturi (rejasi) nituzishgaimkonbermaydiganumumiyshakldaifodalangan. Bundaymaqsadgamuayyankasallik (saraton, atipikpnevmoniya) bilankurashniyaxshilash, kompaniyalardaromadkeltirishinimaksimaloshirish, jinoyatchilikdarajasinipasaytirishlarkirishimumkin. 3) maqsadnoma’lum. Masalan, sanoatvaqurilishdailmiytexniktaraqqiyotnikuchaytirishlozim. Bu holdailmiykonsepsiyaniizlashamalgaoshiriladi, uningasosidamasalanihaletish dasturi tuziladi. Birinchiholatdaaynankeraklivafoydaliloyihanito‘g‘riasoslabberishmuhimdir. Bu marketing tadqiqotlar, loyihaistiqbolliligivaxarajatlarvasamaradorliknibaholashningzamonaviysonliusullariniqo‘llashnibelgilashasosidaqilinishimumkin. Natijadainnovatsionishlarninganiqifodalanganmaqsadgaerishishbo‘yicharejasiishlabchiqiladi. Birinchi, maqsadaniqifodalangandagiholatbuyurtmalarportfelinishakllantirishvainnovatsionishlarmavzulariniishlabchiqishuchunengsoddasidir. Ushbuholatasosankorxona (firma, kompaniya) lar uchunxosdir. Ikkinchiholatdaavvalamborumumiyasosiymaqsadifodasinianiqlashtirishlozim. U soddabo‘lishimumkin, masalan, korxona (tashkilot) maksimaldaromadolishgaintilsa. Ammo ko‘pholatlardaumumiymaqsadanchamurakkabroqdir. Masalan, tadqiqotningumumiymaqsadida – jinoyatchilikdarajasinipasaytirishda – dastlabasosiymaqsadnibelgilabolishzarur: jinoyatlarnioldiniolishyokiularnifoshetish. So‘ngra yagona maqsadyokiundankelibchiqqanbirnechtamaqsadlaraniqifodalanadi. Umumiymaqsaddankelibchiqadigananiqmaqsadlarniifodalashqiyinmasaladir, chunkibundayaniqmaqsadlarkorxona (tashkilot) ningrivojlanishstrategiyasigamaksimaljavobberishkerak. Maqsadlaraniqvaravshanifodalangandanso‘ngkeyingibosqichamalgaoshiriladi – mumkinbo‘lganinnovatsionloyihalarnitahlilqilishvaularningqo‘yilganmaqsadlargamosliginibaholash. Uchinchiholatdaaniqinnovatsionloyihagachabo‘lganishlarbosqichlarianchako‘proq. Innovatsionloyihalarportfelinishakllantirishxususiyatlaridanbiri – shundaymetodlardanfoydalanishki, ularningyordamidag‘oyalarilgarisurilishi, korxona (kompaniya)ningmaqsadlarigaerishishnuqtainazaridanengistiqbolliilmiytadqiqotlarsohasianiqlanishimumkin. Undankeyinularningasosidainnovatsionishlanmalarninganiqmavzulariifodaetilishimumkin. Bundayhollardako‘pinchaolimlar, korxonalarilmiybo‘linmalarirahbarlari, loyihaviy-konstruktorlikbo‘limlariva marketing xizmatlarixodimlarininguchrashuvlaridaniborat “ usuliqo‘llaniladi. Ushbuuchrashuvlardag‘oyalarnierkinifodalashmuhitiyaratiladi, ilmiyfarazlarvakonstruktorliktakliflarnikonseptualbog‘lashamalgaoshiriladi. Patent vaixtirolardanfaolfoydalanishmuhimmetodlardandir. Mazkurmetodahamiyatipatentshunoslarniyangig‘oyalartahliligavama’lumsohada patent izlanishnitashkiletishgajalbqilishdaniborat. Buyurtmalarportfelinishakllantirishningushbuvaboshqametodlariloyihalarnioldindantanlashvainnovatsionishlanmalarmavzulariniyakuniytanlovidaqo‘llaniladi. Buyurtmalarportfelinishakllantirishuchunaniqinnovatsionloyihalarmavzularinitanlashishlanmalarrejasigabarchakelgantakliflarnikiritishilojsizligibilanqabulbo‘lgan. Jarayonningdastlabkibosqichidaloyihalarnitanlashvaularningsamaradorliginibelgilashningturlimetodlariqo‘llaniladi (ba’zilari 10 bobdabayonetilgan). Ammo buyurtmalarportfelinishakllantirishinnovatsionloyihalarnisamaradorlikdarajasibo‘yichajoylashtirishdaniboratemas, garchibuqulayvasodda, biroqko‘pincha real muhitdao‘rinsizusuldir. Loyihalarsamaradorligidantashqaribuyurtmalarportfelinishakllantirishdaboshqaomillar ham hisobgaolinadi: ilmiy-texnikkadrlarvamavjudtajriba-eksperimentaluskunalardansamaralifoydalanish; korxonayokitashkilotgalozimbo‘lganyangiliklardiversifikatsiyasidarajasi; ishlabchiqarishquvvatiniyuklashoptimalligi, ayniqsamablag‘ talabetadigansohalarda; bo‘linmalar, tashkilotningto‘planganilmiy-texniktajribasinihisobgaolish; korxona (kompaniya)larning, ba’ziholatlardaesabutunsohao‘sishiningmaqsadgamuvofiqsur’atlari. Buyurtmalarportfelinishakllantirgandahisobgaolinadiganmuhimomillargaquyidagilar ham kiradi: mahsulotlar (yokitexnologikjarayonlar) modifikatsiyasigavaularningbutkulyangiturlariniyaratishgaqaratilganloyihalaro‘rtasidaratsionalmuvozanatnisaqlash; innovatsiyalarningtajovuzkorvamudofaastrategiyalario‘rtasidaoqilonamuvozanatnisaqlash; loyihalarturli-tumanligi. So‘nggisidanoldingiomilshunianglatadiki, harbirkorxona (firma, kompaniya) birinchinavbatdashundaysohalargataalluqliinnovatsionloyihalartanlashilozimki, u yerdabozordagiyetakchio‘rinnisaqlabqolishgaurinsin, keyinesaraqobatchilartomonidankutilmaganharakatlarnioldiniolishuchunbozorkon’yunkturasinibilishlozimbo‘lgansohalarnitanlasin. Buyurtmalarportfelidakorxona (kompaniya)lar maqsadlarigaerishishnuqtainazaridaninnovatsionloyihalarturlitumanligialohidaqiziqishuyg‘otadi. Buyurtmalarportfeliturli – yirikvakichik, mukammallikkayaqinvaboshlanayotganloyihalarnio‘zichigaolsaasoslihisoblanadi. Buyurtmalarportfelitez-tezqaytako‘rilsada, u ma’lumchegaralargaegabo‘lishivaishrejasi (istiqbollivayillik) birtekisamalgaoshirilishiuchunnisbatanbarqarorbo‘lishilozim. Buyurtmalarportfelinitashkiletuvchiinnovatsionloyihalarsonima’lumvaqtichidaloyihalarko‘lamivaularniamalgaoshirishmuddatigabog‘liq. Ushbuparametrlarasosanbarchaishlanmalaruchun talab etiladiganmoliyaresurslariumumiyhajmini, ya’niinnovatsionishlarningumumiybyudjetinibelgilaydi. Birinchitaxminiyloyihalarsoniinnovatsionishlarbyudjetiningbittaloyihagao‘rtachaqiymatnisbatisifatidabelgilanishimumkin. Buyurtmalarportfelimutanosibligigaerishishuchunyirikvakichikinnovatsionloyihalarningafzalliklarivakamchiliklariniyoddatutishlozim. Agar buyurtmalarportfeliasosanyirikloyihalardaniboratbo‘lsa, u kichikloyihalarportfeliganisbatananchaxavfliroqhisoblanadi. Tajribadanma’lumki, barcha 335 innovatsionloyihalarning 10% iginamuvaffaqiyatlivasamaralitugallanishimumkin, ya’nibuyurtmalarportfeligakiruvchiharbirloyihasamaradorligi 10% li ehtimolgaega. Shubhasiz, loyihalarsonio‘sishibilankamidabittaloyihaningmuvaffaqiyatlibajarilishiehtimoliortadi. Kichikloyihalarafzalliklaridanbiri – ularningtegishlimavjud (moliyaviy, kadrlar, moddiy) resurslarnihisobgaolganholdamuvaffaqiyatlibajarilishiimkoniyatidir, birvaqtningo‘zidayirikloyihalarko‘pinchakattahajmdagiqo‘shimchakamyobresurslarjalbetilishini talab etadi. Ammo kichikloyihalarkamchiliklarga ham ega. Ko‘pholatlardakichikloyihalarshundayyangiliklargaqaratilganki, ularkichikrealizatsiyahajmigaegabo‘lib, natijadadaromad ham kattabo‘lmaydi. Agar buyurtmalarportfeliasosankichikloyihalardaniboratbo‘lsa, bucheklanganbozorpotensialigaegabo‘lgankattamiqdordagiinnovatsiyalarningrealizatsiyasigaolibkeladi. Bu holdakorxonamaqsadigaerishish (masalan, daromadniyuksaltirish, rentabellikdarajasinioshirish) muammolibo‘libqoladi, ayniqsa, istiqbolda. Har qandayholatda ham buyurtmalarportfelinishakllantirishdainnovatsionloyihalarsoninicheklamoqlozim. Cheklovlargaturliyo‘llarbilan, shujumladan, kattaloyihalartanlashbilan ham, lekinxavf-xatarningmaqbuldarajasinivaresurslardansamaralifoydalanishnihisobgaolganholdaerishishmumkin. Buyurtmalarportfeliinnovatsionishlarnatijalariyokibuyurtmachilartomonidanmaqsadlaro‘zgartirilishinuqtainazaridanuzluksiztahliletiladi. Ko‘pginaholatlardatahlilinnovatsionloyihalarportfelio‘zgarishigaolibkelmaydi. Ammo loyihaningmazmunio‘zgarishiyokiunibajarishdanto‘liqto‘xtashholatlariehtimoli bor. Sabablari – kutilmaganomadsizliklar, yanadasamaralimaqsadlargachiqish, buyurtmachimaqsadiningdolzarbligiyo‘qolishi, raqobatchilarningmaqsadlarniqaytako‘ribchiqishgaundagansamaralinatijalaridir. Shu tariqa, innovatsionloyihalarportfelinishakllantirish - tajriba, bilimlar, xodimlarimkoniyatlarihaqidagianiqtasavvurvaishlanmalarmuvaffaqiyatiehtimolini talab etadiganmurakkabmasaladir. 1.4 Innovatsionloyihalarniboshqarish Buyurtmalarportfelishakllanishivainnovatsionishlanmalarnirejalashtirishningasosliturlarinitanlashmasalasikorxona (tashkilot) maqsadlarigaerishishnuqtainazaridanham, ilmiyfaoliyatnuqtainazaridanhamyangilikkiritishtadqiqotlarivaishlanmalariniboshqarishdamuhimo‘ringaega. Ammomuhimvag‘oyatmushkulvazifa – burejalashtirilganinnovatsionishlarniamalgaoshirishnitashkilqilish, ya’niloyihalarniboshqarishdir. Harqandayinnovatsionloyihamuvaffaqiyatitexnik-ekspluatatsionvabozorafzalliklaridankabi, loyihaniboshqarishsifatigahambog‘liq. Shusababliko‘pinchabuyurtmalarportfelinishakllantirishdaloyihalarnafaqatpotensialsamaradorlikjihatidan, balkishupotensialniamalgaoshirishuchunsamaraliboshqarishimkoniyatlarinuqtainazaridanbaholanadi. Rejalashtirishvaboshqarisho‘zarochambarchasbog‘liqdir. Rejalar (istiqbollivayillik) loyihalarqaytarzdarivojlanishiniaksettirib, loyihagaqo‘yilgan samara qandayerishilishito‘g‘risidaaxborotberadi, vakelgusidaloyihaniboshqarishuchunboshqaruvqarorlarivaharakatlarinioldindanbelgilabberadi. Rejalashtirishparametrlari, shu tariqa, innovatsionloyihaniboshqarishuchunma’lumasosnita’minlaydi. Yangilikkiritishnimuvaffaqiyatliboshqarishuchunlozimbo‘lganuchtaasosiyparametrajratiladi: 1) innovatsionishlanmalargabo‘lgananiqlanganehtiyojlar; 2) ularnibajarishuchunlozimbo‘lganilmiy-texnikkadrlartarkibivatuzilmasinianiqlash; 3) tadqiqotvaishlanmalaro‘tkazishuchunmoliyaresurslarimavjudligi. Bundankelibchiqadiki, loyihaniboshqarishning bosh vazifasi – ushbuuchtaparametrnibirlashtirishdir. Ko‘rsatilganparametrlardantashqari, innovatsionloyihaniboshqarishningasosiniqo‘shimchata’minlaydiganboshqako‘rsatkichlar ham qo‘llaniladi. Ulargaquyidagilarkiradi: loyihalarsamaradorliginibaholashko‘rsatkichlari; loyihalartanlovito‘g‘risidagiqarorasoslangan baho vataxminlar.Innovatsiyalarniboshqarishdoimo‘zgaradigansharoitlardaamalgaoshiriladi, buesainnovatsionishlarrejasiniuzluksizko‘ribchiqishni talab qiladi. Shu boisinnovatsionloyihaniboshqarishishrejasidakeskino‘zgarishlarsiztez-tezyangilanishlargaimkonberishuchunmoslashuvchanbo‘lishikerak. Loyihaniboshqarishhozirgivaqtdavujudgakelganvaziyatto‘g‘risidagima’lumotbilanuningmaqsadgamuvofiqligivasamaradorligito‘g‘risidagioldindanbelgilangantasavvurni (buyurtmalarportfelinishakllantirishda, loyihaniishlabchiqishda) taqqoslashdaasoslangan. O‘lchanganyutuqlar (ko‘rsatkichlarvah.k.) varejalashtirilganma’lumotlaro‘rtasidatafovutlarvujudgakelsa, buesako‘pinchabo‘ladi, ma’lumchoralarko‘riladi. Bundaychoralargamoliyaresurslariniqaytataqsimlash, loyihalarnibajarishtartibi, buyurtmalarportfeliniqismanqaytako‘rish, kadrlartuzilmasiningo‘zgarishikiradi. Shu sababliishonchlivao‘zvaqtidagiaxborotinnovatsionloyihanisamaraliboshqarishuchunnihoyatdamuhimdir. Innovatsionloyihaniboshqarishdaquyidagianiqishlaramalgaoshiriladi: harbirmasalanihaletishdavaharbirbosqichnibajarishdaxarajatlardarajasivaishlardavomiyligibo‘yichayutuqlarbaholanadi; bajarilishiko‘zdatutilgangrafikdanchiqibketganvazifalaraniqlanib, loyihaustidaishlashningumumiyborishiuchunularningoqibatlariehtimolibaholanadi; innovatsionloyihanirejalashtirilganmoliyaviyvamoddiyxarajatlargavaunitugatishsanasiganisbatanishlabchiqisho‘lchanadi; loyihalarvaularningalohidabosqichlarisamaradorligianiqlashtiriladi. Innovatsionloyihalarniboshqarishturlimetodlarniqo‘llashbilanamalgaoshiriladi. Quyidagiboshqarishmetodlariqo‘llaniladi: 1) maqsadlargako‘ra; 2) xarajatlargako‘ra (xarajatlarninazoratqilishusuli); 3) og‘ishlargako‘ra. Maqsadlargako‘raboshqarishshubilanxarakterlanadiki, maqsadlarqo‘yilishikorxonayokitashkilotfaoliyatisamaradorliginioshirishasosisifatidako‘ribchiqiladi. Birinchinavbatdaaniqifodaetilganmaqsadlarfiksatsiyasita’minlanadi. Ushbumaqsadlaraniq, haqiqiybo‘lishi, vakorxonayokitashkilotrivojlanishiningumumiyvazifalariniamalgaoshirishgasamaraliyordamberishilozim. So‘ngmaqsadlargaerishishgato‘sqinlikqiladiganomillarvaularniamalgaoshirishuchunyordamberadigananiqchora-tadbirlarbelgilanadi. Ushbuchora-tadbirlartashkiliy, kadrlarbo‘yicha (masalan, xodimlarniqaytatayyorlash) vaiqtisodiybo‘lishimumkin. Erishilgannatijalarmuntazambaholanadi. Mazkurusulsamaradorligikorxonavaloyihalarrahbarlaritomonidanxodimlarbilanhamkorlikdaifodalanganmaqsadlarinnovatsionloyihaustidaishniyaxshilashgavauninatijalarinio‘lchashgaimkonberadiganomilvamezonlardir. Maqsadlargako‘raboshqarishmetodlarirealizatsiyasiko‘pkuchvavaqt talab etadi. Xarajatlarninazoratqilishusuli (xarajatlargako‘raboshqarish) innovatsionloyihabyudjetinituzishbilanamalgaoshiriladi. Loyihabyudjetinituzishko‘pjihatdanuniishlabchiqishgayondashuvbilanbelgilanadi. Analitik, sintetikvaaralashyondashuvlarqo‘llaniladi. Qaydetishlozimki, buyurtmalarportfeliningkattaqisminisbatandoimiyqiymatni talab etadi, u o‘tganyillarnatijalaribo‘yichaaniqlanib, vujudgakeladigananiqvaziyatgaqarabtuzatiladi. Byudjetnituzishgabo‘lganaralashyondashuvni talab etadiganyangiinnovatsionloyihalarpaydobo‘lishimumkin. Byudjetningbuqismialohidako‘ribchiqiladi. Byudjetinnovatsionloyihanimoliyaviynazoratqilishuchunasosiyhujjatdir. U umumiyxarajatlarninazoratqilishuchunmaqsadgamuvofiqvasamarali, vama’lummiqdordamoliyaviymablag‘larinnovatsionloyihaniamalgaoshirishuchunishlatilishigakafolatdir. Xarajatlargako‘raboshqarishniqo‘llashdanazoratvahaqiqiyxarajatlarningbyudjettuzishdako‘zdatutilganxarajatlarbilantaqqoslanishinazardatutiladi. Loyihabyudjetibiryilgatuzilib, uniijrosinitekshirishesayarimyildabirmartayokiharkvartaldaamalgaoshiriladi. Xarajatlarto‘g‘risidagihisobotlarbiroydabirmartatuziladi, buesarahbargainnovatsionloyihabyudjetiningsarflanganmablag‘larinikuzatishimkoniniberadi. Xarajatlaribyudjetgato‘g‘rikelmaydiganinnovatsionloyihaastoydiltekshiriladi. Innovatsionishlanmalarnatijalarifaqatularnibajarishgasarflanganxarajatlarto‘g‘risidagima’lumotlarasosidabelgilanmaydi, shuninguchunxarajatlarninazoratqilishusulicheklanganqo‘llanilishsohasigaega. Og‘ishlargako‘raboshqarishusulimohiyatiboshqarishningoliydarajasidagirahbarlarfaqatloyihaustidarejalashtirilganishborishidankattaog‘ishlarto‘g‘risidaginaxabardoretiladi. Rejadanchiqqanbarchaboshqaog‘ishlarinnovatsionloyihaniboshqarishningtegishlidarajasidako‘ribchiqiladi. Og‘ishlargako‘raboshqarishdaquyidarajadagi (bo‘lim, sektorvaguruhlar) rahbarlarularqabulqilgantezkorqarorlaroqibatlariuchunto‘liqjavobgardir. Innovatsionloyihaniboshqarishningushbuusulibittakattaimtiyozibilanajralibturadi: rahbarvaqtinifaqathalqilishdatajribavabilimlariengsamaralibo‘lganmasalalargasarflaydi. Innovatsionloyihalarnisamaraliboshqarishbarchaushbuusullarnikompleksliqo‘llashbilanerishiladi. XULOSA
"Loyiha", "loyihaniboshqarish" tushunchalaribizninghayotimizgauzoqvaqat'iykiribkelganbo'lsa-da, ushbuatamaniumumanqabulqilingantalqiniyo'q. "Loyiha" (loyiha) so'zilotinchaprojacere - nimanidiroldingasiljitish (pro - oldindan; jacere - targ'ibqilish, oldingaotish) so'zidankelibchiqqan deb ishoniladi. Rossiya menejmentidagiloyihaquyidagio'zigaxosxususiyatlargaegabo'lgananiqmaqsadlar, vazifalarvaresurslarningo'zarobog'liqligi, loyihaningboshlanishivatugashiningma'lumsanalari, maqsadlarvaamalgaoshirishshartlariningma'lumdarajadayangiligi, loyihaatrofidavaichidaturlixilziddiyatlivaziyatlarningmuqarrarligi.LoyihalarniboshqarishAmerikainstitutitomonidanberilganvaPMBOK® qo'llanmasidagiengmashhurta'rifloyihaniquyidagichasharhlaydi. Loyiha - bunoyobmahsulotlar, xizmatlaryokinatijalarniyaratishuchunmo'ljallanganvaqtinchaliktashabbus. Ushbuta'rifdanbarchaloyihalaruchtamuhimxususiyatgaegadeganxulosagakelishmumkin. 1. Loyihaningmavjudligiuchunma'lumbirmuddatmavjudligi, ya'ni. loyihaningboshlanishsanasi ham, tugallangansanasi ham bor. 2. Har birloyihaningnatijasinoyobmahsulotyokixizmatdir. Bu, shuningdek, loyihafaoliyatiniishlashdanfarqqiladi. 3. Muayyanmaqsadlargaerishishuchunloyihaningyo'nalishi. Qoidatariqasida, loyihaningpaydobo'lishiningsababihalqilinishikerakbo'lganba'zibirmuammolaryokikompaniyaningraqobatchilaridanustunturishiuchunharakatlarni talab qiladiganqulayvaziyatdir. Bugungikundaloyihalarniboshqarishfaninisbatanyaqindarivojlangandeganfikrmavjud. Biroq, loyihaniboshqarishanchaoldinboshlanganiningko'plabbelgilarimavjud. Foydalanilganadabiyotlar • 1. O‘zbekistonRespublikasiPrezidentiningQarori, 18.12.2017 yildagi PQ-3437-son • 2. Savol-javob (napm.uz) • 3. https://napm.uz/uz/services/question_answer/2630/ • 4. A.Taniyev INNOVATSION IQTISODIYOT Download 34.13 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|