Insonlar juda qadimdan qand, yog` va oqsilga boy o`simlik mahsulotlaridan iste'mol qilganlar

Atomlar va ularning tarkibi

Atomlar qanchalik mayda bo`lmasin, hozirgi paytda ularning o`lchamlari, massasi va boshqa xossalari birmuncha yaxshi o`rganilgan.

Atomlarni shartli ravishda shar shaklida deb faraz qilsak, ularning radiusi 10^-10 sm atrofida bo`ladi.
XIX asrning oxiri va XX asrning boshlarida atomning tarkibi maxsus usullar bilan o`rganilib, unda musbat zaryadlangan yadro va uning atrofida harakatlanadigan manfiy zaryadlangan elektronlar bo`lishi aniqlangan. Shunga muvofiq atom quyidagicha ta'rifiandi.
Atom — musbat zaryadlangan yadro va uning atrofida harakatlanadigan elektronlardan tashkil topgan elektroneytral zarracha. Keyinchalik atomning yadrosi tekshirilib, uning ham murakkab tuzilishga ega ekanligi aniqlandi. Atomning butun massasi yadroga joylashgan bo`lib, nisbatan juda kam hajmni egallaydi. Yadroning radiusi 10¹⁵ sm atrofida. Bu yadro radiusini atom radiusidan 100000 marta kichik, demakdir.
Yadro esa asosan ikki xil zarrachalardan tashkil topgan, ular proton va neytronlar deb ataladi. Protort P harfi bilan belgilanadi. U musbat zaryadlangan bo`lib, qiymati +1 ga teng. Neytron N harfi bilan belgilanadi. U zaryadsiz neytral zarracha. Ularning massasi bir-biridan juda kam farqlanadi.
Proton va neytronlarning yig`indisi atomning massa soni deb atalib, A harfi bilan belgilanadi:


A=P+N, N=A–P

Atomdagi protonlar soni kimyoviy elementning elementlar jadvalida tutgan tartib raqamiga teng bo`ladi.

Atom elektroneytral zarracha bo`lgani uchun undagi elektronlar soni protonlar soniga teng.
Elektron e harfi bilan belgilanadi, uning zaryadi — 1, massasi proton massasidan 1836 marta kichik. Shuning uchun ham atomning massasi deyilganda proton va neytronlar massasining yig`indisi olinadi.
A tomning tarkibini sxematik tarzda quyidagicha ko`rsatish mumkin: