Inson faoliyatining mohiyati

Inson faoliyati quyidagi asosiy xususiyatlarga ega: motiv, maqsad, sub'ekt, tuzilma va vositalar. Faoliyatning motivi - bu uni qo'zg'atadigan narsa, buning uchun u amalga oshiriladi. Motiv, odatda, ushbu faoliyat kursida va yordami bilan qondiriladigan o'ziga xos ehtiyojdir.

Inson faoliyatining motivlari juda xilma-xil bo'lishi mumkin: organik, funktsional, moddiy, ijtimoiy, ma'naviy. Organik motivlar organizmning tabiiy ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan (odamlarda buning uchun eng qulay sharoitlarni yaratish). Bunday motivlar organizmning o'sishi, o'zini o'zi saqlashi va rivojlanishi bilan bog'liq. Bu oziq-ovqat, uy-joy, kiyim-kechak va boshqalarni ishlab chiqarishdir. Funktsional motivlar turli madaniy faoliyat shakllari, masalan, o'yinlar va sportlar yordamida qondiriladi. Moddiy motivlar odamni uy-ro'zg'or buyumlari, turli xil narsalar va asboblarni to'g'ridan-to'g'ri tabiiy ehtiyojlarga xizmat qiladigan mahsulot shaklida yaratishga qaratilgan faoliyatga undaydi. Ijtimoiy motivlar turli maqsadlarga qaratilgan faoliyatni keltirib chiqaradi jamiyatda ma'lum o'rin egallash, atrofdagi odamlarning e'tirofi va hurmatiga sazovor bo'lish. Ma'naviy motivlar insonning o'zini o'zi takomillashtirish bilan bog'liq bo'lgan faoliyatlar asosida yotadi. Faoliyat turi odatda uning dominant motivi bilan belgilanadi (dominant, chunki har qanday inson faoliyati polimotivlangan, ya'ni u bir necha xil motivlar bilan rag'batlantiriladi).

Faoliyatning maqsadi uning mahsulotidir. Bu shaxs tomonidan yaratilgan haqiqiy jismoniy ob'ekt, faoliyat jarayonida olingan ma'lum bilim, ko'nikma va malakalar, ijodiy natija (fikr, g'oya, nazariya, san'at asari) bo'lishi mumkin.

Faoliyatning maqsadi uning motiviga teng emas, garchi ba'zida faoliyatning motivi va maqsadi bir-biriga mos kelishi mumkin. Maqsadlari bir xil bo'lgan (yakuniy natija) turli xil harakatlar turli motivlar bilan turtki bo'lishi va qo'llab-quvvatlanishi mumkin. Aksincha, turli xil yakuniy maqsadlarga ega bo'lgan bir qator faoliyatlar bir xil motivlarga asoslanishi mumkin. Masalan, odam uchun kitob o'qish materialni qondirish (bilimni namoyish etish va buning uchun yaxshi maoshli ish topish), ijtimoiy (ahamiyatli odamlar orasida bilimni ko'rsatish, ularning iltifotini qozonish), ma'naviyatni qondirish vositasi sifatida xizmat qilishi mumkin. (o'z dunyoqarashini kengaytirish, axloqiy rivojlanishning yuqori darajasiga ko'tarilish). ) ehtiyojlar. Moda, obro'li narsalarni sotib olish, adabiyotlarni o'qish, tashqi ko'rinishga g'amxo'rlik qilish, yaxshi xulq-atvorni rivojlantirish kabi turli xil faoliyatlar:
Mavzu faoliyat bevosita shug'ullanadigan narsadir. Demak, masalan, kognitiv faoliyatning predmeti - har qanday turdagi ma'lumotlar, o'quv faoliyatining predmeti - bilim, ko'nikma, mehnat faoliyatining predmeti - yaratilgan moddiy mahsulotdir.
Har bir faoliyat muayyan tuzilishga ega. Odatda u faoliyatning asosiy tarkibiy qismlari sifatida harakatlar va operatsiyalarni belgilaydi. Harakat - bu faoliyatning mutlaqo mustaqil, ongli inson maqsadiga ega bo'lgan qismidir. Masalan, kognitiv faoliyat tarkibiga kiradigan harakatni kitob olish, uni o'qish deb atash mumkin; mehnat faoliyatining bir qismi bo'lgan harakatlar vazifa bilan tanishish, zarur vositalar va materiallarni izlash, loyihani ishlab chiqish, buyumni tayyorlash texnologiyasi va boshqalar deb hisoblanishi mumkin; ijodkorlik bilan bog'liq harakatlar g'oyani shakllantirish, uni ijodiy mehnat mahsulida bosqichma-bosqich amalga oshirishdir.
operatsiya harakatning bajarilish usulini nomlang. Harakatni bajarishning necha xil usullari bor, shunchalik ko'p turli operatsiyalarni ajratish mumkin. Operatsiyaning tabiati harakatni bajarish shartlariga, shaxsda mavjud bo'lgan ko'nikma va qobiliyatlarga, harakatni bajarish uchun mavjud vositalar va vositalarga bog'liq. Turli odamlar, masalan, ma'lumotni eslab qolishadi va boshqacha yozadilar. Demak, ular matn yozish yoki materialni yodlash harakatini turli amallar yordamida amalga oshiradilar. Biror kishi tomonidan afzal qilingan operatsiyalar uning individual faoliyat uslubini tavsiflaydi.
Shaxs uchun faoliyatni amalga oshirish vositalari - bu muayyan harakatlar va operatsiyalarni bajarishda foydalanadigan vositalar. Faoliyat vositalarining rivojlanishi uning takomillashishiga olib keladi, buning natijasida faoliyat yanada samarali va sifatli bo'ladi.
Faoliyat motivatsiyasi rivojlanishi davomida o'zgarishsiz qolmaydi. Masalan, vaqt o'tishi bilan mehnat yoki ijodiy faoliyatda boshqa motivlar paydo bo'lishi mumkin va birinchisi fonga o'tadi. Ba'zida ilgari faoliyatga kiritilgan harakat undan ajralib turishi va mustaqil maqomga ega bo'lishi, o'z motiviga ega bo'lgan faoliyatga aylanishi mumkin. Bunday holda, biz yangi faoliyatning tug'ilishini qayd etamiz.
Yoshi bilan, inson rivojlanishi bilan uning faoliyati motivatsiyasining o'zgarishi sodir bo'ladi. Agar inson shaxs sifatida o'zgarsa, unda uning faoliyatining motivlari o'zgaradi. Insonning ilg'or rivojlanishi motivlarning tobora kuchayib borayotgan ma'naviyatga (organikdan moddiyga, moddiydan ijtimoiyga, ijtimoiydan ijodiyga, ijodiydan axloqiyga) harakati bilan tavsiflanadi.
Har bir inson faoliyati tashqi va ichki qismlarga ega. Ichki anatomik va fiziologik tuzilmalar va markaziy asab tizimi tomonidan faoliyatni boshqarishda ishtirok etadigan jarayonlar, shuningdek, faoliyatni tartibga solishga kiritilgan psixologik jarayonlar va sharoitlar kiradi. Tashqi tarkibiy qismlarga faoliyatni amaliy amalga oshirish bilan bog'liq bo'lgan turli xil harakatlar kiradi.
Faoliyatning ichki va tashqi komponentlarining nisbati doimiy emas. Faoliyatning rivojlanishi va o'zgarishi bilan tashqi tarkibiy qismlarning ichki qismlarga tizimli o'tishi amalga oshiriladi. Bu ularni ichkilashtirish va avtomatlashtirish bilan birga keladi. Agar faoliyatda biron bir qiyinchiliklar mavjud bo'lsa, u qayta tiklanganda, ichki tarkibiy qismlarning buzilishi bilan bog'liq holda, teskari o'tish sodir bo'ladi - eksteriorizatsiya: faoliyatning qisqartirilgan, avtomatlashtirilgan tarkibiy qismlari ochiladi, tashqarida paydo bo'ladi, ichki bo'lganlar yana tashqi, ongli ravishda paydo bo'ladi. nazorat qilingan.

2. Inson faoliyatining turlari va rivojlanishi

Zamonaviy odamda juda ko'p turli xil faoliyat turlari mavjud, ularning soni taxminan mavjud ehtiyojlar soniga to'g'ri keladi (ko'p motivli faoliyatni hisobga olgan holda). Ushbu faoliyatning barchasini taqdim etish va tavsiflash uchun ma'lum bir shaxs uchun eng muhim ehtiyojlarni sanab o'tish kerak. Ammo amalda bunday vazifa oson emas, chunki turli xil ehtiyojlar soni juda ko'p va ular individual ravishda farqlanadi. Inson ehtiyojlari tizimini tavsiflash mumkin bo'lgan asosiy parametrlarni aniqlash osonroq, keyin esa ulardan foydalanib, muayyan shaxsga xos bo'lgan faoliyat turlarini tavsiflash mumkin. Bunday uchta parametr mavjud: ehtiyojlarning kuchi, miqdori va sifati.

Ehtiyoj kuchi deganda biz insonga mos keladigan ehtiyojning qiymatini, uning dolzarbligini, paydo bo'lish chastotasini va rag'batlantirish potentsialini tushunamiz. Kuchliroq ehtiyoj muhimroq, tez-tez yuzaga keladi, boshqa ehtiyojlar ustidan hukmronlik qiladi va odamni o'zini shunday tutishga majbur qiladiki, bu alohida ehtiyoj birinchi navbatda qondiriladi.
Miqdori - bu odamda mavjud bo'lgan va vaqti-vaqti bilan unga tegishli bo'lgan turli xil ehtiyojlar soni. Nisbatan kam miqdordagi ehtiyojlarga ega odamlar bor va ular hayotdan zavqlanib, tizimli qoniqish bilan muvaffaqiyatli kurashadilar. Ammo ko'plab turli, ba'zan qarama-qarshi, mos kelmaydigan ehtiyojlarga ega bo'lganlar bor. Bunday ehtiyojlarni amalga oshirish insonni bir vaqtning o'zida turli xil faoliyatga jalb qilishni talab qiladi va ko'pincha ko'p qirrali ehtiyojlar o'rtasida ziddiyatlar yuzaga keladi va ularni qondirish uchun vaqt tanqisligi mavjud. Bunday odamlar odatda vaqt etishmasligidan shikoyat qiladilar va hayotdan norozilikni boshdan kechiradilar, xususan, hamma narsani o'z vaqtida bajarishga vaqtlari yo'qligidan.
Ehtiyojning o'ziga xosligi deganda, u yoki bu ehtiyojning yordami bilan ma'lum bir shaxsda etarli darajada to'liq qondirilishi mumkin bo'lgan ob'ektlar va ob'ektlar, shuningdek, ushbu va boshqa ehtiyojlarni qondirishning afzal usuli tushuniladi. Masalan, televizorda faqat ko'ngilochar dasturlarni muntazam ko'rish natijasida bir kishining kognitiv ehtiyojini qondirish mumkin. Boshqasi uchun, xuddi shunday ehtiyojni to'liq qondirish uchun gazeta, kitob o'qish, radio tinglash va teleko'rsatuvlarni tomosha qilish etarli emas. Uchinchisi, yuqoridagilarga qo'shimcha ravishda, kognitiv xarakterdagi foydali ma'lumotlarning tashuvchisi bo'lgan odamlar bilan tizimli muloqotga, shuningdek, qiziqarli mustaqil ijodiy va qidiruv ishlariga qo'shilishga muhtoj.
Inson ehtiyojlari tizimini tavsiflovchi tavsiflangan parametrlarga muvofiq, bir shaxsga va odamlar guruhlariga xos bo'lgan faoliyatlar yig'indisini alohida ko'rsatish va tavsiflash mumkin. Bunday holda, ushbu parametrlarning har biri va ularning kombinatsiyalarining xilma-xilligi uchun inson faoliyati turlarining tasniflarini tuzish va taklif qilish mumkin.
Ammo boshqa yo'l bor: barcha odamlar uchun umumiy bo'lgan asosiy faoliyatni umumlashtirish va ta'kidlash. Ular deyarli barcha odamlarda mavjud bo'lgan umumiy ehtiyojlarga, aniqrog'i, har bir shaxs o'zining individual rivojlanishi jarayonida muqarrar ravishda ishtirok etadigan ijtimoiy inson faoliyati turlariga mos keladi. Bular muloqot, o'yin, o'qitish va ishdir. Ular odamlarning asosiy faoliyati sifatida ko'rib chiqilishi kerak.
Aloqa - shaxsning individual rivojlanishi jarayonida yuzaga keladigan faoliyatning birinchi turi, keyin o'yin, o'rganish va mehnat. Bu faoliyatlarning barchasi rivojlanish xarakteriga ega, ya'ni. bola kiritilganda va ularda faol ishtirok etsa, uning intellektual va shaxsiy rivojlanishi sodir bo'ladi.
Muloqot, muloqot qiluvchi odamlar o'rtasida ma'lumot almashishga qaratilgan faoliyat sifatida qaraladi. Shuningdek, u o'zaro tushunish, yaxshi shaxsiy va ishbilarmonlik munosabatlarini o'rnatish, o'zaro yordam va odamlarning bir-biriga ta'lim va tarbiyaviy ta'sirini ta'minlash maqsadlarini ko'zlaydi. Muloqot bevosita va bilvosita, og'zaki va og'zaki bo'lmagan bo'lishi mumkin. To'g'ridan-to'g'ri muloqotda odamlar bir-biri bilan to'g'ridan-to'g'ri aloqada bo'ladilar, bir-birlarini bilishadi va ko'rishadi, buning uchun hech qanday yordamchi vositalardan foydalanmasdan bevosita og'zaki yoki og'zaki bo'lmagan ma'lumotlar almashadilar. Vositachi aloqada odamlar o'rtasida to'g'ridan-to'g'ri aloqalar mavjud emas. Ular boshqa odamlar orqali yoki ma'lumotlarni yozib olish va ko'paytirish vositalari (kitoblar, gazetalar, radio, televidenie, telefon, faks va boshqalar) orqali ma'lumot almashadilar.
O'yin - bu hech qanday moddiy yoki ideal mahsulot ishlab chiqarishga olib kelmaydigan faoliyat turi (kattalar va bolalar uchun biznes va dizayn o'yinlari bundan mustasno). O'yinlar ko'pincha o'yin-kulgi xarakteriga ega, ular dam olishga qaratilgan. Ba'zan o'yinlar insonning haqiqiy ehtiyojlari ta'siri ostida yuzaga kelgan keskinlikni ramziy yengillashtirish vositasi bo'lib xizmat qiladi, u boshqa yo'l bilan zaiflashtira olmaydi.
O'yinlarning bir nechta turlari mavjud: individual va guruh, mavzu va hikoya, rolli o'yinlar va qoidalar bilan o'yinlar. Individual o'yinlar - bir kishi o'yin bilan mashg'ul bo'lgan faoliyat turi, guruh o'yinlariga bir nechta shaxslar kiradi. Ob'ektli o'yinlar shaxsning o'yin faoliyatiga har qanday ob'ektlarni kiritish bilan bog'liq. Hikoya o'yinlari ma'lum bir stsenariy bo'yicha rivojlanib, uni asosiy tafsilotlarda takrorlaydi. Rolli o'yinlar odamga o'yinda o'z zimmasiga oladigan muayyan rol bilan chegaralanib, o'zini tutishga imkon beradi. Nihoyat, qoidalar bilan o'yinlar o'z ishtirokchilarining xatti-harakatlari uchun ma'lum qoidalar tizimi bilan tartibga solinadi. Ko'pincha hayotda o'yinlarning aralash turlari mavjud: ob'ekt-rolli o'yin, syujetli rol o'ynash, qoidalarga asoslangan hikoyaga asoslangan o'yinlar va boshqalar. O'yinda odamlar o'rtasida rivojlanadigan munosabatlar, qoida tariqasida, so'z ma'nosida sun'iydir, ular boshqalar tomonidan jiddiy qabul qilinmasligi va inson haqida xulosalar uchun asos bo'lmasligi. O'yin xulq-atvori va o'yin munosabatlari, hech bo'lmaganda kattalar orasida haqiqiy insoniy munosabatlarga juda oz ta'sir qiladi.
Biroq, o'yinlar odamlar hayotida katta ahamiyatga ega. Bolalar uchun o'yinlar birinchi navbatda rivojlanish uchun ahamiyatga ega, kattalar uchun esa ular muloqot va dam olish vositasi bo'lib xizmat qiladi. O'yin faoliyatining ayrim shakllari marosimlar, mashg'ulotlar va sport sevimli mashg'ulotlari xarakterini oladi.
Doktrina faoliyat turi sifatida harakat qiladi, uning maqsadi shaxs tomonidan bilim, ko'nikma va malakalarni egallashdir. O'qitish maxsus ta'lim muassasalarida tashkil etilishi va amalga oshirilishi mumkin. U tashkillashtirilmagan bo'lishi mumkin va yo'lda, boshqa faoliyatda ularning tomoni, qo'shimcha natija sifatida paydo bo'lishi mumkin. Kattalarda o'rganish o'z-o'zini tarbiyalash xarakteriga ega bo'lishi mumkin. Ta'lim faoliyatining xususiyatlari shundaki, u bevosita shaxsning psixologik rivojlanishi vositasi bo'lib xizmat qiladi.
Inson faoliyati tizimida mehnat alohida o'rin tutadi. Aynan mehnat tufayli inson zamonaviy jamiyat qurdi, moddiy va ma'naviy madaniyat ob'ektlarini yaratdi, o'z hayot sharoitlarini shunday o'zgartirdiki, u keyingi, amalda cheksiz rivojlanish istiqbollarini ochdi. Eng avvalo, mehnat qurollarini yaratish va takomillashtirish mehnat bilan bog'liq. Ular, o'z navbatida, mehnat unumdorligini oshirish, fan, sanoat ishlab chiqarish, texnik va badiiy ijodni rivojlantirish omili bo'ldi.
Inson faoliyatining rivojlanishi haqida gapirganda, ular faoliyatning progressiv o'zgarishining quyidagi jihatlarini anglatadi:
1. Inson faoliyati tizimining filogenetik rivojlanishi.
2. Shaxsning individual rivojlanishi (ontogenez) jarayonida turli faoliyatga qo'shilishi.
3. Rivojlanish jarayonida individual faoliyat doirasida sodir bo'ladigan o'zgarishlar.
4. Faoliyatning differensiallanishi, bu jarayonda ayrim harakatlardan alohida harakatlarning yakkalanishi va mustaqil faoliyat turlariga aylanishi tufayli boshqalar tug'iladi.
Inson faoliyati tizimining filogenetik o'zgarishi mohiyatan insoniyatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish tarixiga to'g'ri keladi. Ijtimoiy tuzilmalarning integratsiyalashuvi va tabaqalanishi odamlar o'rtasida yangi faoliyat turlarining paydo bo'lishi bilan birga keldi. Iqtisodiyotning o'sishi, kooperatsiya va mehnat taqsimotining rivojlanishi bilan ham xuddi shunday bo'ldi. Yangi avlod odamlari o'zlarining zamonaviy jamiyati hayotiga qo'shilgan holda, ushbu jamiyatga xos bo'lgan faoliyat turlarini o'zlashtirdilar va rivojlantirdilar.
O'sib borayotgan shaxsni mavjud faoliyat tizimiga integratsiyalash jarayoni sotsializatsiya deb ataladi va uni bosqichma-bosqich amalga oshirish bolani muloqot, o'yin, o'rganish va mehnatga bosqichma-bosqich jalb qilishni o'z ichiga oladi - yuqorida qisqacha tavsiflangan to'rtta asosiy faoliyat. Shu bilan birga, nomlanayotgan faoliyat turlarining har biri dastlab eng elementar shaklda assimilyatsiya qilinadi, keyin esa murakkablashadi va takomillashadi. Kattalarning atrofidagi odamlar bilan muloqoti go'dak yoki boshlang'ich sinf o'quvchilarining muloqotiga o'xshab, kattalarning mehnat faoliyati bolaning o'yiniga o'xshaydi.
Faoliyatning rivojlanish jarayonida uning ichki o'zgarishlari sodir bo'ladi. Birinchidan, faoliyat yangi mavzu mazmuni bilan boyitiladi. Uning ob'ekti va shunga mos ravishda u bilan bog'liq ehtiyojlarni qondirish vositalari moddiy va ma'naviy madaniyatning yangi ob'ektlari hisoblanadi. Ikkinchidan, faoliyat yangi amalga oshirish vositalariga ega bo'lib, uning borishini tezlashtiradi va natijalarni yaxshilaydi. Masalan, yangi tilni o'zlashtirish ma'lumotni yozib olish va ko'paytirish imkoniyatlarini kengaytiradi; oliy matematika bilan tanishish miqdoriy hisoblar qobiliyatini yaxshilaydi. Uchinchidan, faoliyatni rivojlantirish jarayonida individual operatsiyalar va faoliyatning boshqa tarkibiy qismlari avtomatlashtiriladi, ular ko'nikma va qobiliyatlarga aylanadi. Nihoyat, to'rtinchidan, faoliyatning rivojlanishi natijasida. ajralib turish va mustaqil ravishda yangi faoliyatni rivojlantirish. Faoliyatni rivojlantirishning ushbu mexanizmi A.N. Leontiev va motivning maqsadga siljishi deb nomlangan.
Ushbu mexanizmning ishlashi quyidagicha ko'rinadi. Faoliyatning ba'zi bir bo'lagi - harakat dastlab shaxs tomonidan idrok etilgan maqsadga ega bo'lishi mumkin, bu esa o'z navbatida ehtiyojni qondirish uchun xizmat qiladigan boshqa maqsadga erishish vositasi sifatida ishlaydi. Bu harakat va unga mos maqsad ehtiyojni qondirish jarayoniga xizmat qiladigan darajada shaxs uchun jozibador bo‘ladi va faqat shu sababli. Kelajakda bu harakatning maqsadi mustaqil qiymatga ega bo'lishi, ehtiyoj yoki motivga aylanishi mumkin. Bunday holda, ular faoliyatning rivojlanishi jarayonida motivning maqsad sari siljishi sodir bo'lganligini va yangi faoliyat tug'ilganligini aytadilar.

3. Faoliyat va psixik jarayonlar

Ruhiy jarayonlar: idrok, diqqat, tasavvur, xotira, fikrlash, nutq - har qanday inson faoliyatining eng muhim tarkibiy qismlari sifatida harakat qilish. Inson o'z ehtiyojlarini qondirish, muloqot qilish, o'ynash, o'qish va ishlash uchun dunyoni idrok etishi, faoliyatning muayyan daqiqalari yoki tarkibiy qismlariga e'tibor berishi, nima qilish kerakligini tasavvur qilishi, eslashi, o'ylashi, mulohazalarini bildirishi kerak. Binobarin, psixik jarayonlar ishtirokisiz inson faoliyati mumkin emas, ular uning ajralmas ichki momentlari sifatida harakat qiladi.

Ammo ma'lum bo'ladiki, psixik jarayonlar faoliyatda shunchaki ishtirok etmaydi, ular unda rivojlanadi va o'zlari faoliyatning alohida turlarini ifodalaydi.

Idrok amaliy faoliyat jarayonida o'zining eng muhim insoniy fazilatlarini egallaydi. Faoliyatda uning asosiy turlari shakllanadi: chuqurlik, harakat yo'nalishi va tezligi, vaqt va makonni idrok etish. Bolaning uch o'lchovli, yaqin va uzoqdagi ob'ektlar bilan amaliy manipulyatsiyasi unga ob'ektlar va makonning ma'lum o'lchamlarga ega ekanligini ochib beradi: kenglik, balandlik, chuqurlik. Natijada, odam shakllarni idrok etish va baholashni o'rganadi. Qo'l va ko'zning harakatlarini kuzatish, muayyan mushak guruhlarining sinergik, muvofiqlashtirilgan qisqarishi bilan birga, harakat va uning yo'nalishini idrok etishning shakllanishiga yordam beradi. Harakatlanuvchi jismlarning tezligidagi o'zgarishlar ma'lum mushak guruhlari qisqarishining tezlashishi va sekinlashuvida avtomatik ravishda takrorlanadi va bu sezgilarni tezlikni idrok etishga o'rgatadi.

Tasavvur faoliyati bilan ham bog'liq. Birinchidan, odam hech qachon tajribada paydo bo'lmagan, biron bir faoliyatning elementi, predmeti, sharti yoki momenti bo'lmagan narsani tasavvur qila olmaydi yoki tasavvur qila olmaydi. Tasavvurning to'qimasi amaliy faoliyat tajribasining tom ma'noda bo'lmasa-da, aksidir.

Bu ko'proq uchun amal qiladi xotira, va uning ikkita asosiy jarayoniga bir vaqtning o'zida: yodlash va ko'paytirish. Yodlash faoliyatda amalga oshiriladi va o'zi mnemonik faoliyatning alohida turi bo'lib, u materialni yaxshiroq eslab qolish uchun tayyorlashga qaratilgan harakatlar va operatsiyalarni o'z ichiga oladi. Bu strukturalash, tushunish, materialni ma'lum faktlar bilan bog'lash, shu jumladan yodlash jarayonida turli ob'ektlar va harakatlar va boshqalar.

Esda saqlash, shuningdek, xotirada muhrlangan materialni o'z vaqtida va aniq tarzda eslab qolishga qaratilgan muayyan harakatlarni bajarishni o'z ichiga oladi. Ma'lumki, biron bir material eslab qolingan faoliyatni ongli ravishda takrorlash uni eslab qolish osonroq bo'lishiga yordam beradi.

Fikrlash uning bir qator shakllarida u amaliy faoliyat bilan bir xil ("qo'llanma" yoki amaliy fikrlash deb ataladi). Ko'proq rivojlangan shakllarda - majoziy va mantiqiy - faoliyat momenti unda ichki, aqliy harakatlar va operatsiyalar shaklida namoyon bo'ladi. Nutq ham faoliyatning alohida turidir, shuning uchun uni tavsiflashda ko'pincha "nutq faoliyati" iborasi qo'llaniladi. Insondagi ichki psixik jarayonlar tashqi harakatlar bilan bir xil tuzilmani ochib berganligi sababli, nafaqat tashqi, balki ichki harakat haqida ham gapirish uchun barcha asoslar mavjud.

Eksperimental tarzda isbotlanganki, ichki, ya'ni. oliy psixik funksiyalar deb ataladigan psixik jarayonlar kelib chiqishi va tuzilishidagi faoliyatdir. Psixik jarayonlarni maxsus qoidalar asosida tashkil etilgan tashqi faoliyat orqali shakllantirish mumkinligi haqida nazariyalar ishlab chiqilgan va amaliyotda isbotlangan. Tashqi faoliyat individual bo'g'inlarni qisqartirish va avtomatlashtirishga, ularni malakaga aylantirishga qaratilgan maxsus o'zgarishlar natijasida asta-sekin ichki, to'g'ri aqliy (ichkilashtirish) ga o'tadi. Bunday ichkilashtirilgan psixik jarayonlar nutq vositasida amalga oshiriladigan ixtiyoriy va kognitiv jarayonlar: idrok, diqqat, tasavvur, xotira va tafakkur.
Boshqa tomondan, nomlangan psixik jarayonlarning hech biri faqat ichki jarayon sifatida davom etmaydi va ba'zi tashqi, odatda motorli aloqalarni o'z ichiga oladi. Vizual idrok, masalan, ko'z harakati bilan, teginish - qo'l harakati bilan, diqqat - mushaklarning qisqarishi bilan uzviy bog'liq bo'lib, uning konsentratsiyasi, o'zgaruvchanligi va beparvoligini belgilaydi. Biror kishi muammolarni hal qilganda, uning artikulyatsiya apparati deyarli har doim ishlaydi; halqum va yuz mushaklari harakatisiz nutq faoliyati mumkin emas. Binobarin, har qanday faoliyat ichki va tashqi, aqliy va xulq-atvor harakatlari va operatsiyalari birikmasidir.