Instituti tabiiyot va geografiya fakulteti kimyo kafedrasi nomozov shuhratjon yuldashali o

 

1.2.2. Sun’iy (neftli) bitumlar. 

Sun’iy bitumlarni olinishi bo’yicha uch guruhga bo’lish mumkun: 

1.  Qoldiq  bitumlar  –  neftni,  mazutni,  gudronni  to’g’ridan-to’g’ri  haydap 

olayotgan  paytda  qoladigan  qoldiq  sifatida  yoki  neftni  krekinglash  paytida 

qoladigan qoldiq (kreking bitumlar).  

2.  Oksidlab  olinadigan  bitumlar  –  neft  qoldiqlarini  (mazut,  gudron,  moyni 

tanlab ekstraksiya qilish, kreking qoldiqlar va ular aralashmasi) 180-3   

o

C 

temperaturada havo tarkibidagi kislorod orqali eritma orqali o’tkazib, ya’ni 

oksidlab olinuvchi bitumlar. 

3.  Aralash  bitumlar  –  neftning  har  xil  qoldiqlarini  distilyat  qoldiqlari  yoki 

bitum qoldiqlari bilan aralashtirish orqali olinadigan bitumlar. 

Oksidlash orqali yumshash temperaturasi yuqoriroq holatgacha (204

 o

C gacha) 

bo’lgan bitumlarni olish mumkin. Qoldiqlardan hosil bo’lgan bitumlarni yumshash 

yumshash  harorati  pastroq  (107

  o

C  gacha)  bo’ladi.  Ularni  zichligi  past  ammo 

penetratsiyasi ko’rsatgichi qoldiq bitumlarga nisbatan yuqori bo’ladi. Oksidlangan 

bitumlar  yuqori  adgeziya  namoyon  qiladi  va  polimer  modifikatorlar  bilan  yaxshi 

aralashadi. 

Har xil bitumlarni bir-biri bilan aralashtirish natijasida ularning fizik-mexanik 

xarakteristikalarini  oshirishga  erishish  mumkin.  Bitumlarni  aralashtirayotgan 

paytda  ularning  addetivli  xossalari  faqat  yumshash  haroratiga  ta’sir  qiladi  xolos. 

---

 

   

Aralashayotgan bitumlar o’zining sirt taranglik ko’rsatgichi bilan bir-biriga yaqin 

bo’lishi kerak.  

Neft  bitumlarining  tarkibi  massasi  bo’yicha  quyidagi  foizlarda  fraksiyalar 

bilan xarakterlanadi:  

Mineral moylar 43 -  6 %;  

Smolalar 15 - 39 %;  

 

Asfaltenlar 16 -    %;  

Karben va karboidla 0,5 -  ,8 %. 

Neftdan  olingan  bitumlar  o’zining  tarkibi  bo’yicha  tabiiy  bitumlardan  farq 

qilmaydi[ ]. 

Bitumning  elementar  tarkibi  o’zgaruvchan  bo’lib,  quyidagi  chegaralarda 

o’zgarib  turadi:  uglerod  7   –  80  %,  vodorod  10  –  15  %,  oltingugurt  2  –  9%, 

kislorod  1  –  5  %,  azot  0  –  2  %  ni  tashkil  etadi.  Bu  elementlar  bitum  tarkibida 

uglevodorodlar shaklida yoki ularning oltingugurt, kislorod, azot bilan birikmalari 

holida  bo’ladi.  Bitum  juda  murakkab  kimyoviy  tuzilishga  ega.  Ularda  to’yingan 

uglevodorodlar C

9

H

  

 dan C

3 

H

6  

gacha bo’lishi mumkin [ ].