Inson o‟zligini anglagani, nasl-nasabini chuqurroq bilgani
Anushteginiylar, xorazmshohlar (1097-1231)
Download 1.82 Mb. Pdf ko'rish
|
|
Anushteginiylar, xorazmshohlar (1097-1231) • Qutbiddin Muhammad (1097-1128) • Otsiz (1128-1156) • El Arslon (1156-1172) • Sultonshoh Mahmud (1172) • Takash (1172-1200) • Muhammad (1200-1220) • Jaloliddin (1220-1231)
• Amir Temur (1370-1405) • Xalil Sulton (1405-09) • Ulug‗bek (1409-49) • Abdullatif (1449-50) • Abdullo Mirzo (1450-51) • Abu Said ibn Sulton Muhammad (1451-69) • Sulton Ahmad Mirzo (1469-94) • Sulton Mahmud Mirzo (1494-98) • Sulton Ali Mirzo (1498-1500)
• Shayboniyxon (1500-1510) • Ko‗chkunchixon (1510-1530) • Abu Saidxon (1530-1533) • Ubaydullaxon(1533-1539) • Abdullaxon I (1539-1540) • Abdulazizxon; Buxoroda (1540-1550) • Abdulatif; Samarqandda (1540-1551) • Navro‗z Ahmadxon - Baroqxon (1551-1556) • Pirmuhammadxon (1556-1583) • Abdullaxon II (1583-1598) • Abdulmo‗minxon (1598-1599) • Pirmuhammadxon II (1599-1601)
Ashtarxoniylar (1601-1756) • Boqimuhammadxon (1601-1605) • Valimuhammadxon (1605-1611) • Imomqulixon (1611-1642) • Nadrmuhammadxon (1642-1645) • Abdulazizxon (1645-1681) • Subhonqulixon (1681-1702) • Ubaydullaxon II (1702-1711) • Abulfayzxon (1711-1747) • Abdulmo‘minxon (1747-1751) • Ubaydulloxon III (1751-1754) • Sherg‘ozi (1754-1756)
• Muhammad Rahim (1756-1758) • Doniyolbiy otaliq (1758-1785) • Shohmurod (1785-1800) • Haydar (1800-1826) • Nasrulloxon (1826-1860) • Muzaffar (1860-1885) • Abdulahad (1885-1910) • Olimxon (1910-1920)
62
• Elbarsxon (1511-1516) • Sulton Hojixon (1516) • Husaynqulixon (1516) • So‗fiyonxon (1516-1522) • Bujaqaxon (1522-1526) • Avaneshxon (1526-1538) • Alixon (1538-1547) • Aqatoyxon (1547-1556) • Yunusxon (1556-1557) • Do‗stxon (1557-1558) • Hoji Muhammadxon (1559-1602) • Arab Muhammadxon (1602-1621) • Habash sulton va Elbars sulton (1621-1623) • Asfandiyorxon (1623-1643) • Abulg‗ozixon (1644-1663) • Anushaxon (1663-1687) • Xudoydodxon (1687-1688) • O‗zbekxon-Arnakxon (1688-1690) • Jo‗ji Sulton (1694-1697) • Valixon (1697-1699) • Shohniyozxon (1699-1690) • Shohbaxtxon (1702-1703) • Sayid Alixon (1703-1705) • Musaxon (1705-1706) • Yodgorxon (1706-1713) • Sherg‗ozixon (1714-1728) • Elbarsxon (1728-1739) • Tohirxon (1739-1740) • Abulxayrxon (7-8 kun) • Nuralixon (1740-1742) • Abulg‗ozixon II (1742-1746) • G‗oyibxon (1746-56) • Qoraboyxon (1756-1757) • Temurg‗ozixon (1757-1764) • Xudoydodxon (1764-1765) • Shohg‗ozixon (1766-1767) • Abulg‗ozixon III (6 oy) • Nuralixon (1768) • Jahongirxon (bir yil) • Bulakayxon (1770)
Xiva xonligida qo„ng„irotlari sulolasi (1770- 1920) • Muhammad Amin inoq (1770-1790) • Avaz Muhammad inoq (1790-1804) • Eltuzarxon (1804-06) • Muhammad Rahimxon (1806-1825) • Olloqulixon (1825-1842) • Rahimqulixon (1842-1845) • Muhammad Aminxon (1845-1855) • Abdullaxon (1855-1856) • Qutlug‘murodxon (1856) • Said Muhammadxon (1856-1864) • Muhammad Rahimxon II (1864-1910) • Asfandiyorxon (1910-1918) • Said Abdullaxon (1918-1920)
• Shohruxbiy (1709-1721) • Abdurahimbiy (1721-1733) • Abdulkarimbiy (1733-1750) • Abdurahmonbiy (1750) • Erdona (1751-1752; 1753-1762) • Bobobek (1752-1753) • Sulaymon (1762-1763) • Norbo‘ta (1763-1798) • Olimxon (1798-1810) • Umarxon (1810-1822) • Muhammad Alixon (1822-1842) • Sheralixon (1842-1844) • Murodxon (1844) • Xudoyorxon (1845-1858; 1862-1863; 1865- 1875)
• Mallaxon (1858-1862) • Sulton Sa‘idxon (1863)
• K. P. fon Kaufman (1867-1881) • G. A. Kolpakovskiy (1881-1882) • M. G. Chernyayev (1882-1884) • N. O. Rozenbax (1884-1888) • A. B. Vrevskiy (1889-1898) • S. M. Duxovskoy (1898-1901) • N. A. Ivanov (1901-1904) • P. N. Tevyashov (1904-1905) • D. I. Subbotich (1905-1906) • N. I. Grodekov (1906-1908) • P. I. Mishchenko (1908-1909) • A. B. Samsonov (1909-1913) • Flug (1913-1915) • Martson (1915-1916) • A. N. Kuropatkin (1916-1917)
63
• A.Muhitdinov (1920.09 - 1921.09) - Umumbuxoro inqilobiy qo‗mitasi raisi. • F. Xo‗jayev (1920.09 - 1924.10) - BXSR xalq nozirlar raisi. • U. Po‗latxo‗jayev (1921.09 - 1922.08) - BXSR MIK raisi. • P. Xo‗jayev (1922.08-1924.11)- BXSR MIK raisi.
• M. Aminov - BXSR MIK raisi.
(1920-1924) • M. Sultonmurodov (1920.02 - 1920.03) - Xorazm inqilobiy qo‗mitasining raisi. • P. Yusupov (1920.27.04 - 1921.06.03) - XXSR xalq nozirlar raisi. • J. Qo‗chqorov (1921.03 - 1921.05) - Xorazm inqilobiy qo‗mitasining raisi. • M. Olloberganov (1921.05 - 1921.09) - XXSR MIK raisi. • O. Muhammadrahimov (1921.09 - 1921.11) - XXSR MIK raisi.
Turkiston • N. N. Shchepkin (1916. 07.04 - 1917. 01.11) - Rossiya Muvaqqat hukumatining Turkiston komitetining raisi.
• F. I. Kolesov (1917-1918) - Turkiston HKS raisi.
TASSR (Turkiston Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasi) (1918-1924) Turkiston ASSR Markaziy Ijroiya Komiteti (MIK) raislari • P.A.Kobozev (1918-1919) - Turkiston MIK raisi.
• F. Solkin (1918. 30.04. ) - Turkiston MIK hamraisi. • Votinsev (1918-1919.19.01) - Turkiston MIK raisi.
• Kozakov (1919.28.01 - 1920) - Turkiston MIK raisi.
• N. To‗raqulov (1919) - Turkiston MIK hamraisi. • T. Risqulov (1920.01 - 1920.07) - Turkiston MIK raisi. • Rahimboyev (1920-1922) - Turkiston MIK raisi.
• Xidiraliyev (1922-1924) - Turkiston MIK raisi.
Respublikasi) (1925-1991) O‗zbekiston Kompartiyasi MKning 1-kotiblari: • V. Ivanov (1925-1927) • N. Gikalo (1929) • A. Ikromov (1929-1937) • U. Yusupov (1937-1950) • A.Niyozov (1950-1955) • N. Muhitdinov (1955-1957) • S. Kamolov (1957-1959) • Sh. Rashidov (1959-1983) • I.Usmonxo‗jayev (1983-1988) • R. Nishonov (1988-1989) • I. Karimov (1989-1991)
(1991-yil 1-sentabr). O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti: • Islom Abdug‗aniyevich Karimov
"O'zbekiston hukmdorlari" kitobidan olindi.
64
Abbosiylar — Muhammad (s.a.v.) avlodidan chiqqan, 750–1258-yillarda Arab xalifaligini boshqargan sulola. Avesto – zardushtiylikning diniy, muqaddas kitobi. Avstralopitek – Janubiy Afrikadan topilgan eng qadimgi odam turi. Agema – makedoniyalik Iskandarning maxsus otliqlar qo‘shini. Agora – Qadimgi Yunoniston shaharlarida xalq yig‘ilishi joyi, markaziy maydon. Agrar (yunoncha) – «agro» – yer degani. Agrar so‘zi er yoki dehqonchilik bilan bog‘liq masalalarda ishlatiladi. Azarxurra – otashparastlar topinadigan muqaddas olov, o‘t. Ayl – Amir Temur askariy qismlarining o‘n nafarlik bo‘linmasi. Aylboshi – o‘n nafarlik askariy bo‘linmaning kichik zobiti; askarboshi. Akademik (fransuzcha) – yuksak ilmiy unvon. Akademiya – oliy ilmiy tashkilot. Aqinak – xanjar turi. Altamir – Ispaniyadagi so‘nggi paleolitga oid qoya rasmlari topilgan g‘or. Amid ul-mulk — davlat hujjatlari va elchilik aloqalari vaziri. Amin ad-davla – moliya va ichki ishlar vaziri. Amir ul-umar – amirlar amiri, bosh sarkarda, lashkarboshi, sarkarda. Amiri shikor – xonlarning ovini tashkil etuvchi amaldor. Amlok (arabcha) – 1) katta yer egaligi, mulklar, yer-suv, kishi tasarrufidagi narsalar, buyumlar. Musulmon Sharqining qator mamlakatlarida davlat ixtiyoridagi yer-suv va boshqa boyliklar. 2) davlat yerlari.
(Ular 622-yilda Makkadan Madinaga ko‘chib borgan musulmon muhojirlarga va Rasulullohga yordam berganlar).
ustidan shikoyat arizasi berilishining bir shakli. Araks – yunon manbalarida Amudaryoning nomi.
joylashgan qismi. Arkbegi – podsho qarorgohining boshqaruvchisi. Arkon – dindagi eng muhim vazifa. Aruz ilmi (arabcha) — she‘r ilmi, she‘r tizimi. Astron – lotincha ―yulduz‖. Atrabon – otashparastlik ibodatxonasining ruhoniysi, otashgoh xizmatchisi. Ahamoniylar – Eron davlatiga asos solgan sulola. Ahriman – zardushtiylik dinining zulmat, ochlik, urush, o‘lim, gunoh va qabihliklar tangrisi. Ahuramazda – zardushtiylik dinining bosh tangrisi, yorug‘lik, farovonlik, sihat-salomatlik, tinchlik va barcha ezguliklar xudosi. Avtonomiya (yunoncha – qonun) – biror-bir hududning qonun bilan chegara-langan davlat hokimiyatini mustaqil amalga oshirish huquqi. ATAMALAR: O‟ZBEKISTON TARIXI 65
Badaviy (arabcha) – dashtlik, cho‘l odami, ko‘chmanchi; arab ko‘chmanchi chorvador aholisiga nisbatan qo‘llanilgan. Bargustivon – jang va tantanalarda ot ustiga yopiladigan bezakli mato yoki sovut. Barzikor – qo‘shchi, ziroatkor, qishloqning mehnatkash aholisi. Barot – ijaraga olish. Batrak – qishloq xo‘jaligi ishchisi. Xonavayron bo‘lib, xo‘jaligidan mahrum bo‘lgan va yeri kam kichik xo‘jalik yurituvchi dehqon. Bakovulboshi –saroy dasturxonchilari boshlig‘I, hukmdorga taom tortishdan oldin uni avval o‘zi tatib ko‘ruvchi bosh oshpaz. Begar – rasman 12 kunlik davlat majburiyati, unga ko‘ra, qishloqning har bir xonadonidan bir kishidan odamlarni to‘plashardi. Ular har yili turli qurilish ishlarida, kanal qazishda, yo‘llarni tuzatishda, xon saroylari qurilishida ishlar edilar. Begarning muddati 12 kun deb belgilangan bo‘lsa-da, aslida u bir oy, undan ko‘proqqa ham cho‘zilar edi. Begor – mehnatkash aholiga yuklatilgan saroy, jamoat binolari, mudofaa va sug‘orish inshootlarini hamda yo‘l qurilish va tuzatish ishlarida tekinga ishlab berish majburiyati. Bey, bek (turk) – Usmoniylar davlatida viloyat, tuman boshliqlarining nomi, unvoni. Biy sudlari – qabila urf-odatlariga tayanib ish ko‘radigan sud. Boj (arab) – chetdan keltiriladigan tovarlar qiymatidan olinadigan soliq turi. Boru – qal‘a devorining o‘q otadigan pana joyi. Bosqoq – mo‘g‘ullar hokimlik qilgan XIII-XIV asrlardagi mahalliy hokim. Botmon – og‘irlik o‘lchovi (XIV-XV asrlarda u 20 kg. ga teng bo‘lgan). Burg‟u – karnay. Burj – qal‘a devorining cho‘qqisi, minorasi. Buyuk Ipak yo‟li – Osiyoning sharqiy mamlakatlari bilan uning markaziy va g‘arbiy viloyatlarini, Osiyoning janubiy mamlakatlari bilan uning shimolidagi viloyatlarini hamda janubiy, janubi-sharqiy hududlarini bog‘lab turuvchi ulkan savdo, iqtisodiy, siyosiy va madaniy karvon yo‘lidir.
daryosining quyi oqimigacha bo‘lgan hudud. Devon – davlat boshqaruvi idorasi, vazirlar mahkamasi. Delegat (lotincha – yuborgan) – Biror tashkilot, jamoa tomonidan vakolatli qilib saylab yoki tayinlab yuborilgan vakil. Devonbegi — 1) xonlikning moliya-xazina ishlarini boshqargan. Soliqlar undirilishi ustidan nazorat olib borgan. U Ark etagida yashagan. 2) Davlatning moliya-xazina ishlarini boshqaruvchi amaldor. Devorzan – paxsakash; g‘ishtdan devor uruvchi. Degrez – cho‘yandan qozon quyuvchi. Demos – Afinaning oddiy aholisi. Dehqon (qishloq hokimi) – ilk o‘rta asrlarda mulkdor tabaqa. Diniy mutaassiblik – dinga ko‘r-ko‘rona amal qilish. Dinor – 1) bir misqol (4,8 gr.) og‘irlikda so‘qilgan oltin yoki kumush tanga. 2) 4,235 gr. vazndagi oltin tanga. Diplomatiya – davlatning tashqi siyosat sohasidagi vazifalarini amalga oshirish borasidagi faoliyat. Dovul – katta nog‘ora. Dodxoh — fuqarolarning arz va shikoyatlarini tinglovchi va hal etuvchi amaldor bo‘lgan. Domen (fransuzcha) – feodalizm davrida: qirol, gersog, graf va baronlarning qaram dehqonlar mehnati bilan ishlanadigan yer-mulklari. Dorug‟a – shahar va tuman hokimi, mudofaa mutasaddisi, harbiy ma‘mur. Dor ush-shifo — shifoxona. 66
Doya – cho‘ri. Dubulg‟a – jangda kiyiladigan temir qalpoq, xud. Dukchi – (forscha – yig, duk) – charxning yigirilayotgan ip o‘ralib boriladigan qismi. Duk yasovchi hunarmand – dukchi deyilgan. Duma – (ruscha – o’ylash, fikrlamoq) – Rossiya imperiyasining qonun chiqa-ruvchi hokimiyati, shahar dumasi – shaharning o‘zini o‘zi boshqarish organi. Eloqxon – elning oq xoni, yurtning kichik hukmdori, viloyat hokimi, el-yurt hokimi. Ekspedistiya – (lotincha – yurish) – maxsus topshiriqqa binoan biror guruhning safari. Epos – xalq og‘zaki ijodida qahramonlik va qahramonlar haqidagi dostonlar majmui. Era (lotincha) – biror yil boshlangan vaqt. Iso tug‘ilishidan Milod boshlanadi. Erkin – qo‘shinning g‘arbiy qanot amiri. Etnik munosabatlar — aholining o‘zaro munosabatlari. Etnogenez – biror-bir xalqning tarkib topish jarayoni; kelib chiqish ildizi. Eshon – dindorlar orasida obro‘ qozongan diniy rahnamo unvoni. Falsafa – hayotdagi barcha narsa va hodisalarning aloqadorligini o‘rganuvchi fan. Farmondor – boshqaruvchi. Federastiya (lotincha – ittifoq bo’lib mustahkamlash) – davlatlarning o‘z siyosiy mustaqilligini muayyan doirada cheklash yo‘li bilan yagona ittifoqqa birlashuvi. Federal majlis – Rossiya parlamenti (626 deputatdan iborat). Feleton – (fransuzcha) – kundalik turmushda ro‘y beradigan salbiy hodisalarni tanqid qilib yozilgan gazeta yoki jurnal maqolasi. Fir‟avn – Misr hukmdorlari, ―o‘lug‘ xonodon‖ ma‘nosida. Forum – yig‘ilish joyi va bozor maydoni bo‘lib xizmat qilgan shahar markazi. Fulus – mayda mis chaqa puli. Futa – ip yoki ipakdan to‘qilgan sallabop mayin mato. Gabaza – Dehqonobod-Darband oralig‘ida joylashgan qadimgi viloyat (Qashqadaryo va Surxondaryo viloyatlari). Gimnaziya – ayrim fanlarga ixtisoslashtirilgan va ular bo‘yicha chuqur ta‘lim beradigan o‘quv muassasa. Handasa – geometriya. Harbiy taktika — jangda ko‘zlangan maqsadga erishish uchun aniq sharoitga mos ravishda jang olib borishning tanlangan shakli va usuli. Hasham – hukmdorga yaqin kishilar. Hijr (arabcha) – Muhammad payg‘ambar va musulmonlarning Makkadan Yasrib (Madinaga) ko‘chib borishlari hijrga, musulmon yilining boshi hisoblanadi. Hojib – harbiy boshliq. Hojibul-buzruk – bosh qo‘mondon. Hojibul-hujob – qo‘mondon. Holati razl – o‘lim to‘shagi, jon chiqar payti. Ieroglif – belgi-rasmlardan iborat qadimgi Misr yozuvi. Izofa – zaxira (rezerv) qism. Iqto, iqta (arabcha) – yer bermoq, musulmon davlatlarida feodalga qilgan harbiy xizmatlari evaziga vaqtincha foydalanish uchun berilgan yer maydoni. Ilmi aruz – poetika. Ilmi hay‟at – astronomiya. Inoq — vazifasi amir farmoyishlarini beklardan boshqa tabaqaga etkazishdan iborat bo‘lgan. Inoqlar (turkiycha – ishonch) – qabila boshliqlaridan iborat xonning maslahatchilari hamda xonning farmonlarini o‘z tobelariga etkazuvchilar. O‘rta Osiyoda XI-XVIII asrlarda hukm surgan sulolalar saltanatida ―maslahatchi‖, ―vazir‖ ma‘nosini anglatgan.
nazariya. ―Oq irq‖ (evropaliklar)ning ―qora, sariq, qizil‖ (negr, hindi-xitoylar) irqlardan ustunligi, ular ustidan hukmronligini (mustamlakachilikni) asoslash uchun xizmat qilgan qarashlar tizimi.
bo‘ysundirish tushuniladi. 67
Ixshid – ilk asr knyazi, viloyat hokimi, xon yoki amir avlodlari. Ispravnik – uezd politsiyasi boshlig‘i. Ish tashlash – ishchilarning ijtimoiy kurash usullaridan biri. Sohibkorni iqtisodiy yon berishga, hukumatni biror-bir talabni qondirishga majbur qilish uchun qo‘llanilgan. Jadid – (arabcha) – «yangi» degan ma‘noni bildiradi. Jarib – 958 kv/m yer maydoni. Jez – mis bilan qo‘rg‘oshinni qo‘shib eritish natijasida hosil qilingan ma‘dan. Jeta – qaroqchi, qoloq. Jevachi – (jeva – qurol-aslaha) – qurol-aslahaxona boshlig‘i. Jiz‟ya – islomni qabul qilmagan aholidan olinadigan soliq. Jihod (arabcha) – diniy urush, XIX asrda musulmonlarning mustamlakachilarga qarshi kurash shakli. Jogir – harbiy xizmat evaziga olinadigan yer. Jome masjid – juma kunlari jamoat namozi o‘qiladigan katta masjid. Joriya – cho‘ri. Juybon – suv taqsimlovchi mirob. Kavi – ―Avesto‖dagi mamlakat sardori. Kadivar – qishloqning dehqonlarga qaram bo‘lib qolgan ahli. Kalava – yigirilgan ip o‘rami. Kalavachi – ip yigiruvchi. Kalom – islom diniy ta‘limotini asoslab beruvchi diniy ilm. Kalon – XIII asrdagi yer solig‘i, hosilni 1/10 qismi hajmidagi soliq. Kasanachilik – qo‘l mehnatiga asoslangan hunarmandchilik. Kasta (lotincha – port) – toza, benuqson, boshqa toifa bilan aralashmagan tabaqa. Hindiston va Sharqdagi ba‘zi mamlakatlarda nasab va imtiyoz huquqlari, urf-odatlari hamda kasb-hunariga qarab alohida tabaqalarga ajralgan ijtimoiy huquq.
shug‘ullanuvchilar. Kashovarz – ziroatchi oddiy qo‘shchilar. Kazak – Rus davlatida o‘rta asrlarda krepostnoy dehqonlar orasidan chekka hududlarga qochib borib, erkinlikka chiqqan kishilardan tuzilgan qo‘shin. Kazarma – (italyancha – uycha, kulba) – harbiy qism joylashtirilgan maxsus bino. Download 1.82 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|