International Journal of Advanced Technology and Natural Sciences issn: 2181-144X

1-rasm. O'zgaruvchan chastotali yuritmaning ishlash tizimi. 
Elektr dvigatelning ishlash kvadrantlari. Jadvaldan bilish mumkinki, elektr dvigatel 
momentlari bitta kvadrant, ikki kvadrant yoki to'rt kvadrant deb tasniflanishi mumkin. 
Grafikning to'rtta kvadrantlari quyidagicha aniqlanadi: 

I kvadrant - yuritma, musbat tezlik va moment bilan oldinga tezlashtiruvchi 
kvadrant; 

II kvadrant 
– generatsiyalash yoki tormozlash, oldinga tormozlash – musbat tezlik 
va salbiy moment bilan sekinlashtiruvchi kvadrant; 

III kvadrant 
– haydash yoki harakatlanish, salbiy tezlik va moment bilan teskari 
tezlashtiruvchi kvadrant; 

---

International Journal of Advanced Technology and Natural Sciences ISSN:
2181-144X 
© International Journal of Advanced Technology and Natural Sciences Vol.3(1) 2022 SJ IF=3.943 
 
 
 
 

 85 

IV kvadrant 
– hosil qiluvchi yoki tormozlovchi, salbiy tezlik va ijobiy momentga ega 
teskari tormozlash-sekinlashtiruvchi kvadrant [7]. 
2-rasm. Elektr dvigatel tezligining moment diagrammasi 
Aksariyat yuritmalar quyidagi boshqaruv platformalaridan bir yoki bir nechtasini 
ishlatadi: 

 
skalyar boshqaruv; 

 
maydonga yo'naltirilgan boshqaruv yoki vektorli boshqaruv; 

 
to'g'ridan-to'g'ri momentni boshqarish. 
Vektorli boshqaruv ikkiga bo’linadi: 
1. m
aydonga yo’naltirilgan boshqaruv; 
2. t
o’g’ridan- to’g’ri momentni boshqarish. 
Vektor boshqaruvi, shuningdek, maydonga yo'naltirilgan boshqaruv deb ham ataladi, 
o'zgaruvchan chastotali haydovchi boshqaruv usuli bo'lib, unda uch fazali AC yoki 
cho'tkasi bo'lmagan DC elektr motorining stator oqimlari visual tarzda ko'rsatilishi mumkin 
bo'lgan ikkita komponent sifatida vektor bilan aniqlanadi. Birinchi komponent dvigatelning 
magnit oqimini
, ikkinchisi esa momentni belgilaydi. Yuritmaning boshqaruv tizimi og’ishgan 
tezligini boshqarish tomonidan berilgan oqim va moment ko'rsatkichlari asosida mos 
keladigan joriy component havolalarini hisoblab chiqadi. Odatda proportsional-integral (PI) 
rostlagichlari o'lchangan oqim miqdorlarini belgilangan qiymatlarda ushlab turish uchun 
ishlatiladi. Bu o'zgarmaydigan chastotali yuritmaning impuls kengligi modulyatsiyasi 
hisoblanib PI oqim rostlagichlarning chiqishiga mos bo'lgan stator kuchlanishini 
ta’minlovchi tranzistorni almashtirishni amalga oshirishni belgilaydi [8].
To'g'ridan-
to'g'ri moment usuli, tezlikni o’lchash datchigi bo’lmasa ham, juda yaxshi 
samaradorlikka ega. Biroq, oqimni baholash odatda magnit oqimi fazasi kuchlanishlarining 
integrallash asosida aniqlanadi. Kuchlanishni o'lchash va stator qarshiligini baholashda 
muqarrar xatolar tufayli integrallar past tezlikda noto'g'ri bo'lib qoladi. Shunday qilib, 
o'zgaruvchan chastotali yuritmaning chiqish chastotasi nolga teng bo'lsa, dvigatelni 
boshqarish mumkin emas. Biroq, boshqaruv tizimini ehtiyotkorlik bilan loyihalash orqali 0,5 
Gtsdan 1 Gtsgacha bo'lgan minimal chastotaga ega bo'lish mumkin, bu asinxron motorni 
ishga tushirish uchun yetarli [9].
Agar past tezlikda uzluksiz ishlash, shu jumladan nol chastotali ishlash kerak bo'lsa, 
DTC tizimiga tezlik yoki joylashuv sensori qo'shilishi mumkin. Sensor yordamida moment 
va tezlikni boshqarishning yuqori aniqligi butun tezlik oralig'ida saqlanishi mumkin. 
To'g'ridan-to'g'ri o'zgaruvchan tok tarmog'idan ta'minlanadigan ko'plab katta tezlikli 
dvigatellar o'zgaruvchan chastotali yuritma yordamida o'zgaruvchan tezlikda ishlaganda 

---